Workshop 20 Parkinson

• Verzorgende
• MBO
• Studiejaar 2

workshop 20

leerdoelen

• oorzaken
• symptomen
• kenmerken
• gevolgen op lichamelijk, psychisch en sociaal gebied
• ondersteunen en begeleiden van een zorgvrager met Parkinson
• meest voorkomende medicatie voor/bij Parkinson; werking en bijwerking

Oorzaken van de ziekte van Parkinson

Onderzoek naar oorzaken is volop bezig:

* een stoornis in de eiwit stofwisseling, toemende leeftijd of aanraking met giftige stoffen zorgen ervoor dopamineproducerende zenuwcellen afsterven in de substantia nigra.  *erfelijkheid speelt een rol (10% -15% van de mensen met Parkinson heeft erfelijke aanleg) *er zijn al zes genen ontdekt die de ziekte kunnen veroorzaken

SECUNDAIRE SYMPTOMEN:

- Obstipatie

- Hoesten, verslikking

- Kwijlen

- (Overmatig) transpireren

- Slaapstoornissen

- Erectiestoornis

- Droge huid

- Incontinentie

- Geen uitdrukking op gelaat

- Vermoeidheid

- Dementie

- Bloeddruk dalingen

- Ontbreken automatische reflexen (oogknipperen)

- Angst en depressies

- Verlies intelligentie

- Trage reactie op aanspraak

- Verminderd onderscheid van andermans gelaatsuitdrukkingen en interpretatie van de intonatie in de stem van een ander.

-Slaapproblemen bijvoorbeeld ademhalingsstilstand tijdens de slaap / centraal slaap apneu syndroom CSAS of ook wel Primair slaap apneu syndroom genoemd. Mensen kunnen ook verminderde ademhaling hebben in de slaap.

 

00:23

Welke algemene kenmerken kunnen jullie benoemen

01:34

Hoe wordt dit verschijnsel genoemd

02:00

Hoe noemen we het verschijnsel dat hier is te zien?

1. Freeze
2. Tremor
3. On/Off
4. Bewegingsarmoede

Freezing of gait

‘Het bevriezen van lopen” is een bekend verschijnsel van de ziekte van Parkinson. Het lijkt dan alsof patiënten plotseling met hun voeten aan de grond zitten vastgeplakt. Dit fenomeen is op meerdere momenten uit te lokken, bijvoorbeeld door de patiënt met hele kleine pasjes te laten lopen of hen snel om hun as te laten draaien.

Dubbeltaken

Parkinsonpatiënten hebben moeite met het uitvoeren van een andere taak tijdens het bewegen, zoals het gelijktijdig lopen en praten. Zij hebben dan een hoger risico op vallen.

Freezing

Freezing is het bevriezen van de beweging, het even geen stap meer kunnen verzetten. De voeten die aan de vloer vastgeplakt zijn of het maken van kleine snelle pasjes op de plaats. Uitlokkende momenten zijn onder andere het starten met lopen, door een deuropening gaan of het veranderen van looprichting (omdraaien).

Het is een lastige klacht, die als erg hinderlijk en beperkend wordt ervaren.

 Oorzaken hiervan zijn een

tekort aan dopamine of problemen met de aandacht.

Behandeling;

1;aanpassing (parkinson)medicatie, bijvoorbeeld als het vallen komt door overbeweeglijkheid, een

bloeddrukdaling of sufheid;

2. aanpassing (parkinson)medicatie, bijvoorbeeld als de freezing alleen optreedt in de fase dat de

medicatie uitgewerkt is;

3. aandacht voor cognitie (het denken en de aandacht, zie eerder in deze folder);

4. fysiotherapie en ergotherapie voor hulpmiddelen en cues (prikkel, signaal);

5. vermijden obstakels, zorg voor voldoende beweegruimte, advies over bijvoorbeeld plaatsing

meubels (losse tafeltjes, loopgang stoel naar toilet), drempels en verlichting

Tips  om een freezing te doorbreken

• bewust handelen (aandacht erbij houden, één ding tegelijk doen);
  
• met een voet op de grond stampen; en stap achteruit zetten;
• (hardop) tot 3 tellen en dan (in de maat) beginnen te lopen;
  
• doen alsof je ergens overheen stapt (je been hoog optillen);
  
