Module 7 Hoofdstuk 3 De laatste levensfase en overlijden

• Verzorging
• MBO
• Studiejaar 3

Doelstelling - na deze les weet je meer over:

- het verschil tussen palliatieve zorg en terminale zorg

- verloop van pijn inzichtelijk maken

pijn bij dementie leren herkennen

- verzorgende aspecten in de terminale fase 

- medisch handelen in de laatste levensfase 

Wat is de juiste definitie van terminale zorg

1. de zorg, die wordt toegepast als er geen sprake meer is van genezing
2. de zorg, die enkel gericht is op lijden van de zorgvrager
3. de zorg van cliënten met een levensverwachting minder dan 3 maanden
4. de zorg die gericht is op behandeling van de aandoening

Definities 

Palliatieve zorg: zorg die gegeven wordt aan cliënten wanneer er geen genezing van een ziekte meer mogelijk is. 

Bijvoorbeeld: 

• kanker, wanneer die uitbehandeld is
• dementie
• COPD 
• hartfalen 
  

Definities 

Terminale zorg:  zorg voor mensen met een levensverwachting van ongeveer drie maanden. De zorg staat in het teken van: 

• afscheid nemen van het leven
• verlichten van nare ziekteverschijnselen zoals pijn, jeuk of benauwdheid

Noem minimaal 2 - veel
voorkomende - klachten bij een
palliatief of terminale zorgvrager

Veel voorkomende klachten in palliatieve/ terminale fase: 

• Pijn 
• Misselijkheid 
• Obstipatie 
• Jeuk
• Benauwdheid - kortademigheid
• Delier 

PIJN 

Bij 40 - 80% zorgvragers komt 

onderbehandeling voor

Belangrijk gevolg is verminderde

kwaliteit van leven

oefening 

https://paic15.com/nl/e-training-nl/

Het belang van observatie van pijn 

• Goed observeren is van wezenlijk belang.
• Scoor wat je ziet na meerdere, korte observaties -  bijvoorbeeld tijdens of na de verzorging.
• Interpreteer niet wat je ziet, geef er geen betekenis aan.
• Scoor alles wat je ziet, ook wat normale uitingen zijn voor een bewoner, zoals bijvoorbeeld rimpels, of kreunen. 

www.zorgvoorbeter.nl

3.3 Lichamelijke verzorging 

Pijnklachten ten gevolge van bijvoorbeeld tumorgroei, decubitus of algehele achteruitgang

Pijnmedicatie gericht op symptoombestrijding

Verschillende soorten medicijnen in vaste volgorde (licht naar zwaar) = pijnladder  (WHO)

                                                                                   matig                                 ernstig 

Opdracht: Tips verzorgende aspecten

In de terminale fase zijn er allerlei lichamelijke en geestelijke veranderingen 

Maak de opdracht in duo's 

                   Medische handelen in de laatste levensfase:

• Stoppen met behandelen
• Niet reanimeren
• Versterven 
• Palliatieve sedatie
•  Euthanasie en hulp bij zelfdoding

Wat wordt bedoeld met Abstineren?

1. Geen voedsel en vocht meer toedienen
2. Niet meer reanimeren bij een hartstilstand
3. Medische behandeling waarmee de arts het bewustzijn verlaagd
4. Stoppen met medische behandeling of er niet aan beginnen

• Niet reanimeren - beleid zorginstelling of                       aangeven  via ketting/ wilsverklaring
• Versterven = Geen voedsel en vocht toedienen om het stervensproces zijn gang te laten gaan
• Palliatieve sedatie =  Geen invloed op het stervensproces - is gericht op verwardheid/pijn of angstvermindering
• Euthanasie > videofragment

Wat wordt verstaan onder een voltooid leven?

Rol zorgverlener bij euthanasie 

1. signaleren
2. besluitvorming 
3. voorbereiding
4. uitvoering
5. evaluatie 

Lees pag. 46. 

