3.5 Een rijk, twee keizers

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Het Romeinse Rijk

3.5 Een rijk, twee keizers

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen waarom het Romeinse Rijk verdween en wat er is overgebleven van de Romeinen.

Crisis

- Leger

-economie

-bestuur

Echte invasie en volksverhuizing!

• 1ste en 2e eeuw: losse Germaanse stammen plunderden de Romeinen.
• Vanaf de 4e eeuw: Enorme invasie's

Geen kleine groepjes, maar een echte invasie.

• In de 1e en 2e eeuw na Chr. kwamen een paar Germaanse stammen in kleine groepjes regelmatig plunderen in het Romeinse Rijk.
  
• In de 4e eeuw was er geen sterk Romeins bestuur meer en was het oude verdedigingssysteem verzwakt. De Germanen trokken nu als een invasie het Romeinse Rijk binnen en stichtten daar eigen koninkrijken zoals de Alemannen, Franken, Bourgondiërs, Saksen, Vandalen.

Noem twee verschillen tussen de invallen van de Germanen in de eerste en tweede eeuw n. Chr. en in de vierde eeuw na Chr. (blz 65)

De crisis van de 3e eeuw (1)

• Economie: 
• -  Pokkenepidemie, 30% van de bevolking gestorven.
• - Minder mensen = minder belastinginkomsten
• Juist meer geld nodig voor oorlogen

Waarom had de oorlog een negatieve invloed op de economie?

1. Oorlog leidt tot belastingverlaging
2. Oorlog stimuleert de economie
3. Oorlog brengt veel rijkdom
4. Oorlog kost veel geld

Wat was het effect van de pokkenepidemie op de belastinginkomsten?

1. Minder mensen = minder belastinginkomsten
2. Minder mensen = meer belastinginkomsten
3. Meer mensen = minder belastinginkomsten
4. Belastinginkomsten bleven hetzelfde

Hoeveel procent van de bevolking stierf tijdens de pokkenepidemie?

1. 20%
2. 50%
3. 10%
4. 30%

De crisis van de 3e eeuw (2)

• Bestuur: 
• - Leiders (generaals) waren vooral bezig met de opvolging van de keizer (ruzies, moord en verraard).
• - Germanen  werden afgekocht (om niet aan te vallen of voor de Romeinen andere Germanen tegen te houden.)

De crisis van de 3e eeuw (3)

• Leger:
• - Keizers geven meer geld aan de soldaten : Te vriend houden
• -Burgeroorlogen verzwakken grenzen
• - Soldaten niet loyaal meer aan Rome maar aan geld

Wat was een strategie van keizers om de loyaliteit van soldaten te behouden tijdens de crisis van de 3e eeuw?

1. Het versterken van de limes
2. Het verhogen van de belastingen
3. Het verminderen van de soldij van de soldaten
4. Het afkopen van de loyaliteit van de soldaten

Wat was de reden voor de verzwakking van de limes tijdens de crisis van de 3e eeuw?

1. Elke nieuwe keizer gaf meer geld aan de soldaten
2. De limes werd niet verzwakt
3. De loyaliteit van de soldaten werd afgekocht
4. Het feit dat legeraanvoerders vaak met hun legers naar Rome moesten

Een nieuwe koers (1)

Keizer Diocletianus (284-305) en Constantijn (306-337):

•  Strenge maatregelen om orde de herstellen:
• Boeren behoorden voortaan bij de grond die ze bewerkten (belasting en oogst)
• Je had hetzelfde beroep als je vader.

Een nieuwe koers (2)

WEST- EN OOST- ROMEINSE RIJK: elk met zijn eigen keizer en onderkeizer.

De vier nieuwe hoofdsteden lagen dichter bij de grenzen, om zo snel mogelijk in te grijpen bij gevaar. 

De verdediging van de grenzen werden ook anders aangepakt. 

Het einde van het limes-systeem (1)

• Kleine wachttorens
• Forten met hulptroepen
• Legioenskampen, zoals bijv. in Nijmegen.