• marcheren op de plaats;
  
• gewicht verplaatsen van links naar rechts (voeten komen los van de grond);
  
• een liedje zingen of neuriën;
  
• iemand om aanmoediging of een duwtje vragen;
  
• hulpmiddelen zoals rollator met laser, schoen met laser, een metronoom, (in huis); markeringen
  
• op de vloer aanbrengen;
  

• ontspannen / stress verlagen

Wat is FREEZING

1. bevriezen van de beweging
2. geen stap meer kunnen verzetten
3. kleine, snelle pasjes op de plaats maken
4. antwoord A, B en C

Welke momenten zijn uitlokkend voor freezing

Hoe wordt de diagnose ziekte van Parkinson gesteld

akinesie

rigiditeit

tremor

stijfheid

masker

gelaat

schudbeweging door onwillekeurige samentrekking van spieren

bewegingsarmoede

Parkinsonmedicatie

De behandeling bestaat op dit moment vooral uit medicijnen die het tekort aan dopamine corrigeren, uit operaties die het dopaminerge systeem kunnen ondersteunen, en uit multidisciplinaire ondersteunende zorg (naast de neuroloog door onder andere een gespecialiseerde Parkinson verpleegkundige, fysiotherapeut, ergotherapeut, logopedist, diëtist, etcetera).

interventies 

Aanbevelingen

De verpleegkundige kan de volgende interventies inzetten ter ondersteuning van de medische

behandeling van parkinsonpatiënten:

• voorlichting en educatie:

– levodopa dient een half uur voor de maaltijd of een uur na de maaltijd te worden ingenomen met

water, sap (geen grapefruitsap) of appelmoes;

– ijzerpreparaten kunnen de resorptie van levodopa beperken en dienen daarom niet gelijktijdig

met de levodopa te worden ingenomen. De tussentijd moet zo groot mogelijk zijn.

• therapietrouw:

– frequente (telefonische of fysieke) contactmomenten;

– stimuleren van sociale steun en het erbij betrekken van de mantelzorger;

– gebruikmaken van hulpmiddelen/thuiszorg.

• bijwerkingen:

– indien misselijkheid wordt veroorzaakt door het gebruik van levodopa, kan worden geadviseerd

de levodopa in te nemen met drinken (sap, vruchtenmoes) of een niet-eiwitrijke snack;

– indien verpleegkundige interventies niet effectief zijn, kan in overleg met de arts een prokineticum (domperidon) worden voorgeschreven (metoclopramide is gecontra-indiceerd bij

parkinsonpatiënten).

• vertraagde maaglediging:

– gebruik van meerdere kleine maaltijden per dag;

– verminderen van de hoeveelheid vet in de voeding;

– voldoende drinken, maar vermijden van koolzuurhoudende dranken en dranken met hoge

osmolariteit;

– vermindering van de hoeveelheid vezels bij een hoge vezelinname;

– bij geen positief effect op voedingsadviezen, kan worden verwezen naar een (parkinsongespecialiseerde) diëtist.

• suggestie voor optimalisatie parkinsonmedicatie;

• voorkomen van obstipatie (hoofdstuk 4.2.6)

Levodopa

Madopar® en Sinemet®

Bijwerkingen levodopa

Bijwerkingen die het meest voorkomen in het begin zijn misselijkheid en orthostase klachten (licht in het hoofd bij overeind komen). Deze klachten zijn goed te behandelen met domperidon (Motilium®) en verdwijnen vaak na een aantal weken.

Levodopa

Levodopa is het meest effectieve medicijn om de symptomen van Parkinson te onderdrukken. Levodopa kan echter de ziekte van Parkinson niet genezen of het ziekteproces vertragen.

Er zijn twee levodopa-preperaten verkrijgbaar: Madopar® en Sinemet® die qua werkzaamheid vergelijkbaar zijn. De begindosering bestaat meestal uit 2-3 maal daags 62.5 mg. Afhankelijk van de klachten en bijwerkingen kan deze dosering opgehoogd worden.

Bijwerkingen levodopa

Bijwerkingen die het meest voorkomen in het begin zijn misselijkheid en orthostase klachten (licht in het hoofd bij overeind komen). Deze klachten zijn goed te behandelen met domperidon (Motilium®) en verdwijnen vaak na een aantal weken. Na een aantal jaren levodopa gebruik kunnen er zogenaamde responsfluctuaties optreden.

