Hoofdstuk 4 - Onderzoeksvaardigheden | VWO

• Maatschappijwetenschappen
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5,6

Hoofdstuk 4

Onderzoeksvaardigheden

Dit filmpje geeft een inzicht in de verschillende stappen bij het doen van onderzoek, met daarbij een praktijkvoorbeeld.

Waar ben jij nieuwsgierig naar?

Waar ben jij nieuwsgierig naar?

Wat leer ik deze les?

• ik ken verschillende soorten bindingen en groepen
• ik weet wat sociale cohesie is en hoe het ontstaat
• ik weet wat sociale instituties zijn
• ik ken de cultuurdimensies van Hofstede
• ik begrijp de invloed van institutionalisering en globalisering op de bindingen van mensen

Vorige les...

Wat leer ik deze les?

• ik weet wat de verschillende meetinstrumenten zijn.
• ik weet wat kans en variabelen zijn en wanneer er sprake is van een verband.
• ik weet wat een conceptueel model en een hypothese zijn.
• ik weet wat betrouwbaarheid, validiteit en representativiteit zijn. 
• ik weet wat correlatie en causaliteit is. 

Leerdoelen

§4.1 Doen van onderzoek

Pagina 75

Maatschappelijke verschijnselen

Bij maatschappijwetenschappen doen we onderzoek naar processen en situaties die zich in de samenleving voordoen.

Wanneer iets onafhankelijk is van je eigen voorkeuren.

Objectief

Subjectief

Wanneer iets vanuit je eigen persoonlijke standpunt bekeken is. 

Objectief en subjectief

Bij het selecteren van bronnen is het belangrijk om rekening te houden met de objectiviteit van de bron.

Sleep de uitspraken naar het juiste begrip

Objectief

Subjectief

Heineken is het beste bier

Hardstyle is geen muziek

De koopkracht is dit jaar gedaald

Vrouwen verdienen gemiddeld minder dan mannen

Bronnen selecteren

Bij literatuuronderzoek is het belangrijk gebruik te maken van objectieve bronnen. Die kun je bepalen door te vragen: 

- Wat is het doel van het geschrevene?

- Wat is de bredere context?

- Hoe zijn woorden en afbeeldingen gekozen?

- Op welke manier is de informatie tot stand gekomen?

Bronnen selecteren

Ook is het belangrijk dat een bron: 

- Betrouwbaar is: zekerheid dat de geleverde informatie correct is.

- Representatief is: een zo volledig mogelijke weerspiegeling van het verschijnsel of de groep waar het om gaat.

Vraag de leerlingen om de bron te lezen.

Is de bron betrouwbaar voor onderzoek?

Is de bron betrouwbaar voor onderzoek?

Ja

Nee

Bespreek met de leerlingen dat de bron niet betrouwbaar is, omdat De Speld een satirisch online nieuwsmagazine is en dus niet op feiten berust.

Onderzoeksvragen

Beschrijvende vragen

Verklarende vragen

• Meer weten over het maatschappelijk vraagstuk.
• Wanneer, hoeveel, hoe, welke? 

• Verbanden tussen variabelen verklaren.
• Oorzaak-gevolgrelaties
• Waarom, waardoor? 

Kwalitatief en kwantitatief onderzoek

Kwalitatief

Kwantitatief

Onderzoek naar zaken die niet te kwantificeren zijn

Onderzoek naar zaken die kwantificeerbaar zijn

Bijvoorbeeld: interviews

Bijvoorbeeld: Veiligheidsmonitor

Sleep de afbeeldingen naar het juiste meetinstrument.

Enquête

Interview

Observatie

Experiment

§4.2 Kans en variabele

Pagina 80

Kans

Kans is de waarschijnlijkheid dat een bepaalde gebeurtenis zal optreden. Het gaat dan om een vergelijking. 

In relatie tot het vorige filmpje: de kans dat jij op 25 september jarig bent, is groter dan op 4 november bijvoorbeeld.

Variabele

Variabele is een kenmerk van een object, actor of samenleving dat kan variëren. Er is dan sprake van een verband.

Van welke variabelen is sprake bij de herfstdip?

Bijvoorbeeld: interviews

Van welke variabelen is
sprake bij de herfstdip?

Variabelen die genoemd worden zijn: zonlicht, afstand tot de evenaar, genetische factoren. 

§4.3 Conceptueel model en hypothesen

Pagina 82

Conceptueel model

In een conceptueel model wordt de invloed van variabelen weergeven, bijvoorbeeld:  

Sekse

Loon

Hypothese

Toetsbare stelling, een veronderstelling van hoe de werkelijkheid in elkaar zit.

02:49

Welke hypothese kun je afleiden uit de theorie?

Welke hypothese kun je afleiden uit de theorie?

Welk nauwkeurig conceptueel model kun je afleiden uit het filmpje?

