3.4 Stambomen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo g, t, mavo
• Leerjaar 3

3.4 Stamboom

Korte herhaling

Wat is het fenotype?

1. Alle erfelijke informatie op je chromosomen
2. De uitingsvorm: de invloed van het genotype en omgevingsfactoren samen

Is het genotype van de larve hetzelfde als het genotype van het volwassen dier?

1. Ja
2. Nee

Homozygoot of heterozygoot?

1. Homozygoot
2. Heterozygoot

Wat is homozygoot dominant?

1. Aa
2. aa
3. AA
4. Aa

Bij een runderen is het roodharige allel recessief en het zwartharige allel dominant.
Wat is het genotype van een roodharige koe?

1. AA
2. Aa
3. aa
4. AA of Aa

Kijkend naar dit kruisingsschema, wat is dan de kans op homozygoot dominant?

1. 0%
2. 25%
3. 50%
4. 100%

Het kunnen rollen van je tong is afhankelijk van de aanwezigheid van een dominant gen.

Een zwangere moeder, die haar tong niet kan rollen, krijgt een kind met een vader die dit wel kan. Deze vader is heterozygoot voor deze eigenschap.

Hoe groot is de kans dat hun kind later kan tongrollen?

Noteer de P (genen van ouders) en de mogelijke geslachtscellen in je schrift. Maak vervolgens  een kruisingsschema.

1. 25%
2. 50%
3. 75%
4. 100%

Lesafsluiting: leerdoel behaald?

Losse wenkbrauwen is een dominante eigenschap. Een vrouw met doorlopende wenkbrauwen krijgt een kind met een man die heterozygoot is voor deze eigenschap.

Hoeveel procent kans heeft het kind op het fenotype 'doorlopende wenkbrauwen'?

Schrijf alle tussenstappen op in je schrift:

P(arents) - G(eslachtcellen) -  Schema - Kans op genotypen - Kans op fenotypen - Conclusie (eindantwoord).

50% kans op dit fenotype.

Dan starten we nu met 3.4 over stambomen

3.4 Stamboom

Uitlegvideo over 3.4 Stambomen

Lezen van een stamboom

Een vierkant = man 

Een cirkel = vrouw

Kleur = met of zonder eigenschap 

Gegevens halen uit een stamboom

Om een stamboom af te lezen moet je het volgende ALTIJD doen:

Zoek twee gelijke ouders met een van hun afwijkend kind. Want:

• Deze ouders zijn allebei heterozygoot (Aa) en zij hebben dus het dominante fenotype (door de A).
• Dit kind is homozygoot recessief (aa) en heeft dus het recessieve fenotype.

Schrijf alle genotypen (letters) in de stamboom.

Stambomen

• Mannen zijn kast
• Vrouwen hebben ronde vormen

Stambomen

De situatie is:

• Zwart = hangende oren
• Wit = rechtopstaande oren

1. Wat is dominant?
2. Uit welke kruising(en) blijkt dat?

Stambomen

• Mannen zijn kast
• Vrouwen hebben ronde vormen

Stambomen

• Zwart: hangende oren
• Wit: rechtopstaande oren

1. Dominant --> rechtopstaande oren (wit)
2. Uit welke kruising(en) blijkt dat? --> P (beide wit) krijgen een nakoming die afwijkt van beide ouders. Dan is de afwijkende nakomeling aa (homozygoot recessief) en zijn de ouders beiden Aa (heterozygoot).

oefenen

A. welke personen hebben een huidtype zonder sproeten?

B. Welk allel is dominant?

C. wat is het genotype van persoon 1 en 6?

D. Wat is het genotype van persoon 3, 4 en 5?

Hoe kan je alle genotypen invullen in een stamboom?

Tip 2:  Je kunt nu de recessieve eigenschap (aa) in de stamboom invullen 

Hans en Karin hebben allebei donker haar, maar hun zoon Stefan heeft rood haar. 

