3.4 Economie en politiek

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

3.4 Economie en politiek

Als je deze paragraaf hebt bestudeerd, kun je de economische kenmerken en ontwikkeling van Brazilië beschrijven.

Als je deze paragraaf hebt bestudeerd, kun je de regionale ongelijkheid in Brazilië beschrijven en verklaren.

Als je deze paragraaf hebt bestudeerd, kun je analyseren hoe de Braziliaanse democratie te maken heeft met corruptie en polarisatie.

Aandachtspunten

 Economisch:

• Brazilië exporteert vooral grondstoffen en agrarische producten

maar ook hoogwaardige industrieproducten. Brazilië importeert

vooral eindproducten.

• De informele sector speelt een grote rol in de economie van Brazilië.

• Ondanks de toenemende sociale mobiliteit zijn er grote

welvaartsverschillen met bijbehorende verschillen in ontwikkelingskansen.

• Gebieden in het zuidoosten zijn economisch sterker ontwikkeld en

de gebieden in het noordoosten economisch minder ontwikkeld

Politiek:

• Brazilië kent een democratisch bestuur waarin corruptie en

polarisatie een grote rol spelen.

Belangrijke begrippen

Gini-coëfficient / Lorenzcurve

informele sector

grootgrondbezit

politieke polarisatie

good governance

Exportpakket

Aan het exportpakket van een land kun je vaak zien of een land in het wereldsysteem de positie inneemt van een land in het:

- centrum: hoogwaardige halffabricaten en eindproducten

- semiperiferie: zowel hoogwaardige als laagwaardige producten(Brazilië)

- periferie: grondstoffen en laagwaardige industrieproducten

Grafieken vertellen een verhaal

1996

2023

Imports 2023

Handelsbalans 2023

Gegevens uit de afbeelding

Totale export van Brazilië: $355 miljard

Totale import van Brazilië: $253 miljard

• Berekening van de handelsbalans
• Handelsbalans = Export - Import
• = $355 miljard - $253 miljard
• = $102 miljard (positief handelsoverschot voor Brazilië)

• De export bestaat voornamelijk uit grondstoffen en landbouwproducten, zoals ruwe olie, ijzererts, soja, suiker en maïs.
• De import omvat hoogwaardige industriële goederen, zoals geraffineerde olie, auto’s, machines, elektronica en kunstmest.

Import van- en export naar Nederland

Handelsbalans Brazilië - Nederland 2023

Handelsbalans = Export - Import 

= $11.4 miljard - $3.22 miljard

= $8.18 miljard (positief handelsoverschot voor Brazilië)

Export van Brazilië naar Nederland 

• Voornamelijk grondstoffen en agrarische producten
• De export bestaat grotendeels uit lage-waardeketen producten, zoals ruwe grondstoffen (olie, ijzererts, soja) en agrarische producten. Deze vereisen weinig verwerking en hebben een lagere toegevoegde waarde.

Import uit Nederland naar Brazilië

• Voornamelijk verwerkte en industriële producten
• De import bestaat grotendeels uit hoogwaardige, verwerkte producten, zoals geraffineerde olie, medische technologie, voertuigen en industriële machines. Deze producten hebben een hogere toegevoegde waarde door bewerking, technologie en innovatie.

• Dit weerspiegelt een typische handelsrelatie tussen een opkomende economie (Brazilië) en een ontwikkelde economie (Nederland)

Kenmerken economie (1)

• Begin 21e eeuw flinke economische groei door hoge wereldwijde vraag naar grondstoffen.
• Hierdoor toename bbp/hoofd, waardoor de binnenlandse afzetmarkt groeide.

Alleen...

Kenmerken economie (2)

• Handelsbalans is doorgaans positief.
• Importpakket bestaat voornamelijk uit machines en chemicaliën (voor landbouw en industrie).
• Exportpakket gedomineerd door grondstoffen en landbouwproducten.