Welke nauwkeurig conceptueel modellen kun je 

afleiden uit het filmpje? 

1. Energiedrank -> + overgewicht
2. Energiedrank -> - overgewicht
3. Energiedrank -> + angstgevoelens
4. Energiedrank -> - angstgevoelens

§4.4 Indicatoren en categorieën

Pagina 84

Operationaliseren

De manier waarop de centrale verschijnselen in het onderzoek worden gemeten. Dit doe je aan de hand van indicatoren. 

Indicatoren

Met een indicator maak je een variabele meetbaar op een bepaald niveau, bijvoorbeeld:

Opleidingsniveau

Wat is uw hoogst genoten opleiding? 

- Basisschool

- Vmbo/mavo/mbo

- Havo of vwo

- Hbo

- Universiteit

Welke indicatoren zou je gebruiken voor 'maatschappelijke betrokkenheid'?

Welke indicatoren zou je gebruiken voor 'maatschappelijke betrokkenheid'? 

Voorbeelden zijn: uren vrijwilligerswerk per maand, deelname aan het publieke debat, aantal bijgewoonde demonstraties etc.

Eisen aan onderzoek

Een meetinstrument is betrouwbaar als dezelfde meting ongeveer dezelfde resultaten oplevert.

Validiteit geeft aan in hoeverre de meting van het beoogde verschijnsel geldig is.

Representativiteit houdt in dat een steekproef de beoogde populatie daadwerkelijk weerspiegelt en niet alleen een deel daarvan. 

Eventueel kan hier nog in worden gegaan op het verschil tussen interne en externe validiteit (p. 85)

Sociale categorieën

Onder sociale categorieën vallen mensen met dezelfde achtergrondkenmerken.

Noem een voorbeeld van sociale categorieën.

Noem een voorbeeld van
sociale categorieën.

Voorbeelden van goede antwoorden zijn: inkomen, geloofsovertuiging, gender, politieke opvattingen. 

§4.5 Correlatie en causaliteit

Pagina 87

Correlatie

Correlatie is de samenhang 

tussen verschillende variabelen. Bijvoorbeeld: gemiddelde cijfers en motivatie.

Een voorbeeld: een verband tussen gemiddelde cijfers en motivatie. Noem daarbij ook het verschil tussen positieve en negatieve correlatie.

Causaliteit

Causaliteit is een oorzakelijk verband tussen twee variabelen. 

Bijvoorbeeld: als de temperatuur van water stijgt, het water steeds sneller verdampt.

Sleep de voorbeelden naar het juiste soort verband.

Correlatie

Causaliteit

Lengte en leeftijd

Aantal verkochte ijsjes en verdrinkingen

Schoen-maat en leesniveau kind

Opleidings

niveau van ouders en opleidings

niveau van kind

(On)afhankelijke variabelen

Onafhankelijke variabele

Afhankelijke variabele

De variabele die als oorzaak wordt gezien voor het veranderen van een andere variabele.

De variabele die wordt beïnvloedt door een of meer onafhankelijke variabelen.

Welk nauwkeurig conceptueel model kun je afleiden uit het filmpje?

'Hoe hoger het opleidingsniveau, hoe groter de kans op een hoger inkomen' 

Wat is de onafhankelijke (O) en wat is de afhankelijke (A) variabele in dit geval?

1. O: inkomen A: opleidingsniveau
2. O: opleidingsniveau A: inkomen

Note: dit filmpje is in het engels, maar kan wellicht dienen als voorbeeld voor het uitleggen van het verschil tussen correlatie en causaliteit.

Multi- en schijncausaliteit

Multicausaliteit: er spelen meerdere factoren tegelijkertijd.

Schijncausaliteit: wanneer twee variabelen die niets met elkaar te maken hebben, toch met elkaar correleren. 

Interveniërende variabelen

Het verband tussen de onafhankelijke en de afhankelijke variabele komt tot stand of wordt beïnvloedt door een interveniërende variabele:

Sekse

Loon

Fulltime baan

+

o

+

Verstorende variabelen

Verstorende variabelen verklaren een schijnverband tussen de onafhankelijke en afhankelijke variabele.

Aantal ooievaars in een gebied

Aantal kinderen dat geboren word

+

De verstorende variabele is de mate van stedelijkheid, die invloed heeft op beide variabelen.

maatschappij-wetenschappen.nl

maatschappij-wetenschappen.nl

Wat heb je geleerd deze les?

Wat vind je nog lastig?

Volgende les: politieke theorie

Leerdoelen

• ik weet wat de verschillende meetinstrumenten zijn.
• ik weet wat kans en variabelen zijn en wanneer er sprake is van een verband.
• ik weet wat een conceptueel model en een hypothese zijn.
• ik weet wat betrouwbaarheid, validiteit en representativiteit zijn. 
• ik weet wat correlatie en causaliteit is. 

Einde van hoofdstuk 4

Onderzoeksvaardigheden