LITERATUURGESCHIEDENIS MIDDELEEUWEN

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

de middeleeuwen

middeleeuwen?

De middeleeuwen

De Nederlandse literatuur begint met de bekende versregels:

Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu, wat unbiddan we nu?

de middeleeuwen

Er is nog geen sprake van "de Nederlanden"

hertogdommen, graafschappen en bisdommen deel uitmakend van het

Frankische, Duitse en Bourgondische rijk.

Geen eenheidstaal, wél Latijn en vele vormen van "Diets".

diets

De tekst die je hoorde is van Heynric van Veldeken, de eerste schrijver die we bij  naam kennen. Hij hoort zowel bij de Nederlandse als Duitse literatuur. Hij kwam uit Belgisch Limburg.

De vogeltjes maken kond
dat ze de bomen in bloei zien staan.
Hun gezang stemt mij zo goed
dat ik vrolijk ben
en niet treurig kan zijn.
God ere haar, die bij mij bewerkt,
vanaf de overzijde van de Rijn,
dat ik van mijn zorgen word bevrijd
terwijl ik ver in den vreemde ben.

In de middeleeuwen zijn er grofweg gesproken drie standen:

• de geestelijkheid
• de adel
• de boeren
• later komen daar de burgers bij

De riddertijd is ongeveer van 1150 tot 1250 en manifesteert zich in vele ridderromans.

Het woord "roman" heeft niets met romantisch te maken; het betekent gewoon "verhaal in het Romaans", toen de volkstaal in Frankrijk.

De ridderroman is in dichtvorm geschreven omdat dat makkelijker te onthouden is. Verhalen werden namelijk doorverteld.

Het woord ridder betekent letterlijk "ruiter". Dus hij die over een paard kon beschikken.

Karel de Grote

Aan Karel de Grote worden allerlei avonturen toegeschreven die hij zelf niet kan hebben beleefd. We noemen dit epische concentratie of epische verdichting. Karel groeide op deze manier uit tot een modelvorst.

Karel de Grote

De bekendste Nederlandse

ridderroman is Karel ende

Elegast. Deze roman is

oorspronkelijk Nederlands.

Arthurromans

Keltische en Britse romans.

Koning Arthur.

Niet gebaseerd op historische feiten.

Geen oorlog maar queeste.

Bijvoorbeeld naar de heilige graal.

Ter ere van een geliefde maar vaak

onbereikbare vrouw.

Britten tegen Angelsaksen.

Arthurromans

In Engeland kun je meerdere

"originele" ronde tafels bewonderen.

Brits-Keltische romans

• Walewein
• Ferguut
  

Oosterse romans

• Floris ende Blanchefloer
  

Hoe luidt het eerste zinnetje van de Nederlandse literatuur?

1. Hebban alla vagolo nestas hagunnan hinase hic enda thu, wat unbidan we nu?
2. Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase thu enda hic, wat unbidan we nu?
3. Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic enda thu, wat unbidan we nu?
4. Hebban olla vogalas nesta hagunnan hinase hic enda thu, wat unbidan we nu?

Uit welke componenten bestaat ons gebied in de middeleeuwen?

1. Rijnland, Maasland en Scheldegebied
2. Bourgondië, Frankrijk en Duitsland
3. gouwen, dijken en terpen
4. hertogdommen, graafschappen en bisdommen

Wat is in de middeleeuwen de volkstaal?

1. Latijn
2. Diets
3. Duits
4. Bourgondisch

Welke drie standen zijn er grofweg in de middeleeuwen?

1. geestelijkheid, adel en burgerij
2. God, geestelijkheid en adel
3. ridders, adel en boeren
4. Franken, Duitsers en Bourgondiërs

Wat betekent het woord roman letterlijk?

1. verhaal in het Romeins
2. verhaal in het Romaans
3. romantisch verhaal
4. Frans verhaal

Wat betekent het woord ridder letterlijk?

1. vazal
2. paladijn
3. leenman
4. ruiter

Wat houdt het feodale stelsel in?

1. De koning is leenman, de ridder de leenheer en beide moeten voldoen aan verplichtingen
2. De koning is leenheer, de ridder de vazal en beide zweren trouw aan God en de kerk
3. De koning is leenheer, de ridder de vazal en beide aanbidden de vrouwen
4. De koning is leenheer, de ridder de vazal en beide moeten voldoen aan verplichtingen

Waardoor kenmerken de Karelromans zich?

1. epische concentratie
2. middeleeuwse verdichting
3. heldhaftige avonturen
4. hoofse daden

Wat betekent een queeste?

1. een ideale vrouw
2. een heilige graal
3. speurtocht
4. een Angelsaksische nederlaag

Noem twee Brits-Keltische romans

1. Ferguut en Keye
2. Walewein en het schaakbord
3. Lancelot en de ronde tafel
4. Walewein en Ferguut

Burgerlijke didactiek

• In de dertiende eeuw achteruitgang van de ridderstand door twisten en kruistochten
• Opkomst van handel en industrie, steden en burgerij
• In de literatuur behoefte aan "nutscap ende waer", vandaar didactisch
• De literatuur krijgt een nationaal karakter
  

Burgerlijke didactiek

De bekendste didacticus is Jacob van Maerlant.

