Filosofie LJ4 - Ethiek - lesweek 1 'Introductie ethiek'

• Filosofie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Ethiek

Lesplanning

Blok 1: Afsluiting metafysica + introductie ethiek

Blok 2: Afmaken instructie. Zelfstandig lezen, opdrachten maken + eventuele vragen toets metafysica.

Blok 3: Zelfstandig werken.

Blok 4: Nabespreking oefeningen + uitleg essay

Leerdoelen

1. Einde vandaag kan je relatie vrijheid & kennis met ethiek uitleggen.

2. Een (voorlopige) ethische positie bepalen

3. Analyse maken van het debat determinisme vs. ethiek/vrijheid

Nabespreking metafysica

1. Bekijk eigen toets + antwoordenmodel (straks in Classroom). Tot eind blok 2 de tijd voor, daarna verwijder ik het. 

2. Eventuele vragen/opmerkingen kan je in de volgende les stellen.

3. Inschattingsfout.

Opvallende punten

1. Veel herhaling in vragen, maar niet altijd in antwoorden..

2. Grotmythe is een metafoor voor een theorie, niet een theorie op zichzelf.

3. Wees concreter in het neerzetten van theorie.

4. Gebruik de tips die ik geef. Heb meerdere (stille) hints gegeven.

Stel je voor. Je loopt toevallig langs een treinspoor en hoort plots het geluid van een snel naderende trein. Tot je grote schrik, zie je dat op datzelfde spoor vijf spoorwerkers die aan de slag zijn met oorbeschermers op tegen het lawaai. Hoe hard je ook schreeuwt en hoe heftig je ook gebaart, de spoorwerkers hebben niets door. De trein kan niet op tijd remmen. Je staat bijna machteloos… Bíjna, want binnen handbereik is een wissel die je handmatig kunt omzetten. De trein zal dan op een zijspoor gezet worden dat later weer op het oorspronkelijke spoor uitkomt.

Op dit zijspoor zie je een man liggen die slaapt en de trein zou stoppen in het geval van een botsing. Je moet kiezen: niks doen, vijf mensen om laten komen en de man ongedeerd laten, óf de wissel omzetten en vijf mensen redden ten koste van de man. Wat zou jij doen?

Stel je voor. Je loopt toevallig langs een treinspoor en hoort plots het geluid van een snel naderende trein. Tot je grote schrik, zie je dat op datzelfde spoor vijf spoorwerkers die aan de slag zijn met oorbeschermers op tegen het lawaai. Hoe hard je ook schreeuwt en hoe heftig je ook gebaart, de spoorwerkers hebben niets door. De trein kan niet op tijd remmen. Je staat bijna machteloos… Bíjna, want binnen handbereik is een wissel die je handmatig kunt omzetten. De trein zal dan op een zijspoor gezet worden dat later weer op het oorspronkelijke spoor uitkomt.

Op dit zijspoor zie je een man liggen die slaapt en de trein zou stoppen in het geval van een botsing. Je moet kiezen: niks doen, vijf mensen om laten komen en de man ongedeerd laten, óf de wissel omzetten en vijf mensen redden ten koste van de man. Wat zou jij doen?

Wat zou jij doen?

Ik kies ervoor om niets te doen

Ik kies ervoor om de hendel om te zetten

Je ziet weer de trein aankomen, en weer staan er vijf spoormensen op ramkoers. Dit keer is er geen wissel, maar sta je op een brug. Voor je staat een dikke man, en je weet dat je de spoorwerkers alleen kan redden als je de dikke man van de brug afgooit op het spoor, zodat die de trein zal stoppen voor de trein op de werkers botst (de man is echt heel dik!!). Wat doe je nu? Gooi je de man op het spoor?

Wat zou jij doen?

Ik kies ervoor om niets te doen.

