Les 1: Veelvoorkomende psychiatrische ziektebeelden in de ouderenzorg

• Ziekte en Gezondheid 1
• MBO
• Studiejaar 4

Welkom bij het keuzedeel Gerontopsychiatrie!

Les 1:

Veelvoorkomende psychiatrische ziektebeelden in de ouderenzorg

Doelen deze les

• De student weet wat hij/zij kan verwachten van het keuzedeel
• De student weet hoe de term gerontopsychiatrie is opgebouwd
• De student heeft kennis van de drie meest voorkomende psychiatrische ziektebeelden bij ouderen
• De student heeft kennis van de drie meest voorkomende problemen in de gerontopsychiatrie

De opbouw van het keuzedeel

1. De meest voorkomende ziektebeelden in de gerontopsychiatrie
2. Observeren
3. Communicatie
4. Gedrag en gedragsverandering
5. Bieden van ondersteuning 

Aan het einde van het keuzedeel, als alle verwerkingsopdrachten succesvol zijn afgerond en je een GO hebt ontvangen van de begeleidende docent, mag je aan de slag met het examen  Gerontopsychiatrie. 

Inleidend filmpje: trailer Het geheime dagboek van Hendrik Groen

Draaglast / draagkracht

De oudere cliënt raakt uit balans: draaglast neemt toe, draagkracht neemt af (kwetsbaarheid neemt toe)

Bespreek met elkaar:

Welke factoren spelen hierin een rol? Kijkend naar de oudere cliënten op jullie werkplek.

Gerontopsychiatrie

Geronto(logie) en psychiatrie

Gerontopsychiatrie

• Geronto(logie): de wetenschap die zich bezighoudt met ouder worden.
• Psychiatrie: komt van het Griekse woord psyché (betekent: geest). Houdt zich bezig met de ziekten van de geest.

In de gerontopsychiatrie is sprake van psychische problemen die gepaard gaan met gedragsproblemen, ontstaan tijdens het ouder worden.

Gerontologie

Gerontologie is de wetenschap die zich bezighoudt met het ouder worden. Ze onderzoeken welke invloed ouder worden heeft op de volgende aspecten:

• Biologische aspect; het lichamelijke verouderingsproces
• Psychische aspecten; gedragsverandering vanaf de 40e levensjaar. Hoe beleef je het ouder worden, wat doet het met jou als je lichamelijk of geestelijk achteruitgaat e.d.
• Sociale aspecten; hoe functioneert de oudere in de samenleving. Daarbij kun je denken aan wonen, werken, hobby's, welzijn
  
• Geriatrie; de geriatrie richt zich op ouderen met meerdere aandoeningen tegelijk. De aandoeningen zijn veelal een combinatie tussen lichamelijke, geestelijke en sociale problemen.

Psychiatrie

Het woord psychiatrie komt van het Griekse woord psyché, dat geest betekent.

Dat samen geeft...

Bij gerontopsychiatrische aandoeningen is er sprake van geestelijke of mentale problemen die gepaard gaan met gedragsproblemen. Deze problemen zijn in de ouderdom ontstaan. Ze waren in de jongere jaren dus nog niet aanwezig. De reden dat ouderen kwetsbaarder worden heeft onder anderen te maken met de draagkracht en draaglast die ouderen hebben.

Drie veelvoorkomende 

ziektebeelden bij ouderen

We behandelen dit keuzedeel drie ziektebeelden:

1. Depressie
2. Schizofrenie
3. Borderline

Wat herkennen jullie t.a.v. deze ziektebeelden op jullie werkplek? Voorbeelden?

Depressie

Depressie

• 25% van de 65+ers heeft depressieve klachten.
• Meer depressieve klachten in verzorgings- en verpleeghuizen.
• Uit zich veelal in lichamelijke klachten als vermoeidheid, pijn, gebrek aan eetlust.
• Hierdoor wordt onderliggende depressie niet altijd herkend en/of erkend.

Dus: bij onbegrepen lichamelijke klachten; doorvragen!

Hoe doe je dat? Voorbeelden?

Risicofactoren

• Geheugenproblemen
• Verlies sociale contacten
• Lichamelijke ziekten
• Lichamelijke beperkingen
• Eerdere depressie
• Vrouwelijk geslacht

Welk effect heeft corona gehad op depressies bij ouderen?

Welk effect heeft dementie op depressies bij ouderen?

Schizofrenie

Schizofrenie

• Denken, gevoelsleven en gedrag ernstig verstoord
• Psychotische perioden
• LOS (Late Onset Schizofrenie)
• Komt meer voor bij vrouwen dan bij mannen, dalen van oestrogeenspiegel is hiervan de oorzaak

Ouderen hebben meer last van visuele hallucinaties en 

partitiewaan.