Men beschouwt hem als de vader der dietsen dichteren al.

Hij zet zich in voor de belangen van de burgerij.

Zijn belangrijkste werk is "Wapene Martyn", waarin de ongelijkheid van de standen aan de kaak wordt gesteld.

Andere werken zijn "Der naturen bloeme" en de "Rijmbijbel"

Het dierdicht

• Dierverhalen zijn van alle tijden
• Van den vos Reynaerde is een hoogtepunt  
  in de middeleeuwse literatuur
• Geschreven door Willem
• Kritisch, geestig, scherp en hier en daar
  bijzonder ondeugend

Het katholicisme in de middeleeuwen

Verbreidt zich vanaf 690, soms met behulp van de "ijzeren tong".

De Friezen pikken het niet en Bonifacius wordt in Dokkum vermoord.

De Frankische koningen krijgen het er wel "ingepeperd".

Soms door enkele Germaanse elementen te "vertalen", zoals in "Heliand".

Het katholicisme in de middeleeuwen

Rond 1000 is het katholieke geloof

overal ingeburgerd en leeft het

Germaanse geloof alleen nog

ondergronds. Overal komen kerken

en gigantische kathedralen.

Het katholicisme in de literatuur

Verhalen over het leven van Christus.

Liederen ter ere van de christelijke

feestdagen.

De monniken vervaardigen de

handschriften en hebben dus veel

macht.

Een voorbeeld: Beatrijs

De moraal van "Beatrijs"

Iemand die op Maria

vertrouwt, kan, ondanks

alles, op haar steun

blijven rekenen.

Het lied in de middeleeuwen

Als er één periode is geweest,

waarin het goed feestvieren was,

dan is dat wel de middeleeuwen.

Het barstte dus ongetwijfeld van

de liederen, maar daar zijn er niet

zo veel van overgebleven.

Het lied in de middeleeuwen

Bekende volksballaden:

Het lied van heer Halewijn

De twee conincskinderen

Het daghet in den Oosten

Bekend cultuurlied:

Egidiuslied

Vaganten

vagari = zwerven

studenten, monniken of nonnen

drop-outs

waarzeggen, goochelen,

musiceren, koorddansen

tanden trekken

liefde voor de poëzie

Carmina Burana

collectie vagantenliederen

dertiende eeuw

Latijn

liefde en wijn

maatschappijkritiek

"Koning Geld"

Wat kenmerkt de burgerlijke kunst?

1. didactisch en nationaal
2. waarheid en handel
3. nut en industrie
4. stad en burgerij

Wie was de bekendste didacticus in die tijd in ons gebied?

1. Willem die Madocke maakte
2. Martyn Wapene
3. Jacob van Maerlant
4. Heynric van Veldeken

Waarover gaat "Wapene Martyn"?

1. de traditie van de ridderromans
2. de geschiedenis van Damme
3. de ongelijkheid van de standen
4. de natuur

Wat voor soort literair werk is "Van den vos Reynaerde"?

1. een pleidooi
2. een dierenepos
3. een fabel
4. een karakterschets

Wat gebruikte men bij de bekering van de Germanen?

1. een zwaard
2. een kruis
3. een monnik
4. een Fries

Wanneer is de kerstening zo goed als voltooid?

1. 800
2. 900
3. 1000
4. 1100

Van welke middeleeuwse legende is maar één exemplaar bewaard gebleven?

1. Beatrijs
2. Mariken van Nieumeghen
3. Elckerlijc
4. Esmoreit

Tot welk genre behoort het Egidiuslied?

1. volksballade
2. kerklied
3. vagantenlied
4. cultuurlied

Waar komt het woord "vagant" vandaan?

1. vagari = zwerven
2. volare = vliegen
3. videre = zien
4. vocare = roepen

Het toneel in de middeleeuwen

• van geestelijk naar wereldlijk toneel
• van kerk, naar kerksplein naar marktplein
• van geestelijken en misdienaren naar burgers en vervolgens naar echte acteurs
• van godsdienstige onderwerpen naar allerlei verschillende

Het wereldlijk toneel

• Het Hulthemse handschrift
• abele spelen: Esmoreit, Gloriant, Lanseloet van Denemarken en Van den winter ende van den somer
• sotternieën zijn kluchten die vaak gingen over domme mannen en uitgekookte vrouwen

Het geestelijk toneel

• mysteriespelen gaan over gebeurtenissen uit de bijbel, zoals de zeven "bliscappen" van Maria
• mirakelspelen gaan over een wonder door tussenkomst van Maria of een andere heilige, zoals "Mariken van Nieumeghen"
• moraliteiten bevatten een levensles. Er doen geen echte personen aan mee, maar symbolische figuren (Elckerlijc).

Wat viel op?