11.4 Je lijkt op

• Biologie
• Middelbare school
• mavo, havo
• Leerjaar 2

11.4 Je lijkt op

Vandaag

-huiswerk van 11.4

-uitleg over 11.4

-afmaken van de opdrachten

Hoe komt het dat je op je ouders lijkt? Noem 2 verschillende dingen.

Waar zit jouw bouwbeschrijving?

-De bouwbeschrijving van elk organisme staat in het DNA in de celkern.

-Het DNA bestaat uit chromosomen, een soort bandjes, waarop alle eigenschappen van het organisme staan.

-Alle chromosomen bij elkaar noem je het genoom.

Leerdoelen

• Je leert waardoor je op je ouders lijkt.
• Je leert hoe eigenschappen worden doorgegeven.
• Je leert hoe aangeboren aandoeningen ontstaan.
  

Waardoor lijk je op je ouders?

In voortplantingscellen (eicel en zaadcel) zitten 23 chromosomen, dus de helft van wat in 'normale' cellen zitten. 

Wanneer de kern van de eicel en de kern van de zaadcel (de 

bevruchting) samensmelten, heb je 2 x 23 = 46 chromosomen. 

Je krijgt dus de helft van de chromosomen van je vader en de helft

van je moeder. Omdat de eigenschappen in deze chromosomen

zitten lijk je dus op je vader en op je moeder.

Gewone cel

Eicel

Zaadcel

Gewone cel

Bevruchting

Bevruchte eicel

Ben je een jongen of een meisje?

-Alle chromosomen komen in paren voor.

-Je hebt dus 46 chromosomen en 23 chromosoomparen.

-22 van deze paren zijn nagenoeg hetzelfde. Het 23e paar kan twee vormen hebben: een X-vorm en een Y-vorm.

-De X en Y chromosomen noem je geslachtschromosomen.

-Deze chromosomen bepalen het geslacht

Ben je een jongen of een meisje?

Op de fotos zie je alle chromosomen van 1 mensencel. Kijk goed naar het verschil tussen een mannelijke en vrouwelijke cel!

Waarom hebben voortplantingscellen maar 23 chromosomen?

Wat zijn de geslachtschromosomen van een jongen? Hoeveel zitten er in een zaadcel?

Eigenschappen op chromosomen

-Het stukje DNA dat 1 eigenschap beschrijft heet een gen

-Een gen kan verschillende varianten hebben; een allel

Allel: variant van een gen

Noem een allel van haarkleur

van groot naar klein:

cel - celkern - chromosoom - DNA - gen

Eigenschappen op chromosomen

-hier zie je een chromosomenpaar met het gen voor haarkleur

-er staan 2 verschillende allelen. Een allel voor bruin haar en een allel voor blond haar

Heb je al je eigenschappen van je ouders geërfd?

-de informatie op al je genen heet het genotype

-zoals in het voorbeeld hiervoor over haarkleur heeft deze persoon als genotype bruin/blond haar

-wat je aan de buitenkant ziet van deze eigenschap heet het fenotype.

-bijvoorbeeld; deze persoon heeft bruin haar.

Heb je al je eigenschappen van je ouders geërfd?

-Eigenschappen als oog- en huidskleur worden door je chromosomen (dus je DNA) bepaald.  Dit zijn erfelijke eigenschappen. Het genotype bepaalt het fenotype.

-Ergens heel erg goed in zijn, zoals voetbal is gedeeltelijk erfelijk. Dit noem je aanleg. Maar om echt goed te worden moet je ook veel oefenen.

-Eigenschappen die niet door je DNA worden bepaald, zoals tatoeages, kledingstijl en kort of lang haar noemen we niet-erfelijke eigenschappen. Hierbij wordt het fenotype volledig door de omgeving bepaald.

Soms worden baby's geboren met een aandoening. Noem een voorbeeld van een aangeboren aandoening

Hoe ontstaan aangeboren aandoeningen?

een aangeboren aandoening kan ontstaan door:

-schadelijke stoffen of ziekteverwekkers

-een fout in het aantal chromosomen in de cellen

-een fout in de structuur van één chromosoom

Prenataal onderzoek

In de baarmoeder kan gekeken worden of het ongeboren kindje een aangeboren aandoening als het syndroom van Down heeft. Dit kan op twee manieren:

1. Vruchtwaterpunctie: de arts zuigt een beetje vruchtwater uit de baarmoeder. In dit vruchtwater zitten cellen van de foetus. 

2. Vlokkentest: de arts zuigt cellen uit de placenta op.

In de cellen van de foetus zitten chromosomen van de foetus. Die kunnen dan onderzocht worden.

Huidskleur

1. Erfelijk
2. Niet-erfelijk
3. Aanleg

Paars haar hebben.

1. Erfelijk
2. Niet-erfelijk
3. Aanleg

Heel creatief zijn

1. Erfelijk
2. Aangeboren
3. Aanleg

Bij Clara wordt een vruchtwaterpunctie uitgevoerd. Hierbij wordt met een naald wat vruchtwater opgezogen.
In het vruchtwater bevinden zich losse cellen van de foetus. Door deze cellen te onderzoeken kan bepaald worden of het embryo genen voor taaislijmziekte heeft. Is taaislijmziekte een aangeboren ziekte?

Nu:

-Zijn er vragen?

-Afmaken 11.4 in nectar online (is huiswerk)