Schizofrenie symptomen

• Wanen
• Hallucinaties
• Onsamenhangende spraak
• Catanonie, bizarre motorische bewegingen (helemaal niet, overmatig, doelloos)
• Verwaarlozing sociale contacten
• Diagnose: Dementie of Schizofrenie?

Vaak wordt gedacht dat schizofrenie betekent dat iemand last heeft van een gespleten persoonlijkheid. Dit is een misverstand. Schizofrenie betekent namelijk dat iemand last heeft of heeft gehad van één of meerdere psychosen, waarbij na de psychose de persoon slechter functioneert. 

Borderline

Borderline

• Soms late herkenning, bijv. door wegvallen gunstige omgeving
• Persoonlijkheidsstoornis cluster B
• Dramatisch emotioneel en labiel gedrag
• Instabiele relaties, zelfbeeld en stemmingen
• Impulsief gedrag
• Verslavingsgevoelig

Bij ouderen met name:

• Alcoholverslavingen
• Splitting (uitspelen)

Drie meestvoorkomende 

problemen in de gerontopsychiatrie

• Angst
• Onrust
• Vergeetachtigheid

Voorbeelden uit de praktijk: Wat is merkbaar? Verklaringen?

1. Angst

Cognitieve functies nemen af, dat roept verschillende emoties op bij de oudere. Angst en onzekerheid, omdat ouderen het gevoel hebben grip op het leven te verliezen. De oudere wordt geconfronteerd met:

• Verlies van partner of naasten en vrienden

• Verandering in het leven: met pensioen gaan, verhuizen naar een kleinere woning

• Lichamelijke klachten krijgen, de mobiliteit gaat achteruit

• Geheugen en concentratie verminderd, angst voor dementie

Angst kan zo overheersen dat het dagelijks leven daardoor beïnvloed wordt en dat ouderen

geen activiteiten gaan ondernemen.

2. Vergeetachtigheid

Vergeetachtigheid en dementie worden vaak in één adem genoemd en dat is niet terecht. Het overkomt iedereen wel eens dat je niet op de naam kan komen van iemand. Of dat je je niet meer kan herinneren waar je je autosleutels hebt neergelegd.

Hersenen zijn kwetsbaar voor veranderingen. Ze hebben veel zuurstof en energie nodig om goed te kunnen functioneren. Als je ouder wordt zal de zuurstof opname afnemen en het energielevel verminderen. In de hersenen zie je dat mede daardoor cognitieve functies achteruitgaan. Informatieverwerking gaat trager en concentratievermogen neemt af. Omdat de informatie niet altijd meer goed verwerkt wordt, niet goed wordt opgeslagen, is vergeetachtigheid een probleem dat bij het normale proces van ouder worden hoort

3. Onrust

Onrust bij ouderen kan verschillende oorzaken hebben. Bij ouderen met dementie komt onrust vaak voort uit het feit dat zij je wat willen vertellen, maar de woorden niet meer kunnen vinden. Of dat de omgeving deze onrust veroorzaakt door de kleuren van de inrichting, een radio of tv die hard aan staat. Ook te weinig of te veel prikkels kan die onrust veroorzaken.

Onrust kan ook door lichamelijke klachten veroorzaakt worden. Ouderen reageren door het verouderingsproces anders op klachten dan iemand van veertig jaar. Ouderen met een urineweginfectie klagen vaak niet over pijn bij het plassen, maar kan wel onrustig in zijn/haar gedrag worden.

test

• jullie krijgen zo een slide te zien met meerdere voorwerpen.
• deze blijft 30 seconden zichtbaar.
• daarna krijgen jullie 2 minuten om zoveel mogelijk voorwerpen op te schrijven vanuit je geheugen.
• noteer het voorwerp en de kleur.
• wacht met opschrijven totdat de ik dat zeg (eerlijke test is het leukst).

start

begin nu met schrijven...

controle...

hoeveel had je er goed?

werk geheugen

(maximaal) 7 voorwerpen.

(maximaal) 1 minuut opgeslagen.

is te trainen naar meer opslag.

bij belangrijke zaken wordt het opgeslagen in het permanente geheugen.

In hoeverre werk jij binnen de 'gerontopsychiatrie'?

(Hoeveelheid cliënten, welke indicaties etc.)

Welke ziektebeelden bij ouderen
komen bij jullie op het
werk veel voor?

Hoe en waar kun je schizofrenie bij ouderen aan herkennen?

Borderline is een persoonlijkheidsstoornis
met veel stigma's (negatieve kenmerken).
Welke stigma's rondom borderline ken jij?

Aan de slag

Jullie kunnen nu aan de slag met de verwerkingsopdrachten behorend bij bijeenkomst 1. 

Succes!