Dit betekent dat:

Hans en Karin heterozygoot zijn.

Donker haar dominant is

Rood haar recessief is

Tip 3:  Nu kan je stap voor stap de andere genotypen invullen. Soms weet je gewoon niet zeker welk genotype een persoon heeft! Je vult dan b.v. in Aa of AA. 

aa rood haar

aa rood haar

aa rood haar

aa rood haar

aa rood haar

Donker haar --> Aa

Want, een kind van Karin heeft heeft rood haar (aa) en zijzelf niet.

Aa

Donker haar

Heeft 1 ouder (moeder) die rood haar heeft (aa)

Dus heeft hij a van zijn moeder gekregen, maar omdat hij donker haar heeft moet hij ook de A hebben gekregen van zijn vader. 

Aa

Donker haar

Heeft 1 kind dat rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Aa

Donker haar

Heeft 1 kind dat rood haar heeft (aa), dus geeft zowieso een a door.

Maar deze persoon heeft zelf donder haar dus heeft ook sowieso een A.

Zelfde als Joke (Aa)

Aa of aa

Donker haar

(Je hebt te weinig gegevens om te bepalen of het AA is of Aa.)

AA of Aa

Donker haar

Je hebt te weinig gegevens om te bepalen of het AA of Aa is.

Aa

Donker haar

Heeft 1 ouder die rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Zelfde als Joke (Aa)

Zelfde als Joke (Aa)

Zelfde als Joke (Aa)

Welke conclusies trek je uit deze stamboom?

1. Is nr. 2 homozygoot of heterozygoot?
2. Is de eigenschap van nr. 2 dominant of recessief? 
3. Zijn de ouders homozygoot of heterozygoot?

Antwoorden

Welke conclusies trek je uit deze stamboom?

1. Homozygoot
2. Recessief (aa)
3. Heterozygoot (Aa)

Uitleg:

Een kind dat afwijkt van beide ouders is altijd homozygoot recessief en de ouders zijn in dat geval altijd heterozygoot.

Een paar vragen om te checken of je de info begint te begrijpen...

Wie zijn mannen in deze stamboom?

1. Alle personen weergegeven met een vierkant
2. Alle personen weergegeven met een rondje

Neem de stamboom (zonder namen) over en noteer de genotypen.

Welke eigenschap is dominant? 

Wat zijn de genotypen van moeder, vader, Edith en broer?

Als je de antwoorden denkt te hebben, klik dan een voor een de nummers aan.

Vader en moeder Bruens hebben hetzelfde fenotype.

Dochter Edith heeft een ander fenotype

1

Je weet daardoor: Het genotype van de ouders is heterozygoot dominant (Aa) en het genotype van edith is homozygoot recessief (aa).

2

Vader en moeder Bruens Aa

Edith aa

broer Edith Aa of Aa

3

Het gen voor taaislijmziekte is ...

1. Dominant
2. Recessief
3. Kan ik niet uit deze stamboom halen
4. Nog nooit van die woorden gehoord

In de afbeelding is een stamboom de overerving van albinisme bij een gezin weergegeven. De ouders uit dit gezin krijgen een vierde kind. Hoe groot is de kans dat dit kind pigment heeft (dus niet de aandoening)?

1. 25%
2. 50%
3. 75%
4. 100%

Persoon nummer 4 heeft als enige blauwe ogen (genotype is bb). De rest heeft bruine ogen. Van welke personen in deze stamboom kun je met zekerheid zeggen dat ze het genotype Bb hebben?

1. 1 en 2
2. 1 en 3
3. 2 en 3
4. 2 en 5

Toch nog even een uitlegvideo'tje kijken?

Een examenvraag oefenen?

Zo kan je het verwachten op het SE...

Aan de slag!

Basisstof 4

- Lesson-up zelf maken

- De opdrachten maken en nakijken in je werkboek.

PO

Furby inleveren in Peppels.

Klaar

Verder met de weektaak