H5 Burgerlijke cultuur in Nederland - muziek

• Kunst
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

BURGERLIJKE CULTUUR 

IN NEDERLAND 

(17e  eeuw)

KLAS 6 KUBV 

SGDB

Burgerlijke Cultuur van Nederland - Muziek

De burgerlijke cultuur van Nederland

(17de eeuw)

H5: muziek

Werkwijze

In het schema zie je welke hoofdstukken je per week doorleest ter voorbereiding op de theorieles. 

De lessonups worden weer gedeeld. Meld je hiervoor nu aan bij klas 61KUBV

klascode: uiwqp

Zorg voor een schrift of map met blaadjes want soms moet je opdrachten uit de Lessonup ook in je schrift uitwerken.

W36	H1 Inleiding
W37	H2 cultuur en wetenschap
W38	H3 bouwkunst
W39	H3 bouwkunst
W40	H4 beeldende kunst
W41	H4 beeldende kunst
W42	H5 muziek
W44	H5 muziek
W45	H6 dans en drama
W46	H6 dans en drama / herhaling

Ken je al uit de hofcultuur

prima pratica (polyfonie)

seconda pratica (monodie)

basso continuo

affectenleer 

dissonanten (consonanten)

(blz. 56-58 )

Opfrissen...

Muziek in de hofcultuur (renaissance / barok)

(oftewel: muziek in de katholieke delen van Europa)

Pak je telefoon en kom in de les.

Een instrumentale opening van een opera heet:

1. aria
2. recitatief
3. koorstuk
4. ouverture

De opera ontstond:

1. bij de oude Grieken
2. bij de Camerata in Florence
3. bij Johann Sebastiann Bach
4. bij de Romeinen

Je hoort:

lalala

1. een madrigaal
2. een motet
3. een chanson
4. een aria

Chanson is wereldlijke muziek (van oorsprong door de troubadour gezongen lied): homofoon maar met meerdere stemmen gezongen 

Bij seconda pratica:

1. is de muziek belangrijker dan de tekst
2. is de tekst belangrijker dan de muziek

Je hoort:

1. Een madrigaal
2. Een chanson
3. Een motet
4. Een aria

Madrigaal is wereldlijke, polyfone muziek met een couplet refrein structuur

Wie wordt beschouwd als de grondlegger van de seconda pratica en een van de eerste operacomponisten?

1. Antonio Vivaldi
2. Claudio Monteverdi
3. J.S. Bach
4. C.P.E. Bach

Een dissonante samenklank is:

1. Een samenklank die prettig in het gehoor ligt. De beleving hiervan is door de eeuwen heen hetzelfde gebleven.
2. Een samenklank die onprettig in het gehoor ligt. De beleving hiervan is door de eeuwen heen hetzelfde gebleven.
3. Een samenklank die prettig in het gehoor ligt. De beleving hiervan is door de eeuwen heen veranderd.
4. Een samenklank die onprettig in het gehoor ligt. De beleving hiervan is door de eeuwen heen veranderd.

Een muzikant (of groepje muzikanten bestaande uit een akkoord- en een basinstrument) die een deels geïmproviseerde begeleiding speelt, heet:

1. motet
2. basso profundo
3. lopende bas
4. basso continuo

Je hoort hier:

Matthaus passion

1. polyfonie
2. homofonie
3. monodie

homofoon is gelijkklinkende muziek. Een stem heeft de melodie en de rest begeleidt en is ondergeschikt aan deze melodie

Hoe noemen we het geheel van regels om een bepaalde emotie in muziek te verklanken?

1. Emotieleer
2. Algemene muziekleer
3. Affectenleer
4. Allegorieleer

In de tijd

Sinds Middeleeuwen: 

-Menselijke stem = belangrijkste instrument 

-Muzieknotatie wordt uitgevonden (effect op muziek?)

-Polyfone muziek doet haar intrede

-Dissonanten zijn 'des duivels'!