Ik kies ervoor om de dikke man op het spoor te gooien

De situatie herhaalt zich (pechvogel). Weer vijf mensen op het spoor. Met een hendel kan je deze vijf redden. Maar nu ligt er niet zomaar een man op het andere spoor, maar iemand die je liefhebt (vader, moeder, broertje, zusje oid). Wat doe je?

Wat zou jij doen?

Ik kies ervoor om niets te doen

Ik kies ervoor om de hendel om te zetten.

Morele dilemma's

1. Botsing tussen waarden (alle keuzes hebben nadelen)

2. Keuzes sluiten elkaar uit.

3. Binnen de ethiek onderzoeken we dergelijke dilemma's. Wat is nou de juiste keuze om te maken? Wat is goed? Wat is het goede leven? etc. 

Waarom zijn morele dilemma's relevant: Ze dwingen je tot een keuze en dat maakt inzichtelijk wat je écht belangrijk vindt. 

Basisbegrippen

Waarden: Nastrevenswaardige kwaliteiten. VB: vrijheid, eerlijkheid, rechtvaardigheid, gelijkheid etc.

Normen: Waarden worden concreet in normen. Normen zijn gedragsregels over hoe je je behoort te gedragen in bepaalde situaties.

Voorbeeld

Norm: Als iemand je de weg vraagt, help je die persoon door het uit te leggen. Waarde: behulpzaamheid

Basisbegrippen

Moraal

Samenhangend geheel van een door een bepaalde groep of cultuur geaccepteerde gedragsregels in samenhang met de geldende normen en waarden.

Ethiek

Beschrijft, bestudeert en verheldert normen, waarden, mensopvattingen etc. + bepalen criteria voor het beoordelen van criteria.

Normen en waarden die wij belangrijk vinden noemen we samen .......

Zaken die wij belangrijk vinden noemen we ........

Gedragsregels noemen we ......

Het denken over moraliteit noemen we ......

Ethiek

Normen

Waarden

Moraal

Wat is een goed leven...

Twee belangrijke punten

1. Kennis/bewustzijn/redelijkheid

2. Vrijheid-verantwoordelijkheid 

Nadenken: rede

• Zodra je ergens kennis van hebt wordt het een keuze.
• Morele keuze --> er is een afweging gemaakt.
• Aristoteles: ''Liever een bewust leven dat ongelukkig maakt dan een onbewust leven.''
• Meer verantwoordelijkheid voor mensen met veel kennis, want zij kunnen kiezen

Vrijheid

• Morele keuze vraagt vrijheid om een keuze te maken.
• Kant: ''We zijn een met rede begiftig dier''

Determinisme

• Vrijheid is een illusie
• Morele keuzes zijn daardoor uitgesloten.

Kortom

• Morele keuzes kunnen alleen als je zelfsturend bent, dus autonomie hebt.
• Om autonoom te zijn heb je enige kennis en vrijheid nodig 
• Kan een kind bijvoorbeeld morele keuzes maken? Kan je in gevaar morele keuzes maken?

Ethische posities

Je hebt verschillende maatstaven om de juiste keuze te maken. De komende weken gaan we er verschillende behandelen. Een maatstaf geeft richting aan de vraag ‘Wat is goed’. Vaak hebben we hier al allerlei vooronderstellingen in zitten. 

Waarom is vrijheid zo belangrijk in de ethiek?

Zonder vrije wil geen keuzes, maar achter jezelf aanhollen

Opdrachten maken

1. Classroom

2. Aantal kennis/verwerkingsvragen. 

3. Zelftest + verwerkingsvragen (en mini-presentatie)

Samen even naar kijken.

Nabespreken opdrachten

1. Gemaakte opdrachten

2. Zelftest + mini-presentaties.

Essay ethisch vraagstuk

1. Individueel
2. Inleverdatum: vrijdag 29 maart.
3. Verschillende tussentijdse deadlines.
4. Samen stencil doorlopen. 

Planning komende weken

• Theorie + opdrachten 
• Essay + begeleiding.