Thema 5 Ecologie Oriëntatie + B1 Ecologie op alle organisatieniveaus

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Thema 5 Ecologie

Oriëntatie Thema 5

+

B1

Ecologie op alle organisatieniveaus

Lesprogramma les 1

• Leerdoelen Oriëntatie (2 minuten)
• Voorkennisfilmpje klassikaal doornemen (9 minuten)
• Zelfstandig voorkennistoets maken (max. 5 minuten)
• Oriëntatie 'De bruidsvlucht van een verborgen mier' lezen (5 minuten)
• Opdracht 1 t/m 5 maken (max. 10 minuten)

• Korte onderbreking voor lesuur 2 --> laat LessonUp openstaan!

Leerdoelen oriëntatie

1 Je kunt de invloeden op organismen indelen in biotische en abiotische factoren.

2 Je kunt de niveaus van de ecologie beschrijven.

3 Je kunt in een ecosysteem de voedselrelaties aangeven.

4 Je kunt de groepen organismen in de kringloop van stoffen beschrijven.

5 Je kunt uitleggen hoe soorten afhankelijk zijn van elkaar voor voedsel, een schuilplaats en voortplanting.

Oriëntatie

• We nemen samen het voorkennisfilmpje door 

• Maak nu individueel de voorkennistoets digitaal

Klaar?

• Oriëntatie 'De bruidsvlucht van een verborgen mier' doorlezen

• Individueel of in duo's de bijbehorende opdrachten digitaal maken 

Lesprogramma les 2

• Leerdoelen Basisstof 1 (2 minuten)
• Uitleg B1 deel 1 (10 minuten)
• Zelfstandig opdracht 1 t/m 5 maken (max. 5 minuten)
• Uitleg B1 deel 2 lezen (5 minuten)
• Opdracht 6 t/m 12 maken (max. 10 minuten)
• Eerder klaar? Context Leefwereld: Het syndroom van Klinefelter
• Oefen de Flitskaarten en maak Test Jezelf

• Lesafsluiter B1 (5 minuten)

Leerdoelen B1 (deel 1)

5.1.1 Je kunt uitleggen wat een ecosysteem is en wat de kenmerken ervan zijn.

5.1.2 Je kunt biotische en abiotische factoren binnen een ecosysteem benoemen.

5.1.3 Je kunt de invloed van de belangrijke abiotische factoren op organismen beschrijven en de invloed van organismen op abiotische factoren.

Welke methode kies je?

Uitlegvideo YourBiology

Uitleg van docent a.d.h.v. deze LessonUp

Wat is ecologie?

Wetenschap waarbij de wisselwerking tussen organismen en hun omgeving wordt bestudeerd

Organisatieniveaus van ecologie:

- Molecuul 

(eDNA)

- cel

- weefsel

- organen

https:

Ecologie

• Levensgemeenschap: alle populaties binnen een ecosysteem
• Biotische factoren: levend
• Abiotische factoren: levenloos
• Ecosysteem: begrensd gebied met wisselwerking biotische en abiotische factoren
• Biotoop: de gezamenlijke abiotische factoren van een bepaald gebied

Habitat

Specifieke leefomgeving van een plant of dier binnen het ecosysteem, dus de plaats waar het leven van een plant of dier zich afspeelt.

https:

Abiotische factoren

biotische factoren

Licht 

Neerslag

Lucht

Wind

Temperatuur

Bodem

Water

Soortgenoten

Voedsel

Roofdieren

Nestgelegenheid

Ziekteverwekkers

Levensgemeenschap of ecosysteem of biotoop?

Levensgemeenschap =

alle populaties in een bepaald gebied

Ecosysteem =

min of meer begrensd gebied waarin een wisselwerking plaatsvindt tussen verschillende biotische en abiotische factoren

Biotoop =

de gezamenlijke abiotische factoren van een bepaald gebied

Maak de opdrachten 1 t/m 5

Leerdoelen B1 (deel 2)

5.1.1 Je kunt uitleggen wat een ecosysteem is en wat de kenmerken ervan zijn.

5.1.2 Je kunt biotische en abiotische factoren binnen een ecosysteem benoemen.

5.1.3 Je kunt de invloed van de belangrijke abiotische factoren op organismen beschrijven en de invloed van organismen op abiotische factoren.

Abiotische factoren

• Abiotische factoren zijn van invloed op de soortensamenstelling (+de verschillende soorten die binnen het gebied voorkomen)

• Voor organismen op het land: klimaat en bodem
• Voor organismen in het water: temperatuur, zuurstofgehalte, zoutgehalte, licht en stroming

Macroklimaat en microklimaat

• Klimaat is een combinatie van abiotische factoren, zoals temperatuur, licht, wind en water (neerslag). Vaak de gemiddelde temperatuur en neerslag over 30 jaar.

• In grote gebieden op aarde heerst vaak hetzelfde klimaat (macroklimaat).

• In een gebied met hetzelfde macroklimaat kunnen abiotische factoren op verschillende plaatsen verschillen (microklimaat)

Microklimaat

BODEM

- grootte van de bodemdeeltjes

- vochtgehalte

- zuurstofgehalte

- gehalte aan humus

- pH (zuurgraad)

- grondwaterstand

- mineralen (anorganische stoffen)

Bodemdeeltjes

Humus

• Mengsel van organische stoffen, anorganische stoffen en micro-organismen (bacterien en schimmels)
• Door activiteiten van bacterien en schimmels ontstaan uit humus mineralen voor planten.
• Op de humus kunnen planten zich makkelijk hechten, want de structuur van de bodem verbeterd. 
• Hoe meer humus, hoe beter voor de planten. In klei kunnen de wortels makkelijker doordringen, in zand houdt de bodem beter water vast.