Toen kwamen de invasies van de 3de eeuw...

Romeinse steden in ons gebied werden verlaten. 

Het einde van het limes-systeem (2)

Nieuwe verdedigingssysteem:

• Bij rivierovergangen en wegen kwamen stevige forten.
• De Romeinen voerden met een nieuwe ruitereenheden  bliksemaanvallen in Germaans gebied.

Desondanks moesten de Romeinen moesten rond 400 de Rijngrens opgeven, want de Franken hadden het gebied overgenomen. 

Ze bouwden dorpjes in de grote Romeinse villa's (landbouwbedrijven).

Einde van de stedelijke cultuur. 

Het einde van het Romeinse Rijk (2)

• Het Oost-Romeinse Rijk bleef bestaan: was veel rijker dan het westen. 
• Keizer Justinianus korte hereniging en wetboeken (basis van het recht in Europa en Amerika).
• Constantinopel werd het belangrijkste stad van het Rijk. 
• Oost-Romeinse Rijk = Byzantijnse Rijk.
• In 1453 werd Constantinopel ingenomen door de Turken: het einde van het Oost-Romeinse Rijk!

Leerdoel antwoorden

1. Hoe veranderde het Romeinse Rijk in de Late Oudheid?

Koninkrijk?

De stadstaat Rome is ooit een koninkrijk geweest,

hoewel daar erg weinig over bekend is.

En of het verhaal van Romulus en Remus waar is....?

De belangrijkste volken rondom het Romeinse Rijk tussen de 2e-5e eeuw

Hunnen

Angelen

Saksen

Vandalen

Visigoten

Ostrogoten

les 2

waarom was het romeinse rijk niet zo rustig en welvarend meer in de 3e eeuw na Chr. dan in de eerste eeuw na Chr?    Noem minstens 3 oorzaken                                                             

En het Oost-Romeinse Rijk?

• Het Oost-Romeinse Rijk blijft nog bijna 1000 jaar langer bestaan: pas in 1453 wordt Constantinopel ingenomen door de Turken.
  
• Dat komt vooral doordat het goed beschermd ligt tussen woestijnen en bergen. 
• Bovendien geeft de Oost-Romeinse keizer vijanden geld om met rust gelaten te worden. 
  

Tegenwoordig is de Hagia Sophia (Aya Sophia) één van de grootste moskeeën ter wereld. In de tijd van het Oost-Romeinse Rijk was dit de grootste christelijke kerk ter wereld.

Wat is er gebleven?

• In de duizend jaar dat het West-Romeinse Rijk heeft bestaan, heeft het veel achtergelaten
• Bijvoorbeeld: de taal (Latijn), de godsdienst (christendom), techniek, de kalender en wetgeving.
  
• Veel kennis van de grote Griekse en Romeinse geleerden blijft bewaard in boeken, vooral in de bibliotheken van het Oost-Romeinse Rijk.
  

De Amerikaanse schilder Thomas Cole maakte tussen 1833-1836 een serie schilderijen over een niet-bestaand rijk, dat erg lijkt op het Romeinse Rijk (maar het niet is!).

Dit is het vijfde schilderij uit de serie en heet Desolation (verlatenheid, eenzaamheid), en toont een rijk nadat het is ingestort.

Ook hier lijkt het weer een beetje op Rome, na de val van het West-Romeinse Rijk: de ruïnes zijn overgebleven...

oorzaak of gevolg?

1. Invasies van stammen die samenwerkten.

2. Pokkenepidemie, 30% stierf

3. Minder belastinginkomsten

4. Het leger kost steeds meer geld doordat er meer soldaten nodig waren, burgeroorlogen

5. Germanen kregen vaak geld, om niet aan te vallen.

6. Meer en regelmatiger belasting binnen krijgen. Italie moest nu belasting betalen.

7. Er kwamen meer ambtenaren om alles te controleren

8. Het romeinse rijk werd in 4e gedeeld (West en Oost-Romeinse rijk met allebei een onderkeizer en een keizer)

 wegen

OOrzaak of gevolg?

