5 VWO Praktische Ethiek

• Levensbeschouwing
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Ethiek?

Waarden zijn:

1. Dingen die je nastreeft
2. Dingen die we belangrijk vinden
3. Regels en afspraken
4. Verschillen tussen mensen

Normen zijn:

1. Dingen die je nastreeft
2. Dingen die we belangrijk vinden
3. Regels en afspraken
4. Verschillen tussen mensen

Levensbeschouwingen hebben ook waarden en normen

1. Goed
2. Fout

Optieken theorie 

Aspect optieken                                             Uiteindelijkheidsoptiek 

- Kijken naar een deel                                  - Kijken naar het groter 

van de werkelijkheid                                      plaatje / totaal 

Aspect optieken 

• Economische optiek
  
• Historische optiek
  
• Juridische optiek
  
• Medische optiek
  
• Taalkundige optiek
  
• etc. 
  

Uiteindelijkheidsoptiek

• Levensbeschouwelijke optiek: gaat over de uiteindelijke zin van het leven.
• Esthetische optiek: gaat over het uiteindelijke schone / mooie
• Ethische optiek: gaat over het uiteindelijke goede

Paragraaf 1.1

Vragen bij video (1/2)

- Wat gebeurt er?

- Wat zou jij doen?

- Nabespreken

Paragraaf 1.2

Ethiek heeft te maken met keuzes die je maakt. Hoe je handelt. Maar; er lijkt een verschil in wat goed en wat slecht is, omdat mensen verschillende keuzes maken.

De moraal van een samenleving = de verwachting dat er juiste keuzes gemaakt worden.

Welke norm kan je bedenken bij de waarde "gezondheid"

Instrumentele waarden

Hangen af van mensen die iets belangrijk vinden in een feitelijke situatie. 

Iets is goed, omdat het bruikbaar is.

Intrinsieke waarden

Worden nagestreefd vanuit de gedachte dat het goede gedaan behoort te worden. Een waarde is goed te noemen vanuit zichzelf.

Video: welke waarden en welke soort waarde zien we?

Paragraaf 1.3

Ethiek = de wetenschappelijke studie van menselijk handelen in hun keuze tussen goed en kwaad. 

1. Wetenschappelijke studie (menswetenschap). Methodiek!
2. Van menselijk handelen.
3. Over goed en kwaad. 

De methodiek bestaat uit onderzoek, gegevens verzamelen en verificatie (toetsing van de waarheid / bevestiging). 

Paragraaf 1.4

Ethiek is normatief. Het geeft aan hoe iets hoort en vraagt om onze inzet                maakt het subjectief. Soorten normen:

- Godsdienstige / religieuze normen

- Fatsoensnormen

- Rechtsnormen / juridische normen

- Morele normen (zijn universeel, verbindend & doelmatig)

Dubbel moraal

Nadruk ligt in onze maatschappij op individualiteit. Het dubbel moraal komt voort uit eigenbelang: woorden en daden komen niet overeen. 

Paragraaf 1.5

Hoe komen wij aan onze kennis over goed en kwaad? 

• Heteronome ontwikkeling van het geweten: je leert van anderen hoe je je moet gedragen (ouders, de fouten van anderen, maar ook de kerk of een Heilig boek). 
  
• Autonome geweten: een innerlijk kompas van wat goed en kwaad is. 
  
• De vijf stadia van morele ontwikkeling (psychologie):

1. Vanaf 6 jaar: gehoorzaamheid aan personen die een rol spelen in je leven. Nauwelijks sprake eigen besef goed en kwaad.
   
2. Vanaf 8 jaar: gericht op eigen voordeel. Zelf voordeel halen uit anderen rechtvaardig behandelen. 
3. Pubertijd: gebaseerd op de normen van een groep.
4. Adolescent: ook gebaseerd op de normen van een groep, maar je meer besef over het maken en doen van deze regels.
5. Volwassenen: moraal dat universaliteit nastreeft.

Freud: "onverantwoordelijk gedrag veroorzaakt een schuldgevoel, omdat je niet voldoet aan de verwachtingen van je eigen geweten."

Een morele keuze is een worsteling van en met jezelf. Een worsteling tussen: 

- het super-ego (opvattingen over goed en kwaad), 

- het id (lusten en driften, lichamelijk en geestelijk) 

- en het ego (hoe je de wereld ervaart; sluit een compromis tussen het geweten en de driften). 

De theorie van Freud

Ego 

Je Ego (Ich), het bewuste, is de balans tussen het Super-ego (Uber-Ich), het geweten, en het Id (Es), het onbewuste. Dit moet ervoor zorgen dat jij op een normale manier kan functioneren.        

