Hoofdstuk 3: Geschiedenis van Rome

• Latijn
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Geschiedenis van Rome: een overzicht

Hoofdstuk 3, blz. 14-39.

Publius Ovidius Naso,
(Sulmo, 20 maart 43 v.Chr. - Tomis, 17 of 18 na Chr.)

Omnia mutantur, nihil interit.

Alles verandert, niets vergaat.

Koningstijd

• +/- 1400 v. Chr: de Latijnen bewonen de Palatijn in Rome
• 8e eeuw: Sabijnen bewonen de Quirinalis en Esquilinus
• Geen eenheid, behalve in oorlogstijd
• 753: Mythische stichting van Rome, koningstijd
• Uiteindelijk 7 (mythische) koningen
• Laatste 3 koningen zijn Etruskisch
• Worden gekozen en geadviseerd door een Senaat

Koningstijd

• Leden van de Senaat: patres, aangesteld door koning
• Daarnaast twee volksvergaderingen:
• comitia curiata, ingedeeld op familiebasis
• comitia centuriata: ingedeeld op 5 vermogensklassen
• Stemeenheden, centuriae, gebaseerd op aantal soldaten
• Rijkste burgers leverden meeste soldaten: veel stemmen
• Proletariërs: te arm voor wapens, dus één centuria

Koningstijd

• 6e eeuw: Rome groeit uit tot echte stad
• aanleg Forum en Cloaca Maxima voorkomen overstromingen Tiber
• Rome telt ongeveer 30.000 inwoners
• Militaire veranderingen: soldaten in slaglinie i.p.v. man tegen man gevechten; betere bewapening. 
• 509: laatste koning, Tarquinius Superbus verdreven
• Senaat neemt wetgevende macht over
• Jaarlijks worden twee consuls gekozen, voeren besluiten uit

De Vroege Republiek

• De Republiek onderwerpt de andere  Italische volkeren:
• Latium, Veii, Aequi, Volsci
• 387: Kelten plunderen Rome
• 270: Magna Graecia veroverd

Interne spanningen

• Conflicten tussen patriciërs en plebejers
• Arme plebejers: schulden, betere leefomstandigheden
• Rijke plebejers: politieke zeggenschap
• Standenstrijd duurt ruim 200 jaar
• 494: concilium plebis  en volkstribunen
• 367: één consul voortaan gekozen uit plebejers
• 287: Lex Hortensia geeft concilium plebis wetgevende macht
• Einde standenstrijd

Interne spanningen

• Maar: rijke plebejers zoeken toenadering tot patriciërs
  
• Ontstaan van nieuwe klasse: nobilitas
• concilium plebis minder belangrijk, wel comitia tributa

Rome verovert de mediterrane wereld

• 264-241: Eerste Punische Oorlog met Carthago
• Rome verovert o.a. Sicilië, Carthaagse vloot vernietigd
• 218-201: Tweede Punische Oorlog - Hannibal ad portas!
• Rome verovert o.a. Spanje
• Daarnaast: verovering Macedonië, Griekenland, Asia
• 149-146: Derde Punische oorlog -  Carthago delenda est
• Eind tweede eeuw: Rome heerst rond Middellandse Zee

Maatschappelijke gevolgen

• Door expansie neemt rijkdom van nobilitas toe
• Buit wordt geïnvesteerd in luxe villa's en latifundia: 
• landbouwbedrijven met slavenarbeid (krijgsgevangenen)
• Kleine boeren kunnen niet concurreren en trekken naar Rome
• 100 v. Chr.: Rome heeft 500.000 inwoners
• Tweedeling in maatschappij:
• Rijke senatoren, equites (ridderstand), legerofficieren
• Proletarii: arme boeren, landarbeiders, stadsproletariaat

De Gracchen

• 133: Tiberius Gracchus: lex agraria moet staatsland verdelen onder arme boeren; vermoord door senatoren
  
• 123: Gaius Gracchus wil verdergaande maatregelen, ook vermoord
• Beide Gracchen maken gebruik van ambt van tribunis plebis
• Volksvergadering komt weer tegenover Senaat te staan
• Tweedeling tussen optimates (boni) en populares.

Marius en Sulla

• 107: popularis Gaius Marius wordt als homo novus consul. 
• Legerhervormingen: assidui (dienstplichtigen) vervangen door beroepssoldaten: soldij en grond na diensttijd. 
• Ex-soldaten worden clientela, geven aanvoerder politieke macht. 
• (Zie: cliens-partronus relatie).

