Les 3. Vervolging en diaspora

• Godsdienst
• Levensbeschouwing
• Middelbare school
• vmbo, mavo
• Leerjaar 1,2

Vervolging en diaspora

In de loop van de geschiedenis hebben Joden wereldwijd te maken gehad met verschillende vormen van vervolging en discriminatie. Twee van de meest significante periodes van vervolging in Europa waren de Spaanse Inquisitie en de pogroms in Oost-Europa. Deze gebeurtenissen hadden een ingrijpende invloed op de Joodse gemeenschappen in de betreffende regio's en leidden tot de gedwongen migratie van veel Joden naar andere gebieden, waaronder Amsterdam.

Tijdens de Spaanse Inquisitie in de 15e en 16e eeuw werden Joden in Spanje gedwongen zich te bekeren tot het christendom, of werden ze vervolgd en uitgeroeid. De Inquisitie was een religieuze en politieke beweging die erop gericht was zogenaamde "ketters" te bestrijden. Joden die zich niet wilden bekeren of die verdacht werden van verborgen Joodse praktijken, werden vaak gemarteld, geëxecuteerd of uit hun huizen verdreven.

Tegelijkertijd vonden in Oost-Europa vaak pogroms plaats. Pogroms waren gewelddadige aanvallen op Joodse gemeenschappen, vaak door lokale christelijke inwoners, waarbij huizen werden verwoest, mensen werden gedood of gedwongen tot vlucht. Deze aanvallen vonden vooral plaats in het Russische Rijk en andere delen van Oost-Europa in de 19e en begin 20e eeuw. Door het toenemende geweld en de onveilige omstandigheden in hun thuislanden, zagen veel Joden zich gedwongen om te vluchten.

Een belangrijke bestemming voor Joden die uit Spanje en Oost-Europa vluchtten, was Amsterdam. De stad stond bekend om haar relatief tolerante houding tegenover verschillende religies en bevolkingsgroepen. Amsterdam werd een centrum van Joodse cultuur en religie, waar de vluchtelingen zich konden vestigen en hun geloof konden beoefenen zonder de constante dreiging van vervolging. De komst van de Joden in Amsterdam droeg bij aan de opbloei van de stad, vooral tijdens de Gouden Eeuw, wanneer Joden een belangrijke rol speelden in de handel, wetenschap, en de culturele ontwikkeling van Nederland.

Het begrijpen van deze vervolgingen is cruciaal om te begrijpen waarom de Joodse gemeenschap zich over de wereld verspreidde en hoe de stad Amsterdam een veilige haven werd voor veel Joden die op zoek waren naar bescherming. Het biedt leerlingen ook inzicht in de kracht en veerkracht van de Joodse gemeenschap door de eeuwen heen.

Orthodox

Conser

vatief

Liberaal

Je volgt alle  regels van het geloof altijd heel 

precies op.

Je houden aan alle regels van het geloof, maar wel aangepast aan deze tijd .

Je eigen manier om geloofsregels toe te passen in het dagelijks leven.

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen wat diaspora is en waarom Joden zich over de wereld verspreidden.
• Je kunt vervolgingen zoals de Spaanse Inquisitie en pogroms benoemen en uitleggen.
• Je kunt uitleggen waarom Amsterdam belangrijk was voor Joden.
• Je kunt de invloed van deze gebeurtenissen op de Joodse verspreiding beschrijven.

In welke stad werden de Joden gedwongen te wonen na hun wegvoering uit Jeruzalem in de 6e eeuw v.Chr.?

Antwoord: Babylon

Wat betekent diaspora?

Diaspora betekent de verspreiding van een bevolkingsgroep buiten hun oorspronkelijke thuisland. Het wordt vaak gebruikt om te verwijzen naar de verspreiding van Joden over verschillende landen en regio's door de geschiedenis heen, vooral na de verwoesting van de Tempel in Jeruzalem in 70 na Christus. De term kan ook gebruikt worden voor andere groepen die hun land van oorsprong hebben verlaten, maar zich in andere delen van de wereld hebben gevestigd.

In het geval van de Joden verwijst diaspora naar de verspreiding van de Joodse gemeenschap naar verschillende landen, zoals Europa, het Midden-Oosten, Noord-Afrika en later de Verenigde Staten. Het idee van de diaspora is nauw verbonden met de geschiedenis van vervolging en gedwongen migratie, maar ook met het behoud van culturele en religieuze tradities, zelfs als de gemeenschap niet in het oorspronkelijke thuisland woont.