Rond 1600:  

-Claudio Monteverdi beschrijft prima pratica en secunda pratica

-Dissonanten mogen weer (expressiemiddel)
-Meer expressie, tekst wordt belangrijker (gaat ten koste van polyfone schrijfwijze)

-Basso continuobegeleiding wordt populair

-Opera ontstaat

-Opleving affectenleer

Huiswerk

Maak in je schrift een begrippenlijst van alle kunsttermen 

uit H5 en schrijf de betekenis er achter.

nieuwe onderwerpen

Calvinistische kijk op muziek

Stadsmusici

(Musica flexanima)

Liedboeken

Zeemansliederen

Muiderkring 

Collegium musicus

Beiaards

In welke setting denk jij dat er in Nederland tijdens de 17e eeuw veel (nieuwe) belangstelling is voor muziek?

1. In de kerk
2. De huiselijke kring
3. Op de markt
4. Op het toneel

Muziek in de calvinistische kerk

De calvinisten hebben bezwaren tegen de polyfone muziek in het Latijn van de katholieke kerk.

 Leg uit waartegen de calvinisten precies bezwaar maken en wat als gevolg verandert. 

Noem 2 zaken. (blz. 59 in je boek)

tegen luidruchtige muzikale begeleiding (niet sober genoeg)

tegen onverstaanbaarheid van de tekst

Bezwaren en gevolgen

- Het gebruik van instrumenten (zoals het orgel) wordt gezien als ongepast en 'werelds', leidt af van de essentie van het woord. 

Gevolg: het orgel wordt in eerste instantie geweerd uit de dienst. 

- Polyfonie wordt in de ban gedaan omdat de gezongen teksten er onverstaanbaar door worden. Ook is veel wereldlijke muziek polyfoon; de kerk wil zich daarvan distantiëren.

Gevolg: muziek wordt homofoon, maar vaker nog eenstemmig.

 

- Kerkelijke gezangen moeten door de gelovigen zelf (verstaanbaar) worden gezongen.

Gevolg: het kerkkoor van geschoolde zangers verdwijnt en het niveau van de te zingen kerkmuziek wordt lager.

Muziek in de kerk

• Eerst (middeleeuwen/katholiek): meerstemmige zang (o.a. Gregoriaans), beroepsmuzikanten, koorscholen 
• Luther: kerkzang in volkstaal, meerstemmigheid toegestaan
  
• Calvijn: eenstemmige gemeentezang in volkstaal= sober, eerbiedig en verstaanbaar (draait om inhoud)
• Aanvankelijk geen instrumentale begeleiding van kerkmuziek in Nederland en geen koren

Orgel

• Prot. kerk wilde orgel verbieden, maar het was overheidsbezit. 
• Organist deels in dienst van stadsbestuur. 
• Orgelbespelingen rondom dienst(voor- tussen – en naspel). 
• Orgel in de loop van 17e eeuw meer en meer toegestaan als begeleiding van (moeilijke) gezangen tijdens de dienst (1638 elke kerk beslist zelf over gebruik orgel)
  
• In de middag: kerk was ontmoetingsplek (lees blz. 60)

Calvijn schreef over het orgel als 'sirene van de duivel'. Het orgel stond symbool voor de katholieke extravagantie en maakte de individuele christenen monddood, zo meende hij. Maar in de Nederlanden waren er ook voorstanders van het orgel, onder wie Constantijn Huygens. Vanaf het midden van de zeventiende eeuw introduceerden steeds meer Nederlandse kerken een orgel in de erediensten

Jan Pieterszoon Sweelinck

Grote invloed op de muzikale identiteit van Nederland in de 17e eeuw (overgang renaissance- naar barokmuziek).

Als stadsorganist speelt Sweelinck improvisaties op bekende liederen in de Oude Kerk. Uiteindelijk worden dit georganiseerde concerten die razend populair worden in Amsterdam en omstreken.

Hij was zelf katholiek en mocht daarom niet tijdens de diensten op het orgel spelen.

Rollen van Sweelinck

• Populair stadsorganist en componist.
  
• Speelde bij belangrijke officiële Amsterdamse gebeurtenissen.
  