LICHT

Planten:

- fotosynthese

- schaduw- en zonplanten

Dieren:

- Daglengte invloed op voortplanting

- Verticale migratie bij waterdieren

Hoe ver licht doordringt...

Verticale migratie zooplankton 

WATER

Planten:

- dikte cuticula

- hoeveelheid huidmondjes

- grootte wortelstelsel

Dieren:

- zuurstofgehalte

- zoutgehalte

Temperatuur

- Enzymwerking

- Meeste leven mogelijk tussen de 0 en 45 graden Celsius

- Koudbloedige (poikilotherme) dieren niet actief bij lage temperatuur

- Warmbloedige (homoiotherme) dieren kunnen <0 graden C verdragen

Temperatuur

Koudbloedige dieren (insecten, amfibiën, vissen en reptielen)  hebben een wisselende lichaamstemperatuur afhankelijk van de omgeving. Zij kunnen daardoor geen temperatuur onder 0 graden Celsius verdragen.  Om warm te blijven (enzymwerking is temperatuursafhankelijk) liggen deze organismen vaak te zonnen (zie schildpad). Hoe warmer zij zijn hoe actiever zij zijn, maar daar is dus een limiet aan.

Warmbloedige dieren (vogels en zoogdieren) hebben een groter tolerantiegebied voor temperatuur, omdat zij een constante lichaamstemperatuur hebben (onafhankelijk van omgeving). Deze soorten hebben aanpassingen om zich te beschermen tegen overmatige warmte (groot lichaamsoppervlak om warmte kwijt te raken) of kou (dik verenpak voor isolatie, zie pinguïn).

Tolerantie

Tolerantie:het vermogen van organismen om schommelingen in een abiotische factor te verdragen

Weergegegeven in een optimumkromme met daarin:

 - tolerantiegrenzen (minimum en maximum), 

- het tolerantiegebied

- het optimum: de waarde die het gunstigste is

Tolerantie

Als individuen dichtbij de tolerantiegrens leven, hebben ze hier stress van. Dit wil zeggen dat zij al hun energie nodig hebben om te overleven, waardoor zij niet kunnen voortplanten.

Voor alle abiotische factoren hebben soorten een optimum en tolerantiegrenzen. Echter spelen sommige abiotische factoren maar een kleine rol in het leven van een soort, het tolerantiegebied is dan een stuk groter. 

Beperkende factor: de factor die bepaalt hoeveel organismen in een bepaald gebied kunnen overleven

Optimumkromme temperatuur guppy's

Verspreidingsgebied (areaal)

Het tolerantiegebied is het gebied tussen de minimum en maximum waarde van een abiotische factor waarbij een soort kan leven.

Het verspreidingsgebied (areaal) is het daadwerkelijke gebied op de kaart waar de soort voorkomt. 

Voorbeeld: hiernaast zie je het verspreidingsgebied van de zandhagedis in Nederland.

Maak opdracht 6 t/ 16

Neem daarna de context 'Het rijk der duizend eilanden' door en 

maak opdracht 17

Klaar? Oefen de Flitskaarten en maak Test Jezelf

Lesafsluiter B1

Hoe zat het ook alweer?

Sleep de volgende factoren naar het juiste vak.

Biotische factoren

Abiotische factoren

neerslag

predatie

ziekten

bodem

schaduw

concurrentie

samenwerking

Hoe kan de bodem organismen beïnvloeden?

Sleep elke eigenschap naar het bijbehorende bodemsoort

bevat kleine bodemdeeltjes

houdt weinig water vast

bevat weinig zuurstof

houdt veel mineralen vast

wortels dringen makkelijk door

Soorten zijn aangepast aan de heersende abiotische facoren, bijvoorbeeld de beschikbaarheid van water

Welke aanpassing hoort bij welke soort?

Saguaro cactus

(gewone) eikvaren

blad heeft geen huidmondjes

dunne/geen cuticula

plant slaat geen water op

klein wortelstelsel

Sleep de termen naar de juiste plaats in de tolerantiecurve en benoem de assen

minimum

optimum

maximum

abiotische factor

aantal individuen

Er is een verband tussen de tolerantie en het areaal van een soort.

Bekijk de afbeelding. Welke soort heeft waarschijnlijk het grootste areaal?

1. soort A
2. soort B
3. soort C
4. soort D

0

Deze venusvliegenvangers leven op bodems met weinig voedingsstoffen. Zouden deze planten een groot of klein wortelstelsel hebben? Leg uit.

Examenvraag

Lees de tekst hiernaast

De volgende vraag gaat hierover

De tabel staat op de volgende slide

1. Geen van beide zijn juist
2. Alleen bewering 1 is juist
3. Alleen bewering 2 is juist
4. Beide beweringen zijn juist

Examenvraag uitleg

Op de Veluwe varieert de temperatuur tussen de -5 en 30 graden. De poema moet elk van deze temperaturen kunnen verdragen om op de Veluwe te kunnen leven. Zijn tolerantiegrenzen zijn -20 en 40 graden  en voldoen aan de eis --> stelling 1 is juist.

De poema kan leven van elk van de mogelijke prooidieren. Als er één van aanwezig is op de Veluwe kan de poema daar leven. Dit is het geval, dus stelling 2 is onjuist.