Het woord "diaspora" komt uit het Oud-Grieks, van het woord "diaspeirein" (διάσπειρεν), wat "verspreiden" of "uitstrooien" betekent. Het is afgeleid van "dia" (door) en "speirein" (zaaien). Het werd oorspronkelijk gebruikt om te verwijzen naar het verstrooien of verspreiden van een volk over verschillende landen of gebieden, en het wordt vandaag de dag vooral geassocieerd met de verspreiding van Joodse gemeenschappen over de wereld.

De 1e Diaspora

Diaspora betekent dat een groep mensen naar verschillende landen verhuist, vaak omdat ze gedwongen worden of vervolgd worden.

 Het koninkrijk Juda, waar veel Joden woonden, werd veroverd door het Babylonische rijk. 

De Babyloniërs namen veel Joden mee naar hun land, waardoor Joden buiten Israël moesten wonen.

De eerste diaspora van de Joden begon ongeveer 2.600 jaar geleden, met de Babylonische ballingschap. Dit gebeurde in 586 v.Chr. toen het Babylonische rijk het koninkrijk Juda veroverde, de stad Jeruzalem verwoestte en de Joodse elite naar Babylon (het huidige Irak) bracht. Dit markeerde de eerste grote gedwongen verspreiding van het Joodse volk buiten hun oorspronkelijke thuisland, Israël.

De Babylonische ballingschap wordt vaak gezien als het begin van de Joodse diaspora, omdat het leidde tot de vestiging van Joodse gemeenschappen in andere gebieden dan Israël. Hoewel sommige Joden na een aantal decennia terugkeerden naar hun land, bleven velen in Babylon en andere regio's, wat de basis legde voor een bredere Joodse verspreiding over de wereld.

De 2e Diaspora

De Romeinen veroverden Jeruzalem en vernietigden de Tempel in 70 na Christus. 

Na deze gebeurtenis werden veel Joden gedwongen hun land te verlaten.  

Ze gingen wonen in verschillende delen van het Romeinse rijk en later in andere landen over de wereld.

Zo begon de Joodse diaspora, waardoor Joden over de hele wereld verspreid raakten.

De tweede diaspora van de Joden begon na de verwoesting van de Tweede Tempel in Jeruzalem in 70 na Christus door de Romeinen. Nadat de Romeinen het koninkrijk Judea veroverden en de Tempel in Jeruzalem vernietigden, werden veel Joden gedwongen hun land te verlaten of werden weggevoerd naar andere delen van het Romeinse rijk. 

Deze gebeurtenis leidde tot de verspreiding van Joden over de omliggende regio’s, zoals Noord-Afrika, Europa en het Midden-Oosten.

De tweede diaspora is belangrijk omdat het het begin markeerde van een langdurige verspreiding van de Joodse gemeenschap over de wereld, die leidde tot de vestiging van Joodse gemeenschappen in vele landen, van Spanje tot Polen, en later zelfs in Amerika.

De tweede diaspora verschilde van de eerste omdat het niet alleen om gedwongen migratie ging, maar ook om de verandering van Joodse gemeenschappen in verschillende culturele en religieuze contexten door de eeuwen heen. Het leidde tot de ontwikkeling van verschillende Joodse stromingen en culturele tradities die vandaag de dag nog steeds bestaan.

Moeilijke tijden

Ze werden vaak slecht behandeld, gediscrimineerd, pijn gedaan of 

gedwongen hun huis of land te verlaten.

In Spanje moesten Joden christelijk worden of het land verlaten tijdens de Spaanse Inquisitie.  (15e en 16e eeuw)

Daarnaast waren er pogroms, gewelddadige aanvallen op Joden in Rusland en Polen, waarbij hun huizen en winkels kapot werden gemaakt en mensen gedood of gewond raakten. ( 19e en begin 20e eeuw)

De Spaanse Inquisitie was een periode van religieuze vervolging in Spanje, die begon in 1478 en duurde tot 1834. Het doel van de Inquisitie was om mensen te dwingen zich tot het katholieke geloof te bekeren en hen te bestraffen als ze dat niet deden. De Inquisitie werd opgericht door de Spaanse monarchen, Ferdinand en Isabella, om de eenheid van het katholieke geloof in Spanje te waarborgen.

Het begon toen het koninkrijk Spanje net verenigd was en de moslims en joden in Spanje werden gedwongen zich te bekeren tot het christendom of het land te verlaten. Veel Joden en moslims bekeerden zich dus wel, maar werden daarna verdacht van het nog steeds geheim beoefenen van hun oude religie, dit werd "schijnchristendom" genoemd. De Inquisitie richtte zich vooral op deze mensen, die "conversos" (beleden christenen) werden genoemd, en beschuldigde hen van ketterij en geheimzinnige praktijken.