• Toch tertiairisering van de economie.
• Informele sector nog steeds een belangrijke bron van inkomen voor veel Brazilianen.

Economische trends

Aandeel werkgelegenheid

Aandeel BBP

BBP/Inwoner

Informele sector

Kleinschalige en laagbetaalde dienstverlening die niet offi cieel wordt waargenomen en geregistreerd. Heet ook vluchtsector, scharreleconomie of verborgen economie.

Wat zegt dit kenmerk over de  ontwikkeling van een land?

Hoger / meer is beter

Lager / minder is beter

Regionale ongelijkheid

Omvang primaire sector

Omvang tertiaire sector

Sociale ongelijkheid

Verstedelijking

Internetverbindingen

Levensverwachting

Regionale ongelijkheid

Verklaringen vanuit verschillende dimensies:

• historisch?
• economisch?
• natuurlijk?

Regionale ongelijkheid

1. Geef een verklaring waarom de rode gebieden rijker zijn

2. Verklaar hoe migratiestromen zullen lopen in Brazilië

Sociale ongelijkheid         GINI-coëfficient 

- ongelijkheid meten

0 = volkomen gelijkheid in inkomen

100 = volkomen ongelijkheid in inkomen

GINI-coefficiënt

https://worldpopulationreview.com/country-rankings/gini-coefficient-by-country

Sociale ongelijkheid

In stad en op platteland.

Sociaal culturele ongelijkheid:

• Etniciteit speelt een grote rol bij sociale ongelijkheid.
• Grootgrondbezitters
• Mestiezen 
• Mulatten

Etnische groepen

mestizering

Vermenging van verschillende bevolkingsgroepen. In Zuid-Amerika wordt ook vaak de volgende defi nitie gehanteerd: vermenging van indiaanse en Spaanse bevolkingsgroepen.

Sociale ongelijkheid in Rio

Bolsa Família en sociale mobiliteit

Sinds de periode van economische groei in het begin van de 21e eeuw groeide het inkomen van de arme Brazilianen en nam de sociale ongelijkheid af. Dat was te danken aan het beleid van president Luiz da Silva. Een belangrijk programmaonderdeel van zijn beleid was de Bolsa Família. Sinds 2003 krijgen gezinnen die onder de armoedegrens leven, geld van de overheid. Gaan kinderen naar school, en zijn ze gevaccineerd, dan krijgt de moeder van het gezin een maandelijkse toelage

Teken

Nodig: Ruitjespapier

Teken de Lorenz Curve voor een ideale wereld, Nederland en Brazilië

Inkomensongelijkheid

Hoe kan je als land wat doen aan de grote inkomens ongelijkheid?

Extreme armoede in Brazilië is afgenomen dankzij...

Programma Bolsa Familia

Bolsa Família

Bolsa Familia 

 Een (kleine) uitkering aan arme gezinnen

Voorwaarden:

- Dat de kinderen naar school gaan (te vaak absent = geen geld)

- Dat de kinderen worden gevaccineerd

14 miljoen families krijgen de Bolsa Familia
25% van de bevolking)

Heeft het effect gehad?

Sociale ongelijkheid

Lorenz curve: Grafische weergave van de ongelijke verdeling van een maatschappelijk verschijnsel.

Gini-index: geeft met een waarde tussen 0 en 100 de mate van ongelijkheid aan.

Lorenzcurve Brazilië: inkomensongelijkheid in  2002 en 2018.

Lesdoel(en)

Aan het einde van de les kan je:

• Op een rijtje zetten welke politieke veranderingen Brazilië heeft doorgemaakt door de tijd heen.
  
  
• Opnoemen welke politieke problemen Brazilië nu heeft
  
  
• Verschillende demografische kenmerken van Brazilië uitleggen aan de hand van bronnen.