Super-ego

Het Super-ego is je strenge geweten, je morele kompas dat ervoor zorgt dat je de juiste (ethische) beslissingen neemt. 

Id 

Ieder mens heeft een onderbewustzijn Id waarin de Eros(seksuele driften) en de Thanatos (agressieve driften) actief zijn. Deze komen slechts in je dromen naar boven. In het dagelijks leven probeer je deze te beheersen.

Paragraaf 1.6

Levensbeschouwingen hebben ook waarden en normen; beïnvloeden het moraal. Belangrijkste waarde per LB:

• Christendom: heb God lief boven alles
  
• Jodendom: rechtvaardigheid
• Islam: barmhartigheid
• Hindoeïsme: balans tussen daden en wetmatigheid in het leven
• Boeddhisme: 5 leefregels als moreel kompas
• Humanisme: medemenselijkheid en autonomie 

Paragraaf 1.7 en 1.8

Bij een moreel dilemma weet je niet wat je moet kiezen. Je kan niet twee oplossingen tegelijk uitvoeren. Er zijn twee waarden met elkaar in conflict. 

Ethisch oordeel?

1. De bedoeling / het motief is bepalend voor het oordeel. Wat wilt deze persoon? Zijn de intenties goed of kwaad?

2. De handeling van een persoon staat op de voorgrond. Wat iemand doet is belangrijker dan waarom iemand iets doet.

3. Een keuze kan afhankelijk zijn van het effect of gevolg van een handeling.

1.9 Deugdenethiek

De deugdenethiek heeft als centrale vraag: hoe te leven of hoe word ik gelukkig. Het antwoord op deze vraag naar 'het goede leven' wordt geformuleerd in termen van deugd, doel (telos) en eudaimonía (geluk). Dit goede leven bereik je volgens Aristoteles door het ontwikkelen van je karakter, door het ontwikkelen van deugden (karaktereigenschappen).

Stoïcisme 

- Leer van groep Griekse filosofen (3e eeuw voor Christus).

- Laat je niet meeslepen door je emoties.

- Niet in voorspoed, niet in tegenspoed.

- Reageer gelijkmoedig (stoïcijns) op alles. 

- Kan je het probleem oplossen? Zo niet -> laat het liggen.

- Uitgaande van het gezonde verstand en ervaring, komt de mens tot een verantwoord menselijk handelen. 

1.9 Plichtsethiek / deontologie

• De plichtsethiek wordt omschreven als 'deontologische ethiek'. 
• δέον (déon) is Grieks voor 'plicht' of 'het noodzakelijke'.
• Het is een normatieve, ethische theorie die stelt dat er bepaalde handelingen zijn die je altijd, ongeacht de gevolgen, moet verrichten (of juist niet moet verrichten). 
• Er wordt nadruk gelegd op de motivatie/intentie achter je handeling. 
• Iets wat slecht is, is altijd slecht, ook als de uitkomst goed zou zijn.
• Categorisch imperatief van Immanuel Kant.

1.9 Utilitarisme/ Gevolgenethiek

• Utilisme: is een handeling goed wanneer deze handeling zoveel mogelijk nut (utility, geluk/genot) voor zoveel mogelijk mensen oplevert.
• Genot/plezier als iets goeds op zichzelf, pijn/leed als iets slechts op zichzelf. Genot/plezier is intrinsiek goed, pijn/leed is intrinsiek slecht.
• Bij gevolgenethiek gaat het om de gevolgen van ons handelen.
  
• --> handelen: wat je uiteindelijk zou doen bij een probleem.
  
• Als het gevolg van ons handelen 'goed' is, dan is de handeling ethisch goed te noemen.

1.9 (Modern) Hedonisme

Genot is het hoogste goed. Ethisch gezien moet daarom pijn en verdriet vermeden worden. In de moderne tijd is het hedonisme meer en meer losgeraakt van de filosofie van Epicurus. In Modern Hedonisme gaat het veelal om het najagen van je eigen geluk, zonder aan anderen te denken. Doen waar je zin in hebt, zoveel mogelijk en zo lang mogelijk.

Opdracht

Vergelijk de verschillende ethische visies met elkaar in twee- of drietallen.

We hebben geleerd: ethiek gaat over het handelen van mensen. 

Wat bepaalt dan per visie of een handeling goed of slecht is? Benoem ook waarin de visies onderling verschillen! 

Wat jezelf of een groep belangrijk vindt

Onafgesproken gedragsregel

Zeden

Mening

A zeggen en B doen

Conflict van minstens twee waarden

Kijkt naar de handeling

Kijkt naar de gevolgen

Hoe je de wereld ervaart

Lusten & driften

Waarde

Norm

Moraal

Normatief

Dubbel moraal

Moreel dilemma

Deontologie

Utilitarisme

Ego

ID