9. Het open limes-systeem werkten niet meer

10. Een nieuwe manier van verdediging met stevige forten langs rivierovergangen en belangrijke

11. De stedelijke cultuur verdween

12. In 476 zette Germaanse generaal in Italië de keizer af

13. Einde West-Romeinse rijk

1. Ik kan alle begrippen van de paragraaf uitleggen (West-Romeinse Rijk, Oost-Romeinse Rijk, limes).

2. Ik kan uitleggen wat de verschillen zijn van de oorlogen in de 1e en 2e eeuw en de oorlogen in de 4e eeuw na Chr. tussen de Romeinen en Germanen.

3. Ik kan uitleggen wat het gevolg is van de oorlogen tussen de Romeinen en Germanen in de 4e eeuw na Chr. voor Europa.

4. Ik kan met vijf voorbeelden uitleggen waarom het in de 3e eeuw n. Chr. slechter ging met het Romeinse Rijk.

5. Ik kan uitleggen hoe de vele keizers in de 3e eeuw na Chr. aan de macht probeerden te blijven (bij het leger, Germanen).

6. Ik kan uitleggen waarom de 3e eeuw n. Chr. een eeuw van crisis was voor het Romeinse Rijk.

7. Ik kan uitleggen hoe welke maatregelen keizer Diocletianus en keizer Constantijn namen om het innen van de belastingen makkelijker te maken.

• Bestuur, verdediging: Om het Rijk beter te besturen, te verdedigen werd het Romeinse Rijk in 2 stukken gedeeld (West-Romeinse en Oost-Romeinse Rijk), met elk een keizer, onderkeizer en 4 hoofdsteden.
  
• Er kon door deze verdeling sneller door het leger ingegrepen worden als er een inval kwam vanuit het noorden. De verdediging van de grenzen werd ook aangepast. 

Het einde van de Limes= grens van het Romeinse Rijk in Noord-west Europa

• Limes aangelegd om het noord grens van het Romeinse Rijk tegen de Germanen te beschermen. 
• Op de grens lag een heel systeem van forten= Castella, kleine wachttorens en legioenskampen=Castra. 
• De grens was open voor handelaren om hun producten te verkopen, ook voor Germanen. Hierdoor was de limes niet bestand tegen een grote invasie.

• Tussen 250-300 na Chr. waren de Romeinen in Nederland verdwenen, maar kwamen in de 3e eeuw terug.
  
• Nieuwe verdedigingssysteem: Bij rivierovergangen en belangrijke wegen kwamen grote forten zoals in Maastricht. In het binnenland kwamen snelle ruitereenheden die bij problemen snel aan konden vallen in Germaanse gebieden.
• Rond 400 na Chr. moesten Romeinen grens opgeven en namen de Franken het over.

Het einde van het West-Romeinse Rijk.

• Franken deden alleen aan landbouw, steden verdwenen uit Nederland.
  
• 476 na Chr. val (einde) van het West-Romeinse Rijk. Een Germaanse koning zette de laatste Romeinse keizer af in Rome. 
• Het Oost-Romeinse Rijk bleef bestaan=> was altijd al rijker dan het westen en konden invallen afkopen.
• 6e eeuw na Chr. keizer Justianus heroverde groot deel West- Romeinse Rijk.

• Justinianus liet wetboeken opstellen die de basis zijn voor onze rechtspraak.
  
• Constantinopel werd de belangrijkste stad in het Romeinse Rijk. 
• Het Oost-Romeinse Rijk wordt meestal ook het Byzantijnse Rijk genoemd. Hier bleef de Grieks-Romeinse cultuur bestaan.
• Het Byzantijnse/Oost-Romeinse Rijk viel in 1453 met de inname van Constantinopel door de Arabieren.

Zet de volgende gebeurtenissen in de juiste volgorde. 

• Etruskische koningen reageren over rome.
• Oorlog tegen Puniers
• Rome wordt republiek
• Veroveren van Gallie
• Veroveringen van hellenistisch koninkrijk.