Een stukje geschiedenis

1500 - 1822:      Kolonie van Portugal

1822 - 1888:      Onafhankelijkheid met koning en parlement

1888 - 1964:      Gekozen president

1964 - 1985:      Militaire dictatuur

1985 - heden:  Gekozen president

Ontwikkelpunten blijven:                         en                                     

corruptie

good governance

Goed bestuur met als (voornaamste) uitgangspunten openheid, verantwoording, rechtvaardigheid, bevolkingsparticipatie en overeenstemming.

Dictatuur in Brazilië

• Militaire staatsgreep in 1964
• Strenge regels, geen persvrijheid, martelingen en verdwijningen van mensen met andere ideeën
  
  
• Focus op groei van economie: industrie
• Focus op bereikbaar maken van binnenland: infrastructuur --> Ontbossing Amazone

Importsubstitutie

Zelf productien maken die je anders zou importeren. 

Van dictatuur naar democratie

Investeringen tijdens dictatuur                nieuwe bedrijven, meer werk en                                                                                                inkomsten voor het land     


                                                                          Fabrieken en infrastructuur kosten geld.   
                                                                          Veel aardolie nodig voor deze economie     
Veel geld lenen in het buitenland        

Van dictatuur naar democratie

• '70 + '80 Economische crisis door de leningen in het buitenland
• Grote bezuinigingen, bedrijven gingen failliet, mensen werkloos
  
  
  
• Militarie regiem werd soepeler naar de mensen
• Bevolking kreeg meer inspraak
  
  
  

Democratisering

Proces waarbij bevolking stap voor stap meer inspraak krijgt in de politiek. 

Nieuwe republiek

• Einde militaire dictatuur 1985
• Gekozen regering 
• Groter deel van bevolking betrokken bij politiek 

Bevolkingsparticipatie

Politieke problemen

Ontwikkelpunten blijven:                         en                                     

corruptie

good governance

Goed bestuur met als (voornaamste) uitgangspunten openheid, verantwoording, rechtvaardigheid, bevolkingsparticipatie en overeenstemming.

Opdracht 1: Politieke geschiedenis

Periode	Wie had de macht?	Centraal / regionaal
1. kolonie
2. koninkrijk
3. republiek
4. overgang naar dictatuur	President (vooral) en parlement
5. dictatuur
6. nieuwe republiek

Verdiepend artikel

https://geografie.nl/artikel/participatief-begroten-in-brazili%C3%AB

Opdracht 1: Politieke geschiedenis

Periode	Wie had de macht?	Centraal / regionaal
1. kolonie	Portugeze koning
2. koninkrijk	Braziliaanse koning
3. republiek	President en parlement
4. overgang naar dictatuur	President (vooral) en parlement
5. dictatuur	Militaire leider
6. nieuwe republiek	President en parlement

Verdiepend artikel

https://geografie.nl/artikel/participatief-begroten-in-brazili%C3%AB

Opdracht 1: Politieke geschiedenis

Periode	Wie had de macht?	Centraal / regionaal
1. kolonie	Portugeze koning	beide
2. koninkrijk	Braziliaanse koning	beide
3. republiek	President en parlement	beide
4. overgang naar dictatuur	President (vooral) en parlement	centraal
5. dictatuur	Militaire leider	centraal
6. nieuwe republiek	President en parlement	beide

Verdiepend artikel

https://geografie.nl/artikel/participatief-begroten-in-brazili%C3%AB

Politiek Brazilie 

Opdracht 2

Vul in duo's dit schema in in je schrift
- waar begint voor jou de politieke geschiedenis?
- waar eindigt het? 
-Je mag meer pijlen toevoegen, maar niet minder!

Straks  tekenen 4 duo's hun schema op het bord

Blabla

Blabla

Blabla

Blabla

Blabla

Is het proces van democratisering al ten einde?

Politiek

• Van koloniale staat (tot 1889), naar militaire dictatuur (1964-1985) tot parlementaire republiek (democratisering).
• Begin 21e eeuw veel burgerparticipatie en programma's om armoede en sociale ongelijkheid terug te dringen (socialisme).
• Na de recessie van 2015 rechtse president Bolsonaro (neo-liberalisme).
• In 2022 linkse president: Lula. Bevolking zeer verdeeld.
• Nu meer ruimte voor good governance?

