wf kg klas 3 romantiek z

• Tekenen
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

 Romantiek

1800-1850

Muziek, bouwkunst, beeldhouwkunst en schilderkunst

EEN ONVERWACHTE AANZET TOT ROMANTIEK DOOR DE THEORIE VAN WINCKELMANN

Neoclassicistische kunstenaars streven overwegend naar een onpersoonlijke zuivere stijl, die het eeuwige en universele tot uitdrukking brengt. Romantici daarentegen werken juist vanuit hun persoonlijke innerlijke gevoelswereld en idealen. Maar volgens de auteurs Honour en Fleming moet de romantiek toch niet simpelweg worden gezien als een antireactie op het neoclassicisme. Volgens hen wordt in de theorieën van de Duitse archeoloog en kunsttheoreticus Johann Joachim Winckelmann (1717-1768) al aanzet gegeven tot een romantische benadering van kunst. Volgens Winckelmann, de theoreticus achter het neoclassicisme, kon een kunstenaar pas echt groot worden door het voorbeeld te volgen van de klassieke Griekse beeldhouwkunst. Hij bedoelde daarmee echter niet dat men de vormen uit de Oudheid blindelings moest kopiëren. Het ging er meer om dat kunstenaars zouden streven naar de ware schoonheid en de morele kwaliteit die in de klassieke marmeren beeldhouwkunst besloten zou liggen. Hij karakteriseerde de essentie van de klassieke beeldhouwkunst met de beroemde typering, dat zij 'nobele eenvoud en kalme grandeur' uitstraalde. De beelden bezaten volgens hem de essentie van de Griekse geest. Ze stonden voor schoonheid, het goede en het ware. Het zwaartepunt van Winkelmanns ideeën ligt dus op de geestelijke wereld en niet op imitatie van vorm uit de zichtbare wereld. Je zou kunnen zeggen dat Winckelmann adviseerde aan kunstenaars niet zozeer de waargenomen werkelijkheid te schilderen maar het ideaalbeeld daarvan. En daarin schuilt de overeenkomst tussen romantiek en neoclassicisme. Dit idealiseren van de werkelijkheid delen de beide stijlen, die in de eerste helft van de negentiende eeuw samen de schilderkunst domineerden.

>>>Het cliché van de wereldvreemde kunstenaar dat we vinden in het schrijven van Den Hartog Jager ontworpen dan ook verrassend weinig van de populistische retoriek die Halbe Zijlstra de wereld in heeft geslingerd. Deze mentaliteit stoelt op een specifieke – foutieve – interpretatie van de Romantiek en het ontstaan ​​van de autonomie van de kunst.

61e04e96-3970-11e2-8ada-49e970fd8c36_original

Lesdoel

Je kunt aan het einde van de les het begrip 

'Romantiek als stroming" uitleggen

met begrippen als  'classicisme'  'escapisme' en de kunstenaar als 'autonoom'

Romantiek? Wat is dat eigenlijk?
Waar denk jij aan bij de (kunst)stroming 'romantiek'?

0

Fabriekscomplex van P. Regout & Co. aan Boschstraat en Bassin in Maastricht, ca. 1865

N.a.v de Industriële revolutie...

Wordt de wereld onoverzichtelijker. 

Escapisme: men gaat verlangen naar een ontsnapping uit de dagelijkse realiteit. Waarom? Hoe? 

Na de kille, academische rationele verlichting verlangt men naar gevoel.

Men krijgt een verlangen naar alles wat onbereikbaar is. Fantasie viert hoogtij.

En tegelijkertijd kwam het nationalisme op. Met de nadruk op de unieke cultuur en geschiedenis van de eigen natie.

In ‘Die leiden des jungen Werther’ komen alle mode thema’s van die tijd voor: natuurbeleving à la Klopstock en (de latere) Casper Friedrich, vroomheid à la Lavater, het dwepen met de dood à la Ossian, terug naar de natuur à la Rousseau: vrije opvoeding, de onbedorven mens tegenover de ingebeelde adel, afstand van burgerlijke conventies en zelfs kerkelijke geboden tegen zelfmoord.