• Orgelkenner, werd veel gevraagd om advies 
  
• Leider van het Amsterdamse Collegium Musicum.
  
• Naast zijn improvisaties op bekende liederen componeerde hij aan het eind van zijn leven muziek voor bekende psalmteksten.
  

psalmen van Sweelinck

Voor het lekengezelschap Collegium Musicum schreef Sweelink psalmenvariaties. De tekst is in het Frans.

Beluister het en leg uit waarom deze uitvoering niet geschikt was voor de protestante eredienst.

Waarom was deze uitvoering niet geschikt voor de protestante eredienst?

Muziek in huis

Zingen en musiceren is populair 

in de 17e eeuw 

Muziek in huiselijke kring

• Er wordt overal en door iedereen gezongen
  
• Thuis: relatief eenvoudige muziek, moest speelbaar zijn voor amateurs
  
• Eenstemmig of eenvoudige meerstemmigheid (niet polyfoon)
  
• Instrumenten: luit, blokfluit, spinet / virginaal, viool
• Liedboeken (graag met moraal) 
• Collegium Musicum:  goede amateurs die samen spelen

      --> ontgroeit de huiskamer. 

• Muziekles hoort bij opvoeding bij de gegoede burgerij. 
  

Liedboeken 

Liedboek = een boek dat een verzameling liederen bevat. Naast liedteksten kan het boek ook muzieknotatie bevatten.

• Souterboek=psalmen (religieuze liederen)
• Mopsjes/Wereldlijke onderwerpen en teksten.
• Men nam deze overal mee naartoe, en kon overal gebruikt worden.


• Veel liederen waren Contrafacten. (nieuwe teksten op bestaande melodie(

Collegium Musicum

• Muziekvereniging met een expert ter begeleiding voor plezier.
  --> Soms uitvoering in rederijkerskamers 
• Alleen voor (rijke) mannen (vrouwen mochten enkel thuis musiceren) 
• Onderwijs in blokfluit, luit, klavecimbel, traverso of orgel.
• Protestanten en katholieken samen

Constantijn Huygens schrijft muziek voor het Collegium. 

Beluister die op de volgende dia

Waarin verschilt die muziek met de liedboeken voor thuisgebruik?

Jacob van Eyck

• Blinde jonkheer
  


• Beiaardier van de St. Janskerk in Utrecht (de Dom)
• Geeft ook muziekles
• Speelt blokfluitimprovisaties 's avonds in het park op verzoek van de stad
• Leidt tot muziekboek: iemand heeft het genoteerd: levert 10 uur muziek op 

Het muziekboek Der Fluiten lusthof werd een groot succes. Hoe droeg de blokfluit bij aan dat succes?

Zowel van Eyck als Sweelinck waren stadsmuzikant. Welke taken had een stadsmuzikant? (blz. 59-60)

Muziek op straat

• Openbare plechtigheden/feesten
  
• Stadsmuzikanten
  
• Beiaard/carillon
  
• Volkslied/volksdans
  
• Straatmuzikanten
  
• Zeemansliederen (inclusief propaganda voor VOC)

Er bestaan twee soorten zeemansliederen. Welke en wat zijn de verschillen? (blz. 62)

Waarin verschilt het tweede lied (volkslied) met het eerste (kunstlied)?

Belangrijk: verschil NL vs Zuid-Europa

Nederlandse muziek was....

• volkser
• minder origineel (contrafacten)
• veel sequensen (zie volgende dia)
• minder aandacht solisten

Zuid-Europa vs Nederland 17e eeuw

Hoe leer je voor KUA?

• Samenvattingen maken van hoofdstukken inclusief  de bijbehorende begrippen
• Mindmaps maken van thema's muziek, theater, beeldend, dans en een algemeen tijdsbeeld
• Zelf presentatie geven van Lessonups (aan elkaar of ouders)
• Oefenen met de opgaven in de Lessonups 
• Richt je NIET op jaargetallen, maar op kenmerken van de tijd en de kunstdisciplines