SE3 Havo 5

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

Homeostase

Tijdens een marathon verslechtert het inwendig milieu van een sporter, doordat allerlei

waarden in zijn lichaam veranderen. Om zijn lichaamstemperatuur niet te hoog op te laten lopen, verdampt de hardloper veel water uit zweet. Dankzij het hormoon ADH wordt het inwendig milieu weer hersteld.  

- Wat gebeurt er met de osmotische waarde van het bloed door het waterverlies?

- Wat is het doelwitorgaan van het hormoon ADH?

Neusholte

Welke uitspraak over het neusslijmvlies is juist?

1. De ingeademde lucht wordt door dit slijmvlies afgekoeld.
2. De ingeademde lucht wordt door dit slijmvlies vochtig gemaakt.
3. Gevaarlijke stoffen in de lucht worden door cellen in het slijmvlies onschadelijk gemaakt.

Sigarettenrook

Mensen die veel en langdurig roken ontwikkelen een rokershoest. Deze rokershoest ontstaat als de trilharen in de luchtwegen niet goed meer werken. 

Vraag: wat is het nut van een rokershoest?

1. Koolmonoxide wordt uit de luchtpijp verwijderd.
2. Slijm in de luchtwegen wordt omhoog gebracht.
3. Teer wordt uit de longblaasjes verwijderd
4. Trilharen in de ademhalingswegen worden geactiveerd.

In sigarettenrook komt koolstofmonoxide voor. De binding tussen koolstofmonoxide en hemoglobine is 200× zo sterk als die tussen zuurstof en hemoglobine. Waar koolstofmonoxide zit, kan geen zuurstof zitten. Als reactie op de aanwezigheid van koolstofmonoxide wordt de binding tussen hemoglobine en zuurstof sterker. 

Vraag: is deze reactie gunstig of ongunstig voor de zuurstofvoorziening van de weefsels?
Leg je antwoord uit. 

Éénsecondewaarde

Lees eerst de Bron hiernaast.

Tycho blaast in één seconde 3,5 L uit en heeft een vitale capaciteit van 5,3 L.

Joke blaast in één seconde 2,9 L uit en heeft een vitale capaciteit van 3,4 L.

Vraag: wie heeft een betere longconditie?
Leg je antwoord uit met een berekening. 

Model van de borstkas

Het model in afbeelding 1 stelt een gedeelte van de borstkas van de mens voor. De punten P, Q, R en S zijn aanhechtingspunten van de tussenribspieren.

Vraag: bij welke ademhaling zal de tussenribspier tussen punt S en Q samentrekken ? 

1. bij rustig inademen
2. bij diep inademen
3. bij rustig uitademen
4. bij diep uitademen

Doorbloeding van de nieren

Lees eerst de Bron hiernaast.

Vraag: welk nut heeft het dat de nieren zo goed doorbloed zijn?

Ureum

De lever is voorzien van diverse bloedvaten.

Vraag:  in welk van onderstaande bloedvaten is de ureumconcentratie het hoogst?

1. in de leverader
2. in de leverslagader
3. in de poortader

Juist 

Onjuist

Fosfaat

Bekijk de Bron hiernaast. Bepaal of de uitspraak juist of onjuist is en sleep naar het bijbehorende vak:

In punt a (kapsel van Bowman) vindt de ultrafiltratie plaats. 

Als de concentratie fosfaat in het bloedplasma hoger wordt, dan wordt de concentratie fosfaat in de voorurine in verhouding lager. 

De concentratie fosfaat in de voorurine is gemiddeld lager dan in de urine.

De verzamelbuis (b) mondt uit in de holle ader.

Terugresorptie

Lees eerst de Bron hiernaast.

Vindt in de nierkanaaltjes terugresorptie van calciumionen plaats?

Leg je antwoord uit.

ADH

De consumptie van alcohol heeft een remmende invloed op het antidiuretisch hormoon (ADH). Georgina drinkt tijdens een feest 1 L mineraalwater en haar vriendin Sophie drinkt 1 L bier.

Hoeveel voorurine en hoeveel urine produceert Georgina?