De Inquisitie was berucht om zijn harde en wrede methoden, zoals marteling en het verbranden van mensen op de brandstapel, als ze schuldig werden bevonden aan ketterij. Duizenden mensen werden vervolgd, gedwongen om hun religieuze overtuigingen op te geven of in sommige gevallen zelfs geëxecuteerd. Veel Joden die uit vrees voor de Inquisitie besloten om zich niet te bekeren, vluchtten uit Spanje en vestigden zich in andere landen, waaronder Nederland.

De Spaanse Inquisitie had een enorme impact op de Joodse gemeenschap in Spanje en leidde tot de verspreiding van de Joden over de wereld, waaronder veel naar landen als Nederland, waar ze een nieuwe, veiligere plek vonden.

Pogroms zijn gewelddadige aanvallen op een bepaalde etnische of religieuze groep, vaak gericht tegen Joden. Het woord "pogrom" komt uit het Russische woord dat "vernietigen" of "verwoesten" betekent. Pogroms waren uitbarstingen van haat en geweld, waarbij Joodse gemeenschappen vaak het slachtoffer waren van plunderingen, vernielingen, moorden en andere vormen van geweld. De meeste pogroms vonden plaats in Oost-Europa, vooral in Rusland, in de 19e en vroege 20e eeuw.

Deze gewelddadige aanvallen werden vaak aangewakkerd door haat, angst of leugens over de Joodse gemeenschap. Soms werden ze veroorzaakt door politieke of sociale onrust. De Joden werden vaak beschuldigd van het veroorzaken van problemen, zoals armoede of economische instabiliteit. In veel gevallen werd de pogrom aangemoedigd of goedgekeurd door lokale autoriteiten of zelfs door de regering, waardoor de aanvallen op de Joden op grote schaal plaatsvonden.

De eerste pogroms in Rusland dateren uit de jaren 1820, maar de meeste gewelddadige aanvallen op Joden in de 19e en vroege 20e eeuw vonden plaats in de periode tussen 1881 en 1921. De pogroms veroorzaakten veel leed en verwoesting in de Joodse gemeenschappen, en duizenden Joden werden gedood of gedwongen om hun huizen te verlaten. Veel Joden vluchtten naar andere landen, waaronder Nederland, de Verenigde Staten, en Palestina (het huidige Israël), waar ze een veiligere plek zochten om te wonen.

De pogroms zijn een belangrijk onderdeel van de geschiedenis van de Joodse diaspora en toonden de gevaren van haat en discriminatie tegenover minderheden. Ze hebben een grote invloed gehad op de Joodse gemeenschap en hun geschiedenis, zowel in Europa als daarbuiten.

Veilige plek

In Amsterdam ontstond er een belangrijke Joodse gemeenschap.

Door deze vervolgingen gingen de Joden verder verspreiden, op zoek naar veiligheid in andere landen.

Ze gingen naar  Noord Europa (ook naar Nederland) en de VS.

Amsterdam werd in de 16e en 17e eeuw een veilige plek voor Joden, vooral vanwege de tolerante houding van de stad en de gunstige omstandigheden die het bood. Er zijn verschillende redenen waarom Amsterdam zo’n belangrijke rol speelde als toevluchtsoord voor Joodse vluchtelingen.

Religieuze Tolerantie: In die tijd stond de stad bekend om zijn relatief tolerante houding tegenover verschillende religies en geloven. Het protestantse bestuur van Amsterdam, dat voortkwam uit de Nederlandse Republiek, was minder streng dan veel andere Europese landen, waar vervolging van Joden vaak gebruikelijk was. In Amsterdam konden Joden hun religie en tradities in veel gevallen vrijer beoefenen dan in andere landen.

Vluchtelingen uit Spanje en Portugal: Na de uitdrijving van de Joden uit Spanje en Portugal in de late 15e eeuw door de katholieke monarchen Isabella en Ferdinand, zochten veel Joden een plek om te wonen waar ze konden ontsnappen aan vervolging. Amsterdam bood een veilige haven voor deze zogenoemde Sefardische Joden, die hun geloof in het geheim moesten uitoefenen in Spanje en Portugal.

Economische Kansen: Amsterdam was in die tijd een bloeiend handelscentrum, en de stad verwelkomde immigranten vanwege de economische kansen. Joden, vooral de Sefardische Joden, speelden een belangrijke rol in de handel, en velen brachten kapitaal en kennis mee die de stad hielpen te ontwikkelen. Dit leidde tot meer welvaart en stabiliteit in de stad, wat ook aantrekkelijk was voor vluchtelingen.

De aanwezigheid van Joodse gemeenschappen: Er waren al Joodse gemeenschappen in Amsterdam, die met open armen de nieuwe vluchtelingen verwelkomden. De Sefardische Joden die naar Amsterdam kwamen, vestigden zich in de stad en stichtten synagogen, scholen en andere instellingen. Hierdoor werd Amsterdam niet alleen een fysiek veilige plek, maar ook een cultureel en religieus centrum voor Joden.

Politieke Stabiliteit: De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, waar Amsterdam de grootste stad was, was in de 16e en 17e eeuw relatief stabiel. Dit in tegenstelling tot veel andere delen van Europa, waar er voortdurend oorlogen en politieke spanningen waren. De stabiliteit in Nederland gaf Joden de mogelijkheid om zich te vestigen en hun leven weer op te bouwen.

Kortom, Amsterdam bood een unieke combinatie van religieuze tolerantie, economische kansen, en politieke stabiliteit die het tot een veilige haven maakte voor Joden die op de vlucht waren voor vervolging in andere landen. De stad werd een belangrijk centrum voor de Joodse gemeenschap in Europa en speelde een cruciale rol in de geschiedenis van de diaspora.

Vier op een rij,

één hoort er niet bij

Vier foto's op een rij.

Welke hoort er niet bij?

Afbeelding 3 hoort er niet bij.

Deze afbeelding laat zien dat Amsterdam een veilige haven was tegen de vervolgingen van de Joden.

Waarom denk je dat

die afbeelding er niet bij hoort?

Het joodse leven in Nederland 

Amsterdam was het hart van het joodse leven in Nederland, met een joodse wijk vol synagogen en scholen.

In de 19e eeuw kregen Joden in Nederland meer rechten en mochten ze steeds meer meedoen in de samenleving.

Joden speelden een belangrijke rol in de economie, vooral in de handel en banken.

Joden hadden veel invloed op de cultuur, met eigen kranten, boeken, theater en scholen.

Ze droegen ook bij aan wetenschap, muziek en kunst, met beroemde joodse kunstenaars en schrijvers.

De joodse gemeenschap in Nederland had een rijke en diverse geschiedenis die teruggaat tot de vroege middeleeuwen. Voor de Tweede Wereldoorlog maakten de joden een belangrijk onderdeel uit van de Nederlandse samenleving. Ze waren verspreid over het hele land, met grote concentraties in steden als Amsterdam, Rotterdam en Den Haag. De situatie van de joden in Nederland vóór de Tweede Wereldoorlog was echter niet zonder problemen, maar ze waren een actieve en invloedrijke groep in verschillende aspecten van het sociale, economische en culturele leven.

Middeleeuwen en Gouden Eeuw: Joden kwamen in de vroege middeleeuwen naar Nederland, hoewel hun aanwezigheid in de regio al vóór de vroege middeleeuwen traceerbaar is. Gedurende de Gouden Eeuw (17de eeuw), het hoogtepunt van de Nederlandse republiek, vestigden joden zich in steden als Amsterdam. Veel joden kwamen uit Spanje en Portugal, nadat ze door de Spaanse Inquisitie waren verdreven. Dit waren zogenaamde Sephardische joden. Naast hen vestigden zich in Nederland ook Asjkenazische joden, die uit Midden- en Oost-Europa kwamen.

De joden in de 19de eeuw: In de 19de eeuw kregen de joden in Nederland meer rechten en mochten ze zich steeds meer integreren in de samenleving. Joden konden vanaf deze tijd huwelijken sluiten met niet-joden, hun kinderen kregen toegang tot openbare scholen, en ze kregen meer mogelijkheden om deel te nemen aan de arbeidsmarkt. De joodse gemeenschap was actief in handel, cultuur en wetenschappen.

De opkomst van joodse gemeenschappen in Nederland

Amsterdam als centrum van joods leven: Amsterdam was de belangrijkste stad voor de joodse gemeenschap in Nederland. Hier bevonden zich de grootste concentraties joden. De stad had een joodse wijk, waar synagogen, joodse scholen en culturele instellingen gevestigd waren. Amsterdam had een beroemde Portugese synagoge, de Esnoga, die in de 17de eeuw werd gebouwd en nog steeds een belangrijke culturele en religieuze rol speelt in de gemeenschap.

Joden in de economie: Joden speelden een belangrijke rol in de economie van Nederland, vooral in de handel en bankwezen. In de 19de en vroege 20ste eeuw waren er veel joodse zakenlieden, bankiers, en industriëlen. Er waren joodse families die zeer invloedrijk waren, zoals de Joodse families in de financiering en het bedrijfsleven.

Joodse cultuur en onderwijs: Naast hun economische activiteiten speelden joden een belangrijke rol in de Nederlandse cultuur. Ze hadden een eigen pers, literatuur, en theater. Er waren ook talrijke joodse scholen in Nederland, die zowel religieus als seculier onderwijs boden. De joodse gemeenschap had een rijke traditie van wetenschap, muziek en kunst, met beroemde joodse kunstenaars en schrijvers.

• Baruch Spinoza (filosoof)
• Miriam Akavia (schrijfster)
• Louis Lehmann (componist)
• Johan van der Keuken (filmmaker)

Wat was het centrum van het joodse leven in Nederland vóór de Tweede Wereldoorlog?

1. Rotterdam
2. Den Haag
3. Amsterdam
4. Utrecht

In welke sector waren Joden belangrijk voor de Nederlandse economie vóór de Tweede Wereldoorlog?

1. Handel
2. Gezondheidszorg
3. Landbouw
4. Vervoer

00:17

Wat is de naam voor de verspreiding van de Joden in de wereld?

1. Judaïsme
2. Zionisme
3. Calvinisme
4. Diaspora

01:11

Wat was de Spaanse  Inquisitie?

1. Iedereen die niet Joods was werd vervolgd
2. Iedereen die niet katholiek was werd vervolgd
3. Iedereen die niet Spaans was werd vervolgd
4. Iedereen die niet protestant was werd vervolgd

01:58

In welke eeuw vonden de aanvallen op Joden in Oost-Europa plaats?

1. 19e
2. 17e
3. 18e
4. 21e

02:42

Wat is het woord waarmee de Jodenvervolging in Oost-Europa wordt aangeduid?

Antwoord: Pogrom

Het woord komt oorspronkelijk uit het Russisch en betekent "vernietiging" of "geweld.

03:21

Sefardische Joden

Zij hebben veel bijgedragen aan cultuur, handel en wetenschap.

Joden die uit Spanje en Portugal kwamen.

Het woord "Sefardisch" komt van "Sefarad," de Hebreeuwse naam voor Spanje.

De Sefardische Joden hebben in de 16e en 17e eeuw een belangrijke bijdrage geleverd aan Amsterdam, zowel op economisch, sociaal, cultureel als religieus gebied. Hier zijn enkele belangrijke aspecten van hun bijdrage:

1. Economie en Handel

De Sefardische Joden waren actief in de handel en speelden een cruciale rol in de economische bloei van Amsterdam, vooral tijdens de Gouden Eeuw. Zij brachten veel commerciële ervaring en connecties mee, die ze hadden opgedaan in Spanje, Portugal en andere delen van Europa. Sefardische Joden waren vaak betrokken bij internationale handel, waaronder de handel in specerijen, textiel, en andere luxe goederen, vaak met landen in Zuid-Amerika, het Ottomaanse rijk en de Levant. Dit droeg bij aan de welvaart van Amsterdam als een wereldwijd handelscentrum.

2. Financiën en Bankwezen

Sefardische Joden speelden een belangrijke rol in het bankwezen en de financiële sector van Amsterdam. Ze waren betrokken bij het verstrekken van leningen en het opzetten van handelsnetwerken die de stad economisch versterkten. Ze werkten vaak als tussenpersonen in handelsovereenkomsten en waren betrokken bij de oprichting van de Amsterdamse Beurs, de eerste effectenbeurs ter wereld, die een belangrijk centrum werd voor internationale handel.

3. Culturele en Wetenschappelijke Bijdragen

De Sefardische Joden brachten kennis en cultuur naar Amsterdam, vooral in de vorm van wetenschappelijke en filosofische bijdragen. Veel Sefardische Joden waren goed opgeleid in verschillende vakgebieden, waaronder filosofie, wiskunde, en geneeskunde. Zo speelde de Sefardische Joodse gemeenschap een rol in het verspreiden van de kennis van de Renaissance naar Amsterdam.

4. Religie en Gemeenschapsleven

De Sefardische Joden stichtten synagogen, scholen en andere religieuze instellingen in Amsterdam, wat bijdroeg aan de religieuze en sociale structuur van de stad. De Portugese Synagoge, gebouwd in 1675, is een bekend voorbeeld van de Sefardische invloed op de stad. De synagoge is nog steeds een belangrijk symbool van het religieuze en culturele erfgoed van de Sefardische Joden