Voortgang lessen / toets module 7 

Lesweek 40 (5 okt) theorie 3.5 en 3.6 - lees deze paragrafen

Lesweek 41 (12 okt):  

- Toets module 7 - 12.45-13.30 uur

- Gastles van 14.00-16.00 uur 

Doelstellingen behaald? 

• het verschil tussen palliatieve zorg en terminale zorg
• verloop van pijn inzichtelijk maken
• verzorgende aspecten in de terminale fase
• medisch handelen in de laatste levensfase

Hoofdstuk 3.5 en 3.6 

Het stervensproces en het overlijden 

3.5 Het stervensproces

Sterven is een proces - lichaamsfuncties gaan steeds verder achteruit 

• zintuigen - gevoel / gezichtsvermogen
• eten en drinken - minder behoefte aan eten en drinken
• ademhaling - slechter slikken > ophoping van slijm in keel (rochelen)
• temperatuur - kan lager worden of terminale koorts (40gr) 
• incontinentie 
• cyanose (blauw worden) - bloedsomloop verslechtert/ bloeddruk wordt lager > doodsmasker 

3.5 Het stervensproces

Sterven is een proces - maar ook:

• terminale onrust - opeens onrustig worden (soms door morfine)
  
• gevoelens van angst 

> 

Waar kan een
terminale zorgvrager
bang voor zijn?

Bang voor: 

• pijn 
• stikken 
• controleverlies
• afscheid nemen van naasten 
• sterven 
• de dood 

Ruimte voor spiritualiteit 

Wat versta jij onder spiritualiteit?

                                                       Elk geloof heeft eigen 

                                                        visie op leven en dood 

Humanisme wil zeggen, een kijk op het leven, waarin:

1. men gelooft in een hemel na de dood
2. bij het sterven word je door "rechter" beoordeeld
3. de mens centraal staat en niet een god
4. de ziel van de mensen onsterfelijk zijn

Het overlijden 

Iemand is overleden als er geen hartslag en geen ademhaling meer is 

Wat is het eerste wat je doet als een cliënt is overleden?

1. De uitvaartonderneming (laten) bellen
2. De gemeente vragen om toestemming voor crematie
3. De familie bellen om te zeggen dat hun familielid is overleden
4. Een arts raadplegen om de dood te laten vaststellen

Wat is er aan de hand als er, na het overlijden, een gemeentelijke lijkschouwer komt?

Niet natuurlijke dood

• de dood als gevolg van ongeval, geweld, misdrijf, zelfmoord
• de dood als gevolg van euthanasie 
• bij fouten in zorgverlening (vb medicatiefout met dood als gevolg)
• bij dood door een val 
• bij overlijden na een week/ weken aan de gevolgen van incident 

• Bij onbekendheid van doodsoorzaak > onderzoek op het lichaam op verzoek van familie =  obductie 
• Een onderzoek op verzoek justitie = sectie 
• Ter beschikkingstelling van de wetenschap 

Zorg na het overlijden 

Welke handelingen verricht je direct na het overlijden van de cliënt?

Verzorging van het lichaam 

• Leg cliënt op rug - hoofd op kussen - handen op de borst 
• Vraag nabestaanden of het kunstgebit in moet, voordat mond wordt gesloten /  vraag arts om toestemming (- bij niet natuurlijke dood mag er niets veranderd worden)
•  zet evt. raam open
• iedereen mag het lichaam afleggen - overleg met nabestaanden

Voortgang lessen 

Lesweek 41 (12 okt):  

- Toets module 7 - 12.45-13.30 uur

- Gastles van 14.00-16.00 uur 

Lesweek 42 (19 okt):

Start module 5

-H1 en 2 

Clientdossier 

Beroepsgeheim blijft altijd aan de orde - ook als cliënt is overleden

Privacy in acht nemen - nabestaanden hebben geen recht in inzage van dossier, tenzij: 

• cliënt heeft voor overlijden toestemming gegeven
• naasten hadden voor overlijden al toestemming
• zwaarwegend belang (vb info bij erfelijke aandoening)