1. evenveel voorurine als Sophie, maar meer urine
2. evenveel voorurine als Sophie, maar minder urine
3. meer voorurine en minder urine dan Sophier
4. minder voorurine en meer urine dan Sophie

Marsha bezoekt een concert van haar favoriete band. Zij staat vlak voor het podium te dansen als de zanger van de band haar onverwacht op het podium vraagt. Hij vraagt haar voor alle concertgangers een liedje te zingen. Marsha krijgt een rode kleur. Haar hartslag en ademhaling zijn versneld. Deze effecten zijn veroorzaakt door één bepaald hormoon. Als bij Marsha op het podium het glucosegehalte van het bloed zou worden gemeten, zou blijken dat dit anders is dan normaal. 

- Welk hormoon veroorzaakt deze effecten?

- En is het glucosegehalte van het bloed verhoogd of verlaagd?

De bof is terug

Lees eerst de Bron hiernaast.

Waarom hadden antibiotica geen nut?

De bof is terug

Lees eerst de Bron hiernaast.

Krijn is nooit tegen de bof gevaccineerd en heeft de ziekte nog niet gehad.

Door de activiteit van welke cellen zal hij bij een besmetting van de bof kunnen genezen?

1. alleen B-cellen en T-cellen
2. alleen geheugencellen en B-cellen
3. alleen geheugencellen en T-cellen
4. geheugencellen, B-cellen en T-cellen

Ziek zijn, beter worden

Tom is op 10 maart 2006 geboren. Tijdens een mazelen epidemie in juni 2006 kregen zijn drie broertjes wel mazelen, maar Tom, die borstvoeding kreeg, niet. Zes jaar later (2012) was er weer een mazelen epidemie en toen kreeg Tom wel de mazelen, maar zijn drie broertjes niet.

Vraag: wat is de beste verklaring voor het verschil in reactie van Tom en zijn drie broertjes?

1. In 2006 was Tom op natuurlijke wijze, actief immuun. Zijn broertjes werden toen passief immuun en waren dat in 2012 nog steeds.
2. In 2006 was Tom op natuurlijke wijze, passief immuun. Zijn broertjes werden toen actief immuun en waren dat in 2012 nog steeds.
3. Tom en zijn broertjes zijn allemaal actief immuun geworden, maar op verschillende tijdstippen.
4. Tom en zijn broertjes zijn allemaal passief immuun geworden, maar op verschillende tijdstippen.

Ziek zijn, beter worden

Bij dergelijke kinderziektes als mazelen kan er dus sprake zijn van immuniteit. Bij immuniteit zijn lymfocyten betrokken.

Vraag: hoe herkennen lymfocyten ziekteverwekkers waartegen ze dan vervolgens antistoffen gaan produceren?

1. aan de eiwitten in het celmembraan
2. aan de gifstoffen die ze produceren
3. aan het afwijkende DNA
4. aan hun gedrag

Malaria

Lees eerst de Bron hiernaast.

– Verklaar waardoor de malariapatiënt het bij toenemende koorts koud heeft.

– Verklaar ook waarom hij dan rilt.

Antistofvorming

Een hoeveelheid van een specifiek antigeen wordt bij iemand ingespoten.

Bekijk afbeelding 8. Grafiek P geeft het verband aan tussen de hoeveelheid antistof die na de injectie wordt gevormd en de tijd die nodig is voor deze vorming.

Bekijk eerst de Bron hiernaast.

Hoe zal de grafiek eruitzien bij een injectie met een even grote hoeveelheid van hetzelfde antigeen zes maanden later?

1. als grafiek P
2. als grafiek Q
3. als grafiek R
4. als grafiek S

Wel 

Niet

Antistoffen

Hieronder staan 4 situaties genoemd waarbij bij de mens weefsels worden overgebracht.

Bepaal voor elke situatie of de kans bestaat dat het immuunsysteem van de acceptor antistoffen tegen het overgebrachte weefsel of tegen de overgebrachte cellen gaat geproduceerd en sleep naar het bijbehorende vak:

een harttransplantatie

een transfusie waarbij iemand met bloedgroep AB zonder resusantigeen voor de eerste keer bloed krijgt van bloedgroep AB met resusantigeen

een bypassoperatie, waarbij een stukje bloedvat uit een been van patiënt wordt overgebracht naar zijn hart

bij een beenmergtransplantatie waarbij een broer donor is voor zijn zus (acceptor)

Traanvocht

Lees eerst de Bron hiernaast.

