4.1 De Opstand in Europees perspectief

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Leerdoelen

• Uitleggen dat het geloof én de centralisatiepolitiek van vorsten een belangrijke rol speelden in de burgeroorlogen in Frankrijk en het Duitse Rijk in de 16e en 17e eeuw
• Beschrijven hoe die oorlogen in Frankrijk en het Duitse Rijk eindigden
• Uitleggen wat de oorzaken zijn van de Nederlandse Opstand
• Uitleggen hoe deze opstand leidde tot het ontstaan van een zelfstandige republiek in de Noordelijke Nederlanden.

Kenmerkend aspect

Het conflict in de Nederlanden dat resulteerde in de stichting van een Nederlandse staat

Vrienden van Karel V

Gebieden in Zuid-Amerika die zijn veroverd sinds de ontdekking van Amerika door Columbus.

Gebieden die Karel erfde na de dood van zijn vader in 1506

Gebieden die Karel erfde na de dood van zijn vader in 1506

Gebieden die Karel tijdens zijn regeerperiode veroverde.

De uitbreiding van het Ottomaanse Rijk bleef een voortdurende bedreiging voor het rijk van Karel V. Daarnaast was in de Middeleeuwen het christendom de belangrijkste godsdienst in Europa, en de Islam was een grote bedreiging. Karel voelt zich, als koning van Jeruzalem, verplicht om een kruistocht tegen de islam te voeren.

Vrienden van Karel V

Gebieden die Karel tijdens zijn regeerperiode veroverde.

Door de Spaanse veroveringen in Zuid-Amerika wordt hij heerser over een rijk waar de zon nooit ondergaat.

Hoewel Karel officieel keizer van het Rooms-Duitse Rijk was (zwart omlijnd op de kaart), waren veel van de vorsten in dit rijk niet gehoorzaam aan Karel.

Karel had zeer regelmatig oorlog met Frankrijk, tussen: 1521-1526, 1526-1529, 1535-1538, 1542-1544 en 1552-1559. Dit had vooral te maken met de ligging van beide landen, maar ook met macht en invloed in andere landen.

Oorzaken van de opstand

• De Nederlanden behoorden tot het Spaanse Rijk. De Spaanse koning was landsheer over de Nederlanden (Karel V en daarna zoon Filips II)
• Religieus: De calvinisten werden gezien als ketters en het katholieke geloof was als enige toegestaan. Vervolging van protestanten werd steeds heviger. De kritiek tegen de kettervervolging nam daardoor toe!
• Politiek: De Spaanse koning wilde zijn rijk verder centraliseren met behulp van ambtenaren waardoor de adel steeds meer historisch gegroeide privileges verloor. Dit zorgde voor toenemende spanningen.
• Willem van Oranje (hoge edelman en stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht) wilde dat er meer verdraagzaamheid kwam op religieus gebied en uitte daarbij kritiek op zijn 'landsheer' Filips II (zie casus)

Verloop en gevolgen van de Opstand

• Na de beeldenstorm van 1566, werd Alva gestuurd om de protestanten/ketters aan te pakken.
• Willem van Oranje vluchtte (ook hij werd verantwoordelijk gehouden) naar het Duitse Rijk. Van daaruit bouwde hij een huurleger op om de strijd met het Spaanse leger aan te gaan. Dit gebeurde in 1568 (Slag bij Heiligerlee).
•  Het conflict zou tot 1648 duren (tachtigjarige oorlog)
• De Noordelijke Nederlanden (Unie van Utrecht 1579) erkende  vanaf 1581 Filips II niet meer als hun landsheer (Plakkaat van Verlatinghe). De zuidelijke gewesten bleven wel trouw aan de Spaanse koning.
• Vanaf 1588 (er werd geen nieuwe koning/landsheer gevonden) werd de Republiek der 7 verenigde Nederlanden uitgeroepen (een republiek was uniek voor die tijd!).

Een uit de hand gelopen hagenpreek leidde in 1566 tot het begin van een Beeldenstorm. Kerken en kloosters werden vernield. 

Strijd om geloof en centralisatie

Frankrijk 16e eeuw:

• Godsdienststrijd tussen katholieke en protestantse edelen.
• 'Voorlopige oplossing' in 1598 met het Edict van Nantes: hugenoten in Frankrijk (protestanten) kregen enige vrijheid van godsdienst! 

Duitse Rijk 16e eeuw:

• Duitse vorsten (het Duitse Rijk bestond uit vele vorstendommen) die protestants werden, kregen problemen met hun katholieke keizer Karel V. Gevolg: godsdienstoorlogen!
  
• 'Voorlopige oplossing' in 1555 met de Vrede van Augsburg: Elke Duitse vorst mocht zijn eigen religie kiezen waarin zijn onderdanen hem zouden volgen.
  
• Vanaf 1618 echter weer een hevige godsdienstige- en politieke oorlog (Dertigjarige oorlog).
  
• In 1648 werd de Vrede van Westfalen gesloten. Duitse vorsten behielden hun macht (en centralisatie door de keizer was mislukt).