V4 - T4: BS5 Onderzoek naar evolutie

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

BS5: Cladogrammen

V4

Thema 4

Evolutie

Leerdoelen

• Je kunt beschrijven wat het doel is van de cladistiek
• Je kunt een cladogram op een juiste wijze interpreteren
• Je kunt mono-, poly- en parafyletische clades herkennen in een cladogram

homologie <-> analogie

homologie

• zelfde ontstaansgeschiedenis
• zelfde bouwplan
• verschillende functies

verwantschap

analogie

• verschillende ontstaansgeschiedenis
• verschillend bouwplan
• zelfde functies

geen verwantschap

Welke van deze organen zijn analoog aan elkaar?

1. Vogel en insect
2. Vleermuis en vogel
3. Vleermuis en insect

Rudimentaire organen

Rudimentaire organen

Cladistiek

clade (= tak)

• een groep organismen met overeenkomstige voorouder

splitsingspunten in cladogram

• dichotoom (van een tak naar twee takken)
  
• een gemeenschappelijke voorouder op splitsingspunt
• boven splitsing verschillen clades slechts in 1 eigenschap

BS5: In welk cladogram zijn C en D het meest verwant aan elkaar én zijn zij het meest verwant aan soort E in vergelijking met. soorten A en B?

BS5: Cladistiek

Men streeft naar clades waarbij alle nakomelingen van een gemeenschappelijke voorouder zijn opgenomen.

Clades waarbij dit het geval is noem je: monofyletisch

Sommige clades zijn polyfyletisch

Dit is een clade waarin organismen zijn opgenomen waarin niet de gemeenschappelijke voorouder is opgenomen

Clades waarvan de gemeenschappelijke ouder en een deel van alle nakomelingen maar niet allen zijn opgenomen, noemt men parafyletisch

BS5: Cladistiek

Sleep de omschrijvingen naar de bijbehorende clade

parafyletisch

polyfyletisch

monofyletisch

BS5: Hoe in clades indelen?

Tot ver in de 20e eeuw:

• op basis van uiterlijke kenmerken

Vrij recentelijk: op basis van moleculaire homologie

• overeenkomsten in DNA sequenties
• overeenkomsten in eiwitbouw (homologie in aminozuurvolgorde (primaire structuur))

Hierdoor kunnen cladogrammen er totaal verschillend uitzien!

Een recente ontdekking op basis van indeling in moleculaire homologie laat zien dat walvissen zeer nauw verwant zijn aan hoefdieren.

Een blauwe vinvis is nauwer verwant aan een giraffe dan aan een haai.

Hiernaast zie je twee verschillende cladogrammen met daarin dezelfde organismen opgenomen.
Geef een mogelijke verklaring voor de verschillen in de cladogrammen.

Cladogram vs. Fylogram

Cladogram

• geeft verwantschap tussen clades weer
• lengte van clades hebben geen betekenis

Een cladogram geeft GEEN informatie over verloop van tijd 

Fylogram

• geeft verwantschap tussen clades weer
• lengte van clades geeft aan hoeveel tijd er in de evolutie verlopen is

Een fylogram geeft WEL informatie over verloop van tijd 

Bestudeer de stamboom hiernaast.

Welk type afbeelding is hier weergegeven?

1. cladogram
2. fylogram

Maak nu opgave 67-1 t/m 67-5 op BVJ online

Leerdoelen

• Je kunt herkennen of een evolutionaire ontwikkeling een voorbeeld is van homologie of analogie
• Je kunt omschrijven wat een rudimentair orgaan is en hoe ze kunnen ontstaan
• Je kunt beschrijven wat het doel is van de cladistiek
• Je kunt een cladogram op een juiste wijze interpreteren
• Je kunt mono-, poly- en parafyletische clades herkennen in een cladogram

Huiswerk

• Je maakt de volgende opgaven op BVJ online van BS5: 60, 62 t/m 66, 68 t/m 73