V5 Theater in de Middeleeuwen

• Kunst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

in de middeleeuwen

Theater

Wat weet je al over het onderwerp? Wat komt er in je op als je denkt aan theater in de middeleeuwen?

Leerdoelen

- Je kunt beschrijven op welke manier en met welk doel het theater voorzichtig zijn intrede in de kerk deed.

- Je begrijpt de ontwikkeling van het liturgisch drama en het ontstaan van de mysterie-, passie- en mirakelspelen.

-Je kent de begrippen theatervormgeving en spelvormgeving 

Liturgisch drama/liturgisch toneel

Liturgisch drama: Uitbeelden van bijbelverhalen in de kerk. 

• Priesters dragen speciale gewaden of voeren rituele gebaren uit. Ook maken ze gebruik van attributen, zoals kaarsen of een wierrookvat. Zo worden de verhalen levendig en kunnen de ongeletterden het toch begrijpen
• De liturgische liederen worden uitgebreid met gezongen dialogen in de dienst van het Paasverhaal. Dit heet “tropen”. Deze tropen worden weer ondersteund door theatrale elementen.

Vanaf de tiende eeuw ontstaat het liturgisch toneel:

• In de volkstaal
  
• Niet alleen meer door de geestelijken gespeeld maar ook door leken (niet geestelijken)
  
• De scenes spelen zich af op verschillende locaties in de kerk en er worden verschillende decors gebouwd.
  
• De acteurs verplaatsen zich over de verschillende decors en soms gaan de toeschouwers mee.
  
• Het toneelstuk wordt komischer en luchtiger.
  
• Soms een waar spektakelstuk en daarom rond 1100 uit de mis verbannen en later alleen buiten de kerk opgevoerd.
  

Meestal op het plein voor de kerk. Hieruit ontstaan de mysteriespelen, mirakelspelen, passiespelen en de wagenspelen

Met Kerstmis, Pasen en Driekoningen werden er al vanaf de middeleeuwen speciale diensten gehouden in de kerk. Daar werden regelmatig liturgische drama's toegevoegd waarin de Bijbelverhalen die bij deze diensten hoorden nagespeeld werden. Leg aan de hand van twee argumenten uit waarom men liturgische spelen toevoegde aan deze misdiensten. Kun je ook een derde argument bedenken?

Mysterie-, Wagen- en Passiespel

Mysteriespel: kenmerken

• ​Vindt plaats buiten de kerk.​
• Gebaseerd op Bijbelverhalen of het leven van heiligen​

• Kan dagenlang duren
• stukken zijn wereldser
• ter lering en vermaak

Wagenspel:

• de verschillende scènes worden op boerenwagens gespeeld met elk een eigen decor. Ze rijden langs het publiek
• De wagens worden gemaakt door de gilden, wat ook te zien is aan de thema's van de wagens

Passiespel: 

• Variant op het mirakelspel
• over lijdensweg en kruisiging Jezus Christus​

Mirakelspel: kenmerken

• Verhalen over heiligen die wonderen verrichten
• Staat losser van de Bijbelteksten
• Onderwerp: zondaars die hun leven beteren, vaak door een wonder.

• Sterke morele boodschap (goed/kwaad)

• Voorbeeld: Mariken van Nieumeghen, Elkerlyck

Kies welke vraag je wilt beantwoorden. Zet het nummer van de vraag erbij.
1. Omschrijf kort waar het verhaal over gaat. Wat is de moraal van het verhaal?
2. Wat zegt het verhaal van Mariken van Nieumeghen over de middeleeuwse opvattingen over zonde en vergeving?
3. Vergelijk de thematiek van Mariken van Nieumeghen met een hedendaagse film, boek of kunstwerk. Welke overeenkomsten en verschillen zie je in de manier waarop schuld en verlossing worden behandeld?

Theatervormgeving

Spelvormgeving

Decor

Kostuum

Grimering

Muziek

Belichting

Lichaam

Stem

Mise-en-scene

Locatie

speelstijl

In het fragment zie je dat Mariken naar het straattheater kijkt en daar Moenen voor het eerst ziet in de rol van de duivel. Op welke manier wordt duidelijk gemaakt dat Moenen de duivel speelt. Betrek in je antwoord vormgeving en spel.