Les 1 juni

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Wat gaan we doen vandaag? 

- Welkom + dagopening

- Herhaling stof dmv 1 tegen 100

-Uitleg begrippen par. 4.5 & par. 4.6

- Werken aan kwartet 

- Afsluiting

1 tegen 100

In welke eeuw ontstonden in Engeland de 1e fabrieken?

1. 17e eeuw
2. 18e eeuw
3. 16e eeuw

Waarom was wonen bij de fabriek slecht?

1. Omdat er teveel vuile rook was & afval werd niet opgehaald
2. Als het werk was afgelopen was het te druk in de stad
3. Het stonk te erg

Wie kregen er stemrecht?

1. Iedereeen
2. kleine groep vrouwen
3. kleine groep rijke mannen

Wanneer werd de grondwet veranderd?

1. 1848
2. 1839
3. 1830

Waar ontstonden de eerste fabrieken?

1. Frankrijk
2. Engeland
3. Spanje

Wanneer kwam er een einde aan de tijd van revolutie en oorlog

1. 1809
2. 1830
3. 1815

In wat voor samenleving veranderde Engeland tussen 1750 en 1850?

1. Landbouw-stedelijke samenleving
2. Industriele samenleving
3. huisnijverheid samenleving

Tussen welke tijd was Willem II koning?

1. 1840-1849
2. 1850-1861
3. 1832-1841

Welke 4 mensen bedachten de 1e stoomlocomotief?

1. George, Henry James en Richard
2. john, hank, james, william
3. william, thorbecke, franklin en albert

Hoeveel procent van de mensen in de textielfabrieken was onder de 20 jaar?

1. 34 %
2. 41 %
3. 57%

Wat zijn liberalen?

1. Rijke burgers
2. arme burgers
3. rijke burgers die meer macht wilden

Wie besloot er toen de Franse soldaten verslagen waren om Nederland een koninkrijk te maken

1. de belangrijkste leiders in Europa
2. de liberalen
3. de vorsten

Wat is liberalisme?

1. Een wet die de werksituatie verbeterd
2. Politieke stroming die opkomt voor vrijheid
3. Een politieke stroming die opkomt voor de kerk

Wat is infrastructuur?

1. Alle verbindingen in een gebied
2. Alle mensen die werken
3. De samenleving

Wat is industrialisatie?

1. Een bedrijf met een grote schaal aan machines
2. De opkomst van industrie in een gebied waar eerst lb
3. Alle wegen , spoorlijnen en andere verbindingen in een gebied

Wanneer reed de eerste stoomtrein tussen Haarlem en Amsterdam?

1. 1890
2. 1849
3. 1839

Wanneer was Willem II aan de macht?

1. 1840-1849
2. 1840-1850
3. 1920-1976

Waarom waren burgers niet blij met de manier waarop koning Willem I zijn rijk bestudeerde?

1. Hij was te arrogant
2. Ze mochten de koning niet
3. Hij besliste alles alleen

Wat deden de ondernemers van de fabrieken om zoveel mogelijk winst te maken>

1. De ondernemers betaalden meer loon >vrouwen en < mannen
2. De leef- en werkomstandigheden slecht houden
3. De ondernemers hielden de lonen laag en werkdagen lang

4.5 De komst van het socialisme

De industriële revolutie in Nederland

Tweede helft 19e eeuw industrialisatie in Nederland.

• Introductie van de stoommachine
• Verbeteringen in de landbouw  (mechanisatie en uitbreiding  landbouwareaal)

• Ontstaan textielindustrie en fabrieken voor landbouwproducten
• Rond 1890 ontstaat zware industrie: machinebouw en scheepsbouw

De industriële revolutie in Nederland

Verbeteringen infrastructuur: stimuleerden handel (vooral met Duitsland)

• Haven van Rotterdam
• Uitbreiding  spoorwegennet
• Aanleg waterwegen (Noordzeekanaal en Nieuwe Waterweg)

Eind 19e eeuw, steenkolenmijnen in Zuid-Limburg geopend.

Door de industrialisatie groeiden de steden.

De industriële revolutie in Nederland

• Mannen, vrouwen en kinderen werken in de fabrieken
• Lage lonen en slechte arbeidsomstandigheden
• Verbeterde weinig: lagere klassen bleven arm
• Sociale kwestie = Probleem van armoede en slechte woon- en werkomstandigheden van de arbeiders als gevolg van de industriële revolutie. 

Socialisme tegen kapitalisme

In 1848 kreeg een kleine groep rijke mannen kiesrecht (bourgeoisie/ gegoede burgerij).

Stemden bij verkiezingen op liberalen. Nadruk op economische vrijheid (handel en industrie). Overheid bemoeide zich niet met economie. 

Kapitalisme = economisch syteem waarbij alles draait om geld. Grond en fabrieken zijn in handen van ondernemers die proberen zoveel mogelijk winst te maken.

 

Socialisme tegen kapitalisme

Lagere klassen hadden dus geen invloed.  Rond 1850 ontstond het 

socialisme.= politieke stroming die opkomt voor gelijkheid tussen 

arm en rijk in de samenleving.

Grondlegger is Karl Marx. Schreef 'Das Kapital' en 

'Communistisch Manifest' (met Friedrich Engels)

Twee stromingen:

• communisme 
• sociaaldemocratie 

Socialisme tegen kapitalisme

Communisme 

• Klassenstrijd tussen arm en rijk. 
• Arbeiders zullen in revolutie de macht grijpen.  
• Ongelijkheid wordt afgeschaft. 
• Productiemiddelen zoals geld, land, fabrieken worden 

bezit van de staat.

• Staat zorgt voor eerlijke verdeling opbrengsten economie.

