Hoofdstuk 4 Waarnemen en reageren

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g, t
• Leerjaar 4

Hoofdstuk 4 Waarnemen en reageren

Ilse en Charly

Wat weet je al over dit onderwerp?

4.1 Waarnemen

Prikkels

• 2 Soorten prikkels Inwendige en Uitwendige
• Inwendige prikkels: Pijn, dorst en honger
• Uitwendig: Licht, geluid en geur
• Zintuigen vangen prikkels op
• Zintuigen zijn gevoelig voor één prikkel

Hoe verwerkt je lichaam prikkels?

• Een prikkel wordt opgevangen in een zintuig
• In je zintuig wordt die prikkel omgezet in elektrische stroompjes, een impuls
• Ieder zintuig is verbonden met je hersenen door zenuwen
• Op het moment dat de impulsen in de hersenen aankomen, ben je bewust van wat je waarneemt
• Volgorde: prikkel → zintuig → impuls → zenuw → hersenen → impuls → zenuw → spier

Inwendige Prikkel

Uitwendige Prikkel

Honger

Pijn

Licht

Geluid

Smaakstoffen

Is het zintuig gevoelig voor één soort prikkel?

1. Ja
2. Nee

Zet in de juiste volgorde!

1

2

3

4

5

6

Prikkel

Zintuig

Impuls

Zenuw

Hersenen

Waarneming

4.2 Zien en horen

Zien

• Je ogen worden beschermd door wenkbrauwen, wimpers, traanvocht en de oogkassen.
• Met oogspieren kun je je ogen alle kanten op draaien.
• Licht komt je oog binnen via hoornvlies, pupil, lens en glasachtig lichaam en wordt opgevangen door het netvlies.
• Staafjes zien zwart-wit bij weinig licht en kegeltjes zien kleuren bij veel licht.

Horen

• Geluidstrillingen gaan via je oorschelp, gehoorgang en trommelvlies naar het slakkenhuis.
•  In het slakkenhuis maken trilhaartjes impulsen die via de gehoorzenuw naar de hersenen gaan.
• Te harde geluiden kunnen trilhaartjes beschadigen, waardoor je slechter gaat horen.
• Je evenwichtsorgaan in je oor helpt je om rechtop te blijven.

Wenkbrauw

Traanklier

Ooglid met wimpers

Pupil

iris

Traanbuis

Oogwit

Wat gebeurt er in het slakkenhuis als geluid je oor binnenkomt?

1. Het trommelvlies stuurt zelf impulsen naar de hersenen.
2. De trilhaartjes maken impulsen die naar de hersenen gaan.
3. De oorschelp maakt impulsen aan die naar de gehoorzenuw gaan.

Proeven, ruiken en voelen 4.3

Proeven en ruiken

• Op je tong zitten smaakzintuigen voor zoet, zout, zuur, bitter en umami.
• Je proeft smaak doordat je tong en neus samen informatie naar je hersenen sturen.
• Via de keelholte gaan de geurstoffen van je eten naar de zintuigcellen in het reukzintuig in je neus

Voelen

• Warmtezintuigen: Gevoelig voor warmte, geven vervolgens de zintuigen naar de hersenen
• Koudezintuigen: Gevoelig voor koud, geven vervolgens de zintuigen naar de hersenen
• Tastzintuigen: Zijn gevoelig voor aanraking, in je vingertoppen liggen heel veel tastzintuigjes dicht bij elkaar.
• Pijnzintuigen: zijn doodlopende uiteinden van zenuwen in je huid. Hiermee neem je pijn waar.

Hoe proef je de smaak van eten?

1. Alleen je tong stuurt informatie naar je hersenen.
2. Je tong en je neus sturen samen informatie naar je hersenen.
3. Alleen je neus bepaalt welke smaak je proeft.

Welk zintuig is gevoelig voor aanraking

A: Warmtezintuigen

B: Pijnzintuigen

C: Tastzintuigen

Zenuwstelsel 4.4

Wat doet je zenuwstelsel?

• Het zenuwstelsel regelt alles wat je lichaam doet via impulsen die zich via zenuwen verplaatsen.
• Impulsen bewegen via drie soorten zenuwcellen: gevoels-, schakel- en bewegingszenuwcellen.
• Zenuwen kunnen gevoelszenuwen, bewegingszenuwen of gemengde zenuwen zijn, afhankelijk van het soort impulsen dat ze geleiden.

Hersenen

• De grote hersenen zorgen voor bewustzijn en beweging, en zijn verbonden met verschillende zintuigen.
• De kleine hersenen coördineren bewegingen en zorgen voor je evenwicht, terwijl de hersenstam levensprocessen zoals ademhaling en hartslag regelt.

Berichten in je lichaam heten __________.

Ze gaan via __________, __________ en __________ zenuwcellen.

Zet op de juiste plek!

impulsen

gevoels

schakel 

bewegings 

De grote hersenen regelen bewustzijn, de kleine hersenen evenwicht en de hersenstam je ademhaling.

1. Juist
2. Onjuist

Reageren door impulsen 4.5

Impulsen

• Impulsen van zintuigen gaan via gevoelszenuwcellen en schakelzenuwcellen naar de grote hersenen.
• In de grote hersenen word je je bewust van wat je voelt, zoals koud water.
• Je reageert niet op alle prikkels die binnenkomen. 
• Je hersenen beslissen of en hoe je op een prikkel reageert.

Reflexen

• Reflexen zorgen dat je snel reageert, bijvoorbeeld als je op iets scherps stapt of uit balans raakt.
• De kniepeesreflex helpt je om rechtop te blijven staan door je spieren snel samen te trekken.
• Reflexen in je hoofd, zoals de pupilreflex en niesreflex, beschermen je ogen en longen.

Wat doen je hersenen met prikkels die binnenkomen?

1. Ze reageren altijd automatisch.
2. Ze beslissen of en hoe je reageert.

Wat is de functie van reflexen?

A: Ze helpen je snel te reageren en beschermen je lichaam.

B: Ze zorgen ervoor dat je altijd langzame, bewuste reacties hebt.

Reageren door hormonen 4.6

Hoe werken hormonen?

• De hersenen sturen berichten naar je organen via het zenuwstelsel om de werking van spieren snel te regelen.
• Hormonen zijn stoffen die door hormoonklieren in het bloed worden afgegeven en door het lichaam reizen om organen te beïnvloeden.
• Hormoonklieren kunnen "aan" of "uit" staan en worden geactiveerd door het zenuwstelsel of andere hormonen.

Functies hormonen

• De hypofyse geeft verschillende hormonen af, zoals groeihormoon, die de groei van botten regelt.
• De hypofyse stimuleert de schildklier, eierstokken, en zaadballen om hormonen te produceren.
• De eilandjes van Langerhans in de alvleesklier maken insuline en glucagon om de glucosebalans in je bloed te regelen.
• De bijnieren maken adrenaline, die zorgt voor snelle reactie's 

Hoe regelen de hersenen de werking van spieren en organen?

1. Via het zenuwstelsel en hormonen
2. Alleen via het zenuwstelsel

Wat is de functie van de hypofyse?

1. Het regelt de glucosebalans in het bloed
2. Het stimuleert andere klieren zoals de schildklier, eierstokken en zaadballen
3. Het maakt adrenaline voor snelle reacties