Basis monohybride kruisingen en oefenen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Basisvaardigheden

Herhaling

Genetica 4H

Fenotype en genotype

Fenotype: alle waarneembare eigenschappen van een individu

Genotype: de informatie voor alle erfelijke eigenschappen van een individu --> op de chromosomen 

Door gegeven via ouders aan nakomelingen.

Fenotype = genotype + milieufactoren

In bijna alle cellen van je lichaam zitten chromosomen. Deze komen in paren voor, want je kijgt er 1 van je vader en 1 van je moeder. 

Man XY                  vrouw   XX

• Opgerold DNA
• Komen voor in chromosomenparen (twee dezelfde chromosomen)
• Mensen hebben 23 chromosomenparen (46 chromosomen)

Chromosomen

Karyogram: chromosomenportret  --> rangschikking 46 chromosomen naar grootte

• Autosomen: bevatten info voor 'normale' lichaamscellen (22 paar) -> dit noem je homologe chromosomen, omdat ze gelijk zijn in lengte en vorm
• Geslachtschromosomen: bevatten info voor geslacht (1 paar: XX of XY)

Binas tabel 70B

Een variatie in volgorde van gen voor zelfde eigenschap = allel

Hoeveel chromosomen heeft een menselijke cel?

1. 23
2. 24
3. 46
4. 48

Hoeveel chromosomenparen heeft een menselijke cel?

1. 23
2. 24
3. 46
4. 48

Waardoor wordt het fenotype bepaalt?

1. Genotype
2. genotype en omgeving
3. omgeving
4. omgeving en opvoeding

Met 'autosomale overerving' wordt bedoeld:

1. ..dat het kenmerk niet op het X- of Y- chromosoom ligt
2. ..dat het kenmerk wél op het X- of y-chromosoom ligt
3. ..dat de eigenschap dominant is
4. ..dat de eigenschap recessief is

Hoe noem je een stukje DNA met informatie voor een specifieke eigenschap?

1. Genotype
2. Gen

Wat zijn homologe chromosomen?

1. een chromosomenpaar
2. X- en Y-chromosoom
3. twee chromatiden
4. ander woord voor autosomen

Sleep onderstaande begrippen...

...naar de bijbehorende uitleg

Verschillende vormen van een gen voor een bepaalde eigenschap

Alle waarneembare eigenschappen van een individu

Een deel van een chromosoom dat de info bevat van erfelijke eigenschappen

Gelijk in lengte en vorm

Het 23ste chromosoompaar

Bij de mens de eerste 22 paar chromosomen

Alle erfelijke eigenschappen van een individu

Fenotype

autosomen

Genotype

Allelen

homologe chromosomen

geslachtschromosomen

Gen

Genen in chromosomen 

• De genenparen kunnen uit 2 dezelfde genen bestaan (homozygoot) of uit 2 verschillende genen (heterozygoot). 
  
• Deze genen kunnen dominant, recessief of intermediair, codominant of onvolledig dominant zijn. 

Homozygoot

Hetzelfde

De 2 genen voor één erfelijke eigenschap zijn hetzelfde. Je hebt er altijd 2, want je krijgt er 1 van je vader en 1 van je  moeder. 

AA

aa

Heterozygoot

Verschillend

De 2 genen voor één erfelijke eigenschap zijn verschillend. Je hebt er altijd 2, want je krijgt er 1 van je vader en 1 van je moeder.  

Aa

Dominant of recessief

Een dominant allel komt tot uiting in het fenotype. 

--> schrijfwijze met hoofdletter b.v. A.

Een recessief allel komt alleen 

tot uiting in het fenotype als er 

geen dominant allel aanwezig is.

--> schrijfwijze, kleine letter b.v. a.

Even herhalen

AA

Aa

aa

Homozygoot recessief

Homozygoot dominant

Heterozygoot

Even herhalen

Homozygoot recessief

Heterozygoot

Homozygoot dominant

Aa

AA

Bb

Rr

gg

Dd

Hh

ee

QQ

Intermediair: Beide fenotypen komen tot uiting 

Intermediair fenotype

 Codominant

Bij codominantie komen de eigenschappen van beide dominante allelen volledig tot uiting.