Communisme = Socialistische beweging waarbij arbeiders de macht grijpen door middel van een revolutie en zo een klassenloze samenleving creëren.

Socialisme tegen kapitalisme

Sociaaldemocratie 

• Gematigde stroming
• Geen klassenstrijd of revolutie
• Verbeteren werk- en leefomstandigheden
• Sociale wetten invoeren via parlement

Sociaaldemocratie = Gematigde stroming in het socialisme, 

die de werk- en leefomstandigheden van arbeiders wil 

verbeteren via het parlement in plaats van door revolutie.

De eerste sociale wetten

• Eerste Nederlandse socialist was Domela Nieuwenhuis  

(weinig invloed).

• Sociaaldemocraten wilden uitbreiding kiesrecht. Meer

invloed arbeiders. 

• In 1894 Sociaaldemocratische Arbeiderspartij (SDAP)  

opgericht (leider Troelstra).  Afhankelijk van andere partijen.

• Kiesrecht werd tot 1917 mondjesmaat uitgebreid.  

Pas in 1917 algemeen mannen kiesrecht.

De eerste sociale wetten

1872 Vakbonden toegestaan. 

Vakbond = Vereniging van mensen met een bepaald beroep, 

die opkomt voor de rechten van werknemers en strijdt voor 

betere werkomstandigheden.

Middelen: Demonstraties en stakingen

Voorbeelden van sociale wetten

1874 Kinderwet van Van Houten

1901 Ongevallenwet

1919 45-urige werkweek en 8-urige werkdag

4.6 Confessionelen en feministen

Leerdoelen

Aan het einde van deze les kun je herkennen en uitleggen welke drie groepen in de 19e eeuw wilden emanciperen/ voor hun rechten opkwamen, en wat er voor deze groepen veranderde vanaf de Pacificatie van 1917. 

Feministen

Vrouwen die opkomen voor 

de (gelijke) rechten van de vrouw

rond 1900

eerste feministische golf

Vrouwen waren wettelijk  handelingsonbekwaam. Ze

wilden dezelfde rechten als mannen: dezelfde onderwijskansen en kiesrecht. 

Aletta Jacobs

•  1854 - 1929 
• Bekendste feministe van Nederland
• Eerste vrouw die afstudeerde aan een universiteit. 
  

Aletta Jacobs

• Aletta werd de eerste vrouwelijke huisarts. 
• Ze vestigde zich in Amsterdam.
• Ze had een gratis spreekuur voor vrouwen uit de Jordaan
  

Vereeniging voor 

Vrouwenkiesrecht (VVVK)

belangrijke vrouwen in deze organisatie:

Wilhelmina Drucker
Aletta Jacobs

Emancipatiebewegingen:

1.  Vrouwen (o.a. kiesrecht en recht op studie)

2. Arbeiders (kiesrecht/sociale wetgeving zoals minimumlonen, 

    8-urige werkdag, ouderdomsverzekering)

3. Confessionelen (schoolstrijd=strijd voor de financiële

    gelijkstelling van het openbaar en bijzonder onderwijs)

Confessionelen (katholieken en protestanten)  gebruiken de bijbel als uitgangspunt voor hun politieke ideeën.

Kuyper:

Protestanten

Schaepman:

Katholieken 

 Protestanten

• Eerste politieke partij van Nederland: ARP (1879).
• Abraham Kuyper, 
• Stemmers: "Kleine Luyden": arbeiders die hard werkten: winkeliers, schoolmeesters, boeren.
• Kuyper wil dat zijn achterban mag stemmen.  

Katholieken

• RKSP & KVP
• Herman Schaepman
• Achtergestelde groep (alleen veel katholieken in het Zuiden). Willen dezelfde rechten als protestanten.
• Vanaf 1848 groeien zij in aantal: door de nieuwe grondwet was er vrijheid van geloof en vrijheid van onderwijs. 
  

De schoolstrijd

• Het openbare onderwijs werd betaald door de overheid en was neutraal.
• Protestanten en katholieken richtten hun eigen scholen op. Dit is het bijzonder onderwijs.
• De confessionelen streden voor gelijke rechten (emancipatie):

1. De overheid moest ook bijzondere scholen financieren (schoolstrijd).
   
2. Bij het maken van wetten moet meer rekening gehouden worden met geloof.

• In 1917 werden alle scholen gelijk gesteld.  

video

Afspraken Pacificatie van 1917 

• Alle mannen ouder dan 23 hebben algemeen kiesrecht, zij mogen stemmen
• Passief kiesrecht voor vrouwen (actief kiesrecht vanaf 1919/1922) Let op: actief kiesrecht is dat je zelf mag stemmen, passief kiesrecht is dat mensen op jou mogen stemmen, dus dat je je verkiesbaar kunt stellen)
• stelsel van evenredige vertegenwoordiging in plaats van districtenstelsel (verkiezingen) (percentage stemmen =percentage zetels in parlement)
• Gelijke financiering voor zowel openbaar- als bijzonder onderwijs (einde Schoolstrijd)

Emancipatie van confessionelen, arbeiders en vrouwen

• Er komt een einde aan de Schoolstrijd: zowel Openbaar- als Bijzonder onderwijs krijgen nu geld van de overheid

• Er komt in 1917 Algemeen Kiesrecht voor mannen (vanaf 23 jaar)

( actief en passief)

• Er komt kiesrecht voor vrouwen (1917: passief kiesrecht, 1919: actief kiesrecht)

Belangrijke begrippen, personen en jaartallen

• feminisme
• Aletta Jacobs en Wilhelmina Drucker
• confessionelen
• Kuyper - protestanten
• Schaepman - katholieken
• schoolstrijd Pacificatie van 1917
• algemeen kiesrecht