Marius en Sulla

• 91-89: Bondgenotenoorlog - Italiaanse steden eisen burgerrecht
• 88: Sulla, voormalig rechterhand van Marius krijgt als consul het opperbevel in de oorlog tegen Pontische koning Mithradates.
• Marius verzet zich en zet de Senaat buiten spel 
• Sulla verdrijft Marius uit Rome en doodt veel populares, herstelt Senaat
• Na vertrek naar Asia: terugkeer Marius, optimates gedood
• Marius weer Consul, maar overlijdt in 86; mede-consul Cinna dictator

Sulla dictator

• Sulla verslaat Mithradates, komt terug naar Rome
• Krijgt steun van Cn. Pompeius en M. Licinius Crassus en hun privé-legers
• 82: Populares weer verslagen, Sulla dictator
• Proscriptie: 90 senatoren, 620 equites en duizenden anderen gedood
• Politieke hervormingen: macht van volksvergaderingen en volkstribunen weggenomen
• 79: Sulla treedt terug als dictator

Pompeius en Crassus

• Na overlijden Sulla: nieuwe oorlog tegen Mithridates
• Pompeius verslaat Mithridates en de zeerovers uit Cilicië
• 73: Spartacus-opstand, Crassus verslaat de slaven
• 70: Pompeius en Crassus consuls, maatregelen Sulla ongedaan gemaakt
• Nieuwe strijd tussen optimates (Cicero) en populares
• Cicero voorkomt een staatsgreep door Catilina
• Pompeius boekt succes als generaal in oosten Middelandse Zee
• Crassus wordt steeds rijker als huisjesmelker

Pompeius, Crassus, Caesar

• In Rome: opkomst politieke carrière van G. Julius Caesar (popularis)
• Hij heeft echter grote schulden bij Crassus
• 62: Pompeius terug in Rome, senaat weigert land aan zijn soldaten
• Pompeius, Crassus en Caesar sluiten eerste triumviraat:
• particuliere afspraak om elkaar te steunen en samen te regeren
• 59: Caesar Consul, landverdeling voor Pompeius' soldaten
• Daarna: gouverneur in Gallië Cisalpina, start oorlog in Gallië
• 52: Gallië geheel onderworpen

Caesar

• Crassus sneuvelt in oorlog tegen Parthen, Pompeius Consul sine collega
• 49-45 v. Chr.: 2e Romeinse Burgeroorlog tussen Caesar en Pompeius 
  
• Pompeius wordt verslagen, vlucht naar Egypte, wordt vermoord
• 45: optimates verlagen, Caesar wordt Dictator
• 15 maart 44: moord op Caesar door Senatoren
• Marcus Antonius en M. Aemilius Lepidus willen Caesar opvolgen
• Maar: achterneef Gaius Octavius blijkt erfgenaam van Caesar
• Krijgt steun van Senaat en verslaat Antonius in 43 bij Mutina

Octavius, Antonius, Lepidus

• De Senaat weigert het consulaat toe te kennen aan Octavianus
• Octavianus trekt naar Rome, dwingt consulaat af
• Bondgenootschap met Antonius en Lepidus, tweede Triumviraat
• Wederom proscriptie, o.a. Cicero wordt vermoord
• 42: slag bij Philippi tegen de moordenaars van Caesar
• Marcus Antonius, Octavianus  en Lepidus verdelen het Romeinse Rijk
• Antonius leeft als koning in Egypte
• Octavianus heeft politieke problemen in Italië

Octavianus Caesar

• Octavianus schuift Lepidus aan de kant
• Na scheiding van Octavianus' zuster Octavia en huwelijk met Cleopatra:
• Antonius wordt uitgeroepen tot staatsvijand
• 31: slag bij Actium  - Octavianus verslaat Marcus Antonius en Cleopatra
• Octavianus krijgt uitgebreide volmachten van de Senaat, alleenheerser
• Einde van de Republiek: principaat

Augustus

• Octavianus geeft formeel macht terug aan de senaat, "herstel republiek"
• Maar: Octavianus bekleedt bijna alle belangrijke republikense functies
• Uitgeroepen tot Augustus en princeps civitates
• 27-23 consul, daarna imperium maius in provincies, opperbevelhebber
• Daarnaast: volkstribuun en Pontifex Maximus
• Pax Augusta: vrede, welvaart, hervormingen
• Bouwprogramma en stimulatie van cultuur (virtutes)
• 14: overlijden van Augustus op 77-jarige leeftijd

Pax Augusta

• Augustus laat vele tempels bouwen en restaureren
• Forum Romanum wordt herbouwd
• Bouw van o.a. de Ara Pacis op het Marsveld
• Literatuur wordt gestimuleerd o.l.v. Maecenas
• Horatius: Oden; Livius: Ab Urbe Condita; Vergilius: Aeneis.
  
  
• Tijdbalk blz. 39: kennen en kunnen uitleggen. 

Cultuurbeleid

• Onder Augustus is er een grote bloei van bouwkunst, beeldhouwkunst en literatuur
• Deze staan wel in dienst van propaganda, zie o.a. Ara Pacis
• Maecenas (medewerker van Augustus) geeft dichters de kans zich geheel aan de poëzie te wijden
• Horatius: Oden; Vergilius: Aeneïs; Livius: Ab Urbe Condita

Een ander geluid: Ovidius

• Vergilius, Horatius en Livius hebben de burgeroorlogen meegemaakt, dankbaar voor Pax Augusta.
• Jongere generatie biedt meer weerstand tegen ophemelen van de keizer
• Metamorphoses zijn minder serieus en minder verheven, misschiendaaeom zo populair
• Dit dichtwerk druist wel in tegen het (morele) cultuurbeleid van Augustus, dat gericht is op het herleven van de oude strenge moraal.

Aan het werk. 

• Bespreken blz. 25 t/m 31
• Vertaal blz. 32 en maak vraag 1.

Dit is ook huiswerk.