Beide allelen worden aangegeven met een hoofdletter en een variantsaanduiding:

Rood: A^r  en Geel: A^g

Onvolledig dominant

• Bijvoorbeeld bij oogkleur
• Het recessieve allel komt een beetje tot uiting in het fenotype
• Allel voor bruine ogen is onvolledig dominant

Het kruisingsschema

Het is handig om altijd op dezelfde manier een kruisingsschema te maken.

Gebruik daarom het stappenplan van de volgende pagina

Stappenplan kruisingsschema

1.   Zoek in de tekst naar welke eigenschap dominant is                        (of recessief, want dan weet je dat de andere dominant is)

2.  Schrijf nu de mogelijke gen-combinaties op

3.  Lees de tekst goed. Is er uit de tekst te halen

      wat het genotype is van de ouders?  Schrijf dit op.

4.  Maak het kruisingsschema

BB => homozygoot dominant  

Bb=> heterozygoot  

aa => homozygoot recessief

Stappenplan kruisingsschema

4   Vul nu de letters in, naast en onder het vakje.

      Je krijgt dan 2 letters in 1 vakje. 

Door het maken van een kruisingsschema kan je het het genotype en fenotype van de nakomelingen voorspellen

Oefening waarbij een kruisingsschema stap voor stap wordt uitgewerkt.

Bij cavia's is de zwarte kleur recessief. Een heterozygoot bruin mannetje wordt gekruist met een zwart vrouwtje.

Hoeveel % kans heb je op een zwart jong caviaatje? Om dit op te lossen beantwoord je de vragen op de volgende dia's. 

Bij cavia's is de zwarte kleur recessief. Een heterozygoot bruin mannetje wordt gekruist met een zwart vrouwtje. Hoeveel % kans heb je op een zwart jong caviaatje?
Schrijf hieronder stap 1 op: Wat is dominant en wat is recessief? Gebruik de letter A)

Bij cavia's is de zwarte kleur recessief. Een heterozygoot bruin mannetje wordt gekruist met een zwart vrouwtje.
Hoeveel % kans heb je op een zwart jong caviaatje?

Schrijf hieronder stap 2 op: De mogelijkheden genotypen en de fenotypen.

Bij cavia's is de zwarte kleur recessief. Een heterozygoot bruin mannetje wordt gekruist met een zwart vrouwtje.
Hoeveel % kans heb je op een zwart jong caviaatje?

Schrijf hieronder stap 3 op: schrijf het genotype en de kleur van de ouders op.

Bij cavia's is de zwarte kleur recessief. Een heterozygoot bruin mannetje wordt gekruist met een zwart vrouwtje.
Hoeveel % kans heb je op een zwart jong caviaatje?
Schrijf hieronder stap 4 op: Maak het kruisingsschema en vul de geslachtschromosomen van de ouders in.

Bij cavia's is de zwarte kleur recessief. Een heterozygoot bruin mannetje wordt gekruist met een zwart vrouwtje. Hoeveel % kans heb je op een zwart jong caviaatje?
Maak hieronder stap 4 af. (Maak het kruisingsschema af, door de genen in de vakjes ernaast of eronder te zetten) (doe dit op een blaadje, om te checken)

Bij cavia's is de zwarte kleur recessief. Een heterozygoot bruin mannetje wordt gekruist met een zwart vrouwtje. Hoeveel % kans heb je op een zwart jong caviaatje?

Kijk terug naar stap 2: wat is het genotype van een zwarte cavia?

Bij cavia's is de zwarte kleur recessief. Een heterozygoot bruin mannetje wordt gekruist met een zwart vrouwtje. Hoeveel % kans heb je op een zwart jong caviaatje?

Hoeveel vakjes passen er bij het gevonden genotype?

Bij cavia's is de zwarte kleur recessief. Een heterozygoot bruin mannetje wordt gekruist met een zwart vrouwtje. Hoeveel % kans heb je op een zwart jong caviaatje?
Hoeveel procent is dus zwart?
1 vakje is 25%

Oefenopgaven

Hierna komen er een flink aantal snelle oefenopgaven.