- Uit welk gegeven uit de tekst blijkt dat er sprake is van aspecifieke afweer?
-Uit welk gegeven uit de tekst blijkt dat er sprake is van specifieke afweer? 

Hulp voor de diabetespatiënt

Lees eerst de Bron hiernaast.

Vraag: wanneer moet een diabetespatiënt de kortwerkende insuline inspuiten?

Hulp voor de diabetespatiënt

Lees eerst de Bron hiernaast.

Vraag: hoe noemt men de techniek waarbij men een gen van het ene organisme inbrengt in het genoom van ander organisme? 

Wel 

Niet

Hulp voor de diabetespatiënt

Hieronder staan 4 soorten cellen van de mens genoemd.

Bepaal voor elke cel of deze het insulinegen bevat en sleep naar het bijbehorende vak:

alvleeskliercel

levercel

spiercel

witte bloedcel

Hulp voor de diabetespatiënt

Lees eerst de Bron hiernaast.

Noem drie kenmerken in de bouw van de longen waardoor een snelle opname van insuline in het bloed optreedt.

Hulp voor de diabetespatiënt

Een insulinemolecuul wordt door de longblaasjes opgenomen en komt zo in het bloed. Noem de bloedvaten en de delen van het hart die dit molecuul passeert om via de kortste weg vanuit de longen in de lever terecht te komen.

Hulp voor de diabetespatiënt

Lees eerst de Bron hiernaast en bekijk de tabel

Naar aanleiding van deze tabel worden twee uitspraken gedaan: 

 1 De erfelijke component is bij diabetes type 2 belangrijker dan bij type 1.

 2 De kans op diabetes type 1 hangt alleen af van omgevingsfactoren.

Vraag: welke van deze uitspraken is of welke zijn juist? 

1. geen van deze uitspraken is juist
2. alleen uitspraak 1 is juist
3. alleen uitspraak 2 is juist
4. zowel uitspraak 1 als 2 zijn juist

Razendsnelle evolutie in Tibet

Lees eerst de Bron hiernaast. Alleen Tibetanen die homozygoot zijn voor de mutatie hebben een verlaagde concentratie rode bloedcellen. De concentratie rode bloedcellen van heterozygote Tibetanen is vergelijkbaar met die van Han-Chinezen. Het gen, waarin de mutatie werd aangetroffen, blijkt betrokken te zijn bij het registreren van het zuurstofgehalte in het bloed.

Vraag:  is het mutantgen dominant of recessief? Leg je antwoord uit.

Koraal bedreigd!

Lees eerst de Bron hiernaast

De symbiose van koraaldiertjes en algen is een vorm van mutualisme.

Vraag: welk gegeven ontbreekt in bovenstaande tekst om deze symbiose als mutualisme te kunnen benoemen? 

Koraal bedreigd!

Lees eerst de Bron hiernaast

Het rif wordt door koraaldiertjes uit kalk opgebouwd. Kalk (CaCO3) is een verbinding met calcium, en maakt dus deel uit van de calciumkringloop.

Vraag: van welke andere kringloop maakt kalk ook deel uit? 

Koraal bedreigd!

Voor de teruggang van de koraalriffen worden diverse oorzaken genoemd. Eén daarvan is temperatuurstijging ten gevolge van het versterkte broeikaseffect. Temperatuurstijging leidt tot een verstoring van de fotosynthese bij de algen. De verstoring van de fotosynthese zou veroorzaakt kunnen worden doordat de betrokken enzymen niet meer optimaal werken. Waardoor vermindert enzymwerking als de temperatuur hoger is dan de optimumtemperatuur?

Koraal bedreigd!

Lees eerst de Bron hiernaast.

Om deze tweede hypothese te testen werd een tweede experiment uitgevoerd in dit aquarium. Een van de keuzes in dit experiment was zeewater van een gezond koraalrif. 

Noteer wat als andere keuze werd aangeboden in dit tweede experiment. 

Koraal bedreigd!

De eigenschap dat de larven van koraalvissen in staat zijn om te

detecteren welk water afkomstig is van gezond koraalrif, is in de loop van de evolutie als gevolg van mutaties ontstaan.

Leg uit hoe het komt dat vrijwel alle huidige larven van koraalvissen deze eigenschap bezitten.