Maar uiteindelijk gaat het om het jeugdig élan, het jonge genie dat met zijn Weltschmerz te pletter loopt op de botte maatschappij. Die walging (ennui, alienation, Krankheit zum Tode) is belangrijker dan de liefde voor Lotte. 

Sturm und drang

De regeltjes van de academies worden verworpen ( fouten mogen worden gemaakt door jongelingen). Regeltjes als hulpmiddelen, als krukken die de jonge auteurs niet nodig hebben. Zij geloven in het eigen kunnen en de gezonde kracht van de geniale originaliteit. Hun werk moet niet in een literaire vorm passen, maar in de wereld, zoals die door de jonge generatie van de Sturm und Drang* wordt beleefd. 

Sturm und drang een toneelstuk/gedicht over de jonge mens als genie!

Classicisme met zijn academische regels en onderzoek (zoals ook bij de Klassieken, Grieken en Romeinen).

* Welke kunststroming sluit hier goed bij aan ...'de regeltjes van de academie'?

"De Romantiek: begon bij schrijvers en dichters van de Sturm-und-Drang-

beweging en strekte zich vervolgens uit over alle disciplines; muziek, schilderkunst,

architectuur. De theaterdans bleek uitermate geschikt om de ideeën en idealen 

de Romantiek te belichamen, in het bijzonder door middel van de ballerina of ‘premier

danseuse’ zoals de belangrijkste danseres heette.

Bij het romantische ballet wordt er gedanst met emotie/expressie. Geen afgetelde/statische passen maar een idee, de bewegingwereld van zichzelf emotioneel expressief. Door componisten zoals Tsjaikovsky, werd de dans in Rusland opgetild tot een hoogstaand niveau.

Noem balletmuziek van Tsjaikovsky.

De romantiek is trouwens een stroming en geen stijl.

Het heeft geen specifieke vormgevingskenmerken.

Caspar Friederich: De wandelaar boven de nevelen (1818-19) olieverf op doek. 95x75cm

William Turner: Sneeuwstorm: Stoomboot voor de havenmond (1842) olieverf op doek. 91x122cm

Théodore Géricault: Het vlot van de Medusa (1818-19) olieverf op doek. 490x716 cm

Vormgevingskenmerken:

Hoe en waarmee (materiaal en beeldaspecten) is het kunstwerk tot stand gekomen? 

Escapisme?

Waar wilde men naartoe "ontsnappen"?

Welke onderwerpen ging men schilderen in de stroming Romantiek?

Caspar Friederich: Chalk Cliffs on Rügen (1818) olieverf op doek. 90.5×71cm

• Nationalisme, mythes en sagen  
• Exotische onderwerpen
  
• Natuurbeleving
• Dromen/nachtmerries 
• Sprookjes (gebroeders Grimm) 
• Het bovennatuurlijke 
• Een vlucht uit het alledaagse
  
• De dood
  
• Liefde, liefdesverdriet/vriendschap

Onderwerpen in de Romantiek

Dromen

Natuur

Oriëntalisme

De dood

Nationale politiek

De romantische kunstenaar

Tijdens de Romantiek vertrouwen kunstenaars niet langer op het verstand, maar juist op gevoel en intuïtie. Alles om te "ontsnappen" aan het alledaagse leven en de werkelijkheid.

Hoe de kunstenaar algemene gevoelens van angst en hoop uitbeelden staat centraal.  Zodat ze hun ervaringen met de "gewone mens" kunnen delen.

De kunstenaars gaan van objectiviteit (wat zie je echt?) naar subjectiviteit.

Objectief is een mening op feiten gericht en gebaseerd. Bv een lichaam of gezicht tekenen zoals hij echt is en niet mooier maken dan het is.

Subjectief houdt in dat iets vanuit persoonlijk oogpunt wordt beoordeeld of gezien. Het heeft betrekking op de eigen smaak of voorkeur. Bv een lichaam of gezicht mooier maken dan dat het in het echt is.

Voor 1800 werd het maken van kunst als ambacht gezien. Door verkregen opdrachten maakte de schilder/beeldhouwer werk.

Na 1800 werd de kunstenaar autonoom. Ze zouden een uitzonderlijke gave bezitten. De wereld intens en vol emoties zien. 

Goethe: "Het genie moet zich niet storen aan voorbeelden of regels, niet de vleugels van anderen gebruiken, maar zelf vliegen."

De kunstenaar wordt een bohemien, een eigenzinnige artistiekeling, die zich niet houdt aan de burgerlijke leefstijl. 

Autonoom is de vrijheid om zelfstandig beslissingen te nemen.

Bohemien een onconventionele levensstijl

Natuur als bron van inspiratie

De schilderkunst verbeeld o.a. woeste, ongerepte natuur, als tegenhang van de vieze, volle, steden. 

Zoals te zien is in het volgende kunstwerk van Caspar David Friedrich.

In de natuur speelt het gevoel vaak een belangrijke rol, een rol die niet logisch te beredeneren valt. In de natuur wordt de mens vaak een nietig, onbeduidend wezen.

• Je kijkt mee over de schouder van een wandelaar die door een uitgestrekt berglandschap heeft gedoold. Hij staat op een rots waar hij uit kan kijken over de "zee" van wolken.
• Er ontstaat dieptewerking door dat de man en de rots bijna als een silhouet geschilderd zijn, voor een licht landschap.
• Daar draagt ook het atmosferisch perspectief aan bij. 

Silhouet is een visueel beeld van een ondoorzichtig object (persoon, voorwerp, gebouw, vogel, enz.), dat een goed contrast heeft met de achtergrond, en daardoor een duidelijke vorm, maar egaal van kleur is (in het algemeen zwart of grijs)

Atmosferisch perspectief : de kleuren en vormen in zijn de verte fletser, koeler en vager dan de vormen en kleuren van dichtbij.

Het object lijkt meer een te worden met de lucht, oftewel de atmosfeer. 

In dit schilderij van Casper David Friedrich, staat de verhouding tussen de wandelaar en de natuur centraal. Van een eenheid tussen wandelaar en natuur is geen sprake.
Noem 2 aspecten van de voorstelling waaruit dit blijkt.

Casper David Friedrich - Wandelaar boven de zee 

De wandelaar is realistisch en scherp geschilderd, de achtergrond is dromerig en vlekkerig.

De achtergrond is vol kleuren, terwijl de wandelaar in tegenlicht donker wordt weergegeven.

Gericault - Het vlot van de Medusa (1819)

Het vlot van de Medusa oogt als een realistisch tafereel.
Leg aan de hand van 3 aspecten uit waarom dit toch een romantisch schilderij genoemd kan worden

- Gevoelens en emoties spelen een belangrijke rol in het schilderij (gelaatsuitdrukking, sfeer) .

- Het contrast tussen de hulpeloze mens en de machtige natuur wordt uitvergroot.

- Het schilderij zit vol lugubere, ‘horrorachtige’ details.

Natuur als bron van inspiratie

Bij Géricault en Casper David Friedrich was de natuur nog een onderdeel van het gehele schilderij. Bij de schilder Turner werd de natuur hét onderwerp van het schilderij. Daarmee ging hij in tegen alle schilderkunstige tradities. Hoewel er op het volgende schilderij wel een schip staat afgebeeld, maar dit is zo klein dat het volledig wordt overweldigd door de natuur

Turner - Sneeuwstorm, stoomboot voor de havenmond (1842)

Vergelijk de schilderijen van Turner en Géricault.

Je zou kunnen zeggen dat het schilderij van Turner nog romantischer is dan het schilderij van Géricault. Leg uit aan de hand van verschillen tussen beide schilderijen.

Een verschil= je zegt iets over het één EN over het ander!

-Turners schilderij draait om het gevoel dat de natuur oproept (emotie), bij Gericault verbeelden de mensen een (historisch) verhaal.

-Turners schilderij is bijna een abstracte uiting van de natuur (originaliteit) Gericaults schilderij is veel traditioneler (gedetailleerd en herkenbaar) geschilderd

Hoewel Napoleon er niet heldhaftig uitziet is hij de belangrijkste figuur op het schilderij.
Op welke manier heeft Gérôme dat benadrukt? Noem twee aspecten van de vormgeving.

Wat valt je op aan de houding van Napoleon? En waarom past deze keuze goed binnen de romantiek?

    Oriëntalisme 

Door de komst van de trein, de stoomschepen en het kolonialisme, kwamen verre exotische werelden ineens dichtbij.

Architectuur

Inspiratie uit vroeger tijden,  Opkomst Neo-stijlen

• Neo-Gotiek 
• Neo-classicisme
• Neo-renaissance
• Neo-romantiek 

Kenmerken Neo-gotiek (vaak niet alle kenmerken van de Gotiek aanwezig in de Neo-gotiek en vooral in de latere tijd ook vermenging met bijvoorbeeld Jugendstil)

- omhoog strevend

- rondbogen, spitsbogen

- pinakels

- hogels, kruisbloemen

- nissen

Inspiratie voor het Disney kasteel.

- steunberen

- (natuur)stenen harnassen

- opengewerkte balustraden e.d.

- in Nederland een wat sobere vorm van de kenmerken

Kenmerken Neo-classicisme

Her interesse in de Grieken en Romeinen.

Toepassing van een timpaan of fronton. vrijstaande zuilen of pilasters, kapitelen en kroonlijsten.

Sterk benadrukte ingangspartijen in het midden van een symmetrische voorgevel.

Kenmerken Neo-renaissance

Men zich liet inspireren door de bouwkunst van de Gouden eeuw, de Hollandse renaissance.

trap- en topgevels, zuilen en deuromlijstingen in de vorm van poortjes, klassieke details zoals obelisken en diamantkoppen - soms van echt natuursteen, maar vaak ook in gips - en versieringen van hekken en muurankers. Gevelstenen en geveltableaus verwijzen veelal naar historische gebeurtenissen en personen.

Neo-romantiek

In deze stroming nam het fantasievolle, wonderlijke en idyllische de overhand

Wat weet je van...
eclectisch?

Wat wordt er binnen de bouwkunst verstaan met eclectisch?

   Exotisme / oriëntalisme 

Wat is typerend oosters (niet-Engels)?

-de smalle hoge toren (lijken op minaretten)

-de uivormige koepels/daken

-hoefijzerbogen

-kantachtige versiering

Eclectisch

Exotisch

- Middeleeuws lijkend sprookjeskasteel in moderne tijd gebouwd in opdracht van koning van Beieren. 

 

- Regering van Beieren noemt dit ‘lachwekkend nepkasteel’ een mislukking.

 

- Geïnspireerd op opera’s (over de Zwaanridder) van Wagner

- Inspiratiebron voor Walt Disneys Doornroosje kasteel.

Eduard Riedel: Neuschwanstein (1869-1886) Hohenschwangau, Duitsland

TekstCharles Barry en Augustus Welby Northmore Pugin: Parlamentsgebouwen (1839-52) Londen, England

 - Eenheid met Westminster Abbey verderop

 

- Overdadige ornamenten

- Symmetrisch silhouet met herhalende ornamenten

- Architect Pugin bestempeld het gebouw daarom als klassiek in middeleeuwse vermomming.

Regering van Beieren noemt dit
‘lachwekkend nepkasteel’ een mislukking. Wat is dan de functie van een echt kasteel?

Welke neostijl herken je hier?

Lieven Rosseels: Kronenburgerpark (1880) Nijmegen

Romantisch stadpark

 -Natuur in de stad, zoals hier het stadspark in Nijmegen.

- Engelse landschapsstijl. 

- Kronkelende paden, bruggetjes, heuvelachtig, watervallen en ruïnes/folly

- Vaak hebben ze in zo'n park een folly (dwaas bouwsel)

	Neoclassicisme	Romantiek
dramtisch
dynamisch
gevoel
klassieken
koel en nuchter
overdreven
statisch
zakelijk