Hoe meer jij oefent, hoe beter je de opgaven kunt maken!

                                                     Blijf oefenen 

Een haan met gevederde poten wordt gekruist met een kip met kale poten. De haan is heterozygoot voor de eigenschap gevederde poten. Hoe groot is de kans dan een kuiken uit deze kruising (F1) gevederde poten heeft?

Welk gen is dominant?
Is de kip homozygoot of heterozygoot?

Teken daarna het kruisingsschema op kladpapier.

Gevederde poten

Kale poten

homozygoot

heterozygoot

Op de vorige pagina heb je al vragen beantwoord over deze opgave.
Maar wat is nu het antwoord?

Een haan met gevederde poten wordt gekruist met een kip met kale poten. De haan is heterozygoot voor de eigenschap gevederde poten. Hoe groot is de kans dan een kuiken uit deze kruising (F1) gevederde poten heeft?

1. 25%
2. 50%
3. 75%
4. 100%

Bij bananen vliegen is het gen voor normale vleugels (B) dominant over het gen voor vleugelstompjes (b). Een vrouwtje dat heterozygoot is voor de vleugelvorm wordt gekruist met een mannetje met vleugelstompjes. Maak het kruisingsschema.

B

b

b

b

Bb

Bb

bb

bb

Een bruine cavia, die voor de eigenschap vachtkleur heterozygoot is, krijgt jongen. Deze jongen zijn verwekt door een wit mannetje. Het eerstgeboren jong is wit.

 

1. De kleuren bruin en wit geven informatie over het .....................................    van de cavia’s

2. De term heterozygoot geeft informatie over het ..................................... van de cavia’s.

Genotype

Fenotype

Een bruine cavia, die voor de eigenschap vachtkleur heterozygoot is, krijgt jongen. Deze jongen zijn verwekt door een wit mannetje. Het eerstgeboren jong is wit.

 

1. Het genotype van de bruine cavia is:

2. Het genotype van de witte cavia is

3. 

Genotype

Bb

BB

bb

Sleep de onderdelen naar het goede vakje

AA

Aa

aa

homozygoot

heterozygoot

drager

alle nakomelingen hebben  hetzelfde fenotype

dominant uiterlijk

recessiefuiterlijk

homozygoot

dominant uiterlijk

Een heterozygote man wordt gekruist met heterozygote vrouw.
Wat is het percentages van de heterozygote nakomelingen?

1. 25%
2. 0%
3. 50%
4. 100%

Bruine ogen zijn bij de mens dominant over blauwe ogen.
Een man met bruine ogen krijgt een dochtertje met blauwe ogen.
Wat is het genotype van de man?

1. Dat kan je niet weten
2. BB
3. bb
4. Bb

Een homozygote vrouw met bruine ogen krijgt meerdere kinderen van een man met blauwe ogen. Blauw is niet dominant.
Hoeveel % kans hebben zij op een kind met blauwe ogen?

1. 100%
2. 25 %
3. 50 %
4. 0%

Peter is heterozygoot voor het FH-gen. Hanna heeft de ziekte niet en is

homozygoot recessief.

Hoe groot is de kans dat een kind van Peter en Hanna de ziekte FH krijgt?

Sleep het juiste antwoord naar het vinkje.

0%

100%

75%

50%

25%

	B	b
B
b

Bij planten zijn ronde bladeren (B) dominant over ovale bladeren (b). De zelfbestuiving van de heterozygote plant levert 100 zaden op. Hoeveel van die zaden verwacht je met ronde bladeren?

                                                                                      Antwoord:

25

50

75

100

Nummer 5 en 6 in de stamboom zijn beiden heterozygoot voor het gen dat taaislijmziekte veroorzaakt. Ze krijgen nog een dochter.

Hoe groot is de kans dat deze dochter geen taaislijmziekte heeft?

Sleep het vinkje naar het goede antwoord.

0%

25%

50%

75%

100%