Responsfluctuaties levodopa

Responsfluctuaties door levodopa ontstaan meestal na een aantal jaren gebruik van levodopa. Hierbij fluctueert de werkzaamheid van levodopa. Er kunnen daardoor perioden gedurende de dag zijn waarbij u weer meer parkinson-verschijnselen ervaart, zoals stijfheid en traagheid. Aan de andere kant kunnen er ook perioden optreden waarbij u juist (erg) overbeweeglijk wordt. Deze responsfluctuaties kunnen worden verminderd door aanpassingen in de dosering van levodopa of het toevoegen van andere medicijnen.

Dopamine agonisten

Bromocriptine (Parlodel®)

Pergolide (Permax®)

Pramipexole (Sifrol®)

Ropinorole (Requip®)

Bijwerkingen dopamine agonisten

Bijwerkingen die het meest voorkomen in het begin zijn misselijkheid en orthostase klachten (licht in het hoofd bij overeind komen). Deze klachten zijn goed te behandelen met domperidon (Motilium®) en verdwijnen vaak na een aantal weken.

Dopamine agonisten

Dopamine agonisten stimuleren de dopaminereceptoren in de hersenen. De symptomen van de ziekte van Parkinson kunnen goed worden behandeld met dopamine agonisten. In vergelijking met levodopa zijn deze medicijnen wel iets minder effectief maar geven daarentegen minder responsfluctuaties na langdurig gebruik.

Er zijn verschillende soorten dopamine agonisten die vergelijkbaar werkzaam zijn:

Bromocriptine (Parlodel®)

Pergolide (Permax®)

Pramipexole (Sifrol®)

Ropinorole (Requip®)

Bijwerkingen dopamine agonisten

Bijwerkingen die het meest voorkomen in het begin zijn misselijkheid en orthostase klachten (licht in het hoofd bij overeind komen). Deze klachten zijn goed te behandelen met domperidon (Motilium®) en verdwijnen vaak na een aantal weken. Na een aantal jaren gebruik van dopamine-agonisten kunnen er zogenaamde responsfluctuaties optreden.

Responsfluctuaties dopamine agonisten

Responsfluctuaties door dopamine agonisten ontstaan meestal na een aantal jaren gebruik. Hierbij fluctueert de werkzaamheid van de dopamine-agonist. Er kunnen daardoor perioden gedurende de dag zijn waarbij u weer meer parkinson-verschijnselen ervaart, zoals stijfheid en traagheid. Aan de andere kant kunnen er ook perioden optreden waarbij u juist (erg) overbeweeglijk wordt. Responsfluctuaties door dopamine-agonisten treden in vergelijking met levodopa na een langere tijd en in een kleiner percentage van de patiënten op. Deze responsfluctuaties kunnen worden verminderd door aanpassingen in de dosering van de dopamine-agonist of het toevoegen van andere medicijnen.

 Kwaliteit van leven en perspectief van mantelzorgers

 

Mantelzorgers en vooral partner-mantelzorgers van parkinsonpatiënten ervaren zowel in fysieke

als psychosociale zin een (zware) belasting en dit heeft een negatieve invloed op de eigen

gezondheid en het welbevinden. De zorglast is groter naarmate de functionele beperkingen

van de patiënt toenemen. Er zijn ook andere specifieke factoren die een voorspellende

waarde hebben voor de ervaren zorglast van de mantelzorger, bijvoorbeeld functionele en

cognitieve beperkingen en/of veranderingen in de relatie. Zowel vanuit het oogpunt van

welbevinden en het functioneren van de mantelzorger als van de patiënt is het belangrijk

rekening te houden met het perspectief en de zorgvraag van de mantelzorger.

de keten

Wanneer wordt het beven bij de ziekte van Parkinson erger?

1. Het wordt erger als de cliënt gespannen is
2. Het wordt erger op het moment dat de cliënt iets vastpakt.
3. Als het buiten kouder is
4. Als het aan 1 kant van het lichaam begint.

Welk antwoord is fout?
Een cliënt met de ziekte van Parkinson

1. heeft een tekort aan dopamine
2. heeft vaak last van een tremor
3. heeft soms een maskergelaat
4. heeft teveel dopamine

vragen?