Van dictatuur naar democratie

• Lula (2003 t/m 2011) besloot het beleid van Cardoso voort te zetten.

 met sociale programma’s om de ontwikkelkansen van miljoenen Brazilianen te verbeteren zeer populaire president



• Roussef, de opvolger van Lula, verging het minder goed.

in 2014 raakte de wereld in een economische crisis, Brazilië als leverancier van de wereld ook de jaren hierna van de ene in de andere economische of politieke crisis.

Politieke verdeeldheid

Bolsonaro (2019-2022) probeerde de economie weer tot bloei te krijgen door:

- te bezuinigen op dure sociale programma’s

- het Amazonegebied economisch te ontwikkelen:

- het bos levert geen geld en werk op, houthandel en landbouwgrond wel

kenmerkend voorbeeld voor de politieke polarisatie in Brazilië, waarbij links  en rechts steeds meer tegenover elkaar komen te staan.

Politieke verdeeldheid

Bij de verkiezingen van 2022:

- Bolsonaro: Amazonegebied economisch ontwikkelen

- Lula: ontbossing en invasie van beschermde  gebieden van inheemse bewoners moeten stoppen

- winst voor Bolsonaro in de gebieden met de meeste ontbossing

- winst voor Lula in de gebieden met veel  inheemse bewoners

Ander verband: het arme noordoosten stemde vaker voor Lula, 

het rijkere zuiden voor Bolsonaro.

Lesdoel(en)

Aan het einde van de les kan je:

• Op een rijtje zetten welke politieke veranderingen Brazilië heeft doorgemaakt door de tijd heen.
  
  
• Opnoemen welke politieke problemen Brazilië nu heeft
  
  
• Verschillende demografische kenmerken van Brazilië uitleggen aan de hand van bronnen.

Good governance

Brazilië wil een democratisch land zijn met een goed bestuur of good governance.

Toch een lage score door:

- Veel corruptie

- Onbetrouwbare en weinig effectieve politiek door corruptie en politieke polarisatie. 

Good governance

Brazilië wil een democratisch land zijn met een goed bestuur of good governance.

Toch een lage score door:

- Veel corruptie

- Onbetrouwbare en weinig effectieve politiek door corruptie en politieke polarisatie. 

- Democratie-index 

- Corruptie 

- Goed bestuur 

Afsluitende foto

Wat zie je?

Waar komt het voor?

Waarom komt dit hier voor?

Is dit gewenst?

Komt dit overal zo voor? 

Beschrijving van de afsluitende foto

Sinds de periode van economische groei in het begin van de 21e eeuw groeide het inkomen van de arme Brazilianen en nam de sociale ongelijkheid af. Dat was te danken aan het beleid van president Luiz da Silva. Een belangrijk programmaonderdeel van zijn beleid was de Bolsa Família. Sinds 2003 krijgen gezinnen die onder de armoedegrens leven, geld van de overheid. Gaan kinderen naar school, en zijn ze gevaccineerd, dan krijgt de moeder van het gezin een maandelijkse toelage (figuur 3.24 en inleiding paragraaf). Met die toelage kan ze de scholing bekostigen of eten kopen. Op het platteland kopen de arme boeren er zaad van voor hun akkers. Op deze manier werden meer dan 13,8 miljoen gezinnen, zo’n 48 miljoen mensen, bereikt.

Demografische trends

Als gevolg van                        en de economische ontwikkeling daalt de                                    in Brazilië.

Op langere termijn neemt de                             toe.

natuurlijke bevolkingsgroei

Bevolkingsgroei of -afname door het aantal geboorten min het aantal sterfgevallen.

gezinsplanning

Het bewust regelen van het aantal geboorten per huishouden.

demografische druk

De verhouding tussen de productieve bevolkingsgroep en de nietproductieve leeftijdsgroepen in de bevolking.