6.5 Sociaal gedrag bij dieren

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Sociaal gedrag

Havo 4

Thema 6

Basisstof 5

https://youtube.com/shorts/bYBzmmQhHxs?si=vRkFhVki3sYlUT9S

Welke is aangeleerd gedrag?

1. Alleen plaatje 1
2. Alleen plaatje 2
3. Geen van beide plaatjes
4. Allebei de plaatjes

Wat is een voorbeeld van aangeboren gedrag?

1. Een kind strikt de schoenveters nadat zijn ouders hem dat opdragen
2. Een konijn duikt zijn holletje in bij het zien van een vos
3. Een pasgeboren vogeltje opent zijn bek om aan te geven honger te hebben
4. Een man zwaait naar de buurvrouw die langsloopt

gapen in de baarmoeder

1. aangeleerd
2. aangeboren

Wat is een voorbeeld van aangeboren gedrag

1. Een hond komt terug wanneer je hem roept
2. Kunnen schrijven
3. Een baby huilt wanneer hij honger heeft
4. Als de bel gaat pakken jullie je spullen in

Wat is conditionering ?

1. een reactie op een prikkel wordt bij herhaling van prikkel afgeleerd
2. gedrag dat door beloning of straf wordt aangeleerd
3. een leerproces dat alleen in een bepaalde korte periode kan plaatst vinden

Wat is het verschil tussen operant conditioneren en klassiek conditioneren?

1. operant werkt met beloning en straf, en klassiek werkt met reflexen
2. operant is bewust en klassiek is onbewust
3. operant komt in de natuur niet voor en klassiek wel
4. operant werkt snel en klassiek werkt langzaam

Is het gedrag aangeleerd door imitatie, gewenning, trial-and-error of is het aangeboren?

slikken

1. imitatie
2. gewenning
3. trial-and-error
4. aangeboren

Is het gedrag aangeleerd door imitatie, gewenning, trial-and-error of is het aangeboren?

muggen doodslaan

1. imitatie
2. gewenning
3. trial-and-error
4. aangeboren

Vandaag

Leerdoelen

• Je kunt de functie van verschillende vormen van sociaal gedrag uitleggen en het verband aangeven met overlevingskansen.
• Je kunt uitleggen hoe sociaal gedrag evolueert

Planning

1. Uitleg sociaal gedag
2. Quizvragen gedrag

Sociaal gedrag

= gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar. 

De handelingen (gedragselementen) van sociaal gedrag = signalen 

--> het roept een bepaalde gedragshandeling op bij de ander. 

Wat is het signaal voor de zwart-witte kat? 

En wat is zijn reactie?

Welke vormen van sociaal gedrag ken je al? Hint: denk terug aan bs. 3

Vormen van sociaal gedrag

Er zijn verschillende vormen van sociaal gedrag, bijvoorbeeld:

• Voortplantingsgedrag
• Verzorgingsgedrag
• Territoriumgedrag
• Imponeergedrag 
• Conflictgedrag
• Rangorde
• Broedzorggedrag

Signalen

Signalen kunnen worden afgegeven via:

1. Geuren
2. Kleuren
3. Geluiden
4. Houdingen
5. Gebaren

Balts = gedrag voor het paren 

Bronst = periode van paringsbereidheid

Functie balts:

- opvallend, trekt daardoor partners aan

- vergroot de bereidheid tot paren

- verlaagt motivatie tot agressief gedrag

- versterkt de paarband

- soortspecifiek: voorkomt dat verschillende soorten met elkaar gaan proberen voortplanten

Territoriumgedrag en conflictgedrag

• Territorium --> voedsel en ruimte om nakomelingen groot te brengen. --> Dreiggedrag 

• Conflictgedrag = Gedrag als de motivatie voor twee verschillende gedragssystemen even groot is.
• Voorbeeld van conflictgedrag: Oversprong gedrag

OVERSPRONGGEDRAG

Ook mensen hebben overspronggedrag!

Bijvoorbeeld op je hoofd krabben als je niet weet wat je moet doen, terwijl je geen kriebel hebt

Overspronggedrag

Wanneer dreiggedrag lang duurt kan overspronggedrag optreden. 

Ze kunnen niet kiezen tussen aanvallen en vluchten. 

Laten gedrag zien dat 'niet passend' is bij de situatie. 

Rangorde 

• Conflicten voorkomen  
• --> Dreig- en imponeergedrag (giraffe)
• --> Verzoeningsgedrag (baviaan)
  
  

Dit is een voorbeeld van..

1. dreiggedrag
2. overspronggedrag
3. baltsgedrag
4. omgericht gedrag

Territorium - Territoriumgedrag
Wat is NIET waar?

1. Een territorium is een eigen leefgebied
2. De grenzen van een territorium worden afgebakend
3. Vooral vrouwtjes bewaken het territorium
4. Het territorium wordt verdedigd door te dreigen en evt. te vechten is territoriumgedrag

Twee katers die hevig naar elkaar dreigen, gaan plotseling beide hun vacht schoonlikken.

Hoe heet het gedrag dat de katten dan vertonen?

1. imponeergedrag
2. overspronggedrag
3. omgericht gedrag
4. ambivalent gedrag

Hoe heet het gedrag wat je vertoont (naar een organisme in een hogere orde) om een conflict te vermijden

1. overgeefgedrag
2. imponeergesdrag
3. statengedrag
4. verzoeningsgedrag

Bij veel dieren die in groepen leven is er sprake van een rangorde. Wat is een rangorde?

1. De volgorde van dieren van oud naar jong
2. De volgorde waarin dieren mogen eten
3. Het oudste dier is de baas
4. Ieder dier kent zijn plaats

Bas heeft zijn 4 kippen geobserveerd om te kijken wie elkaar pikt. Zijn resultaten:
*kip 1 pikt kip 4
*kip 2 pikt kippen 1, 3 en 4
*kip 3 pikt kip 1 en 4
Wat is de rangorde in de ze groep?

1. kip 2 staat boven aan de rangorde, kip 4 onderaan
2. kip 4 staat boven aan de rangorde, kip 2 onderaan
3. de volgorde in rangorde is kip 3, 4, 2 en als laatste 1
4. de volgorde in rangorde is kip 2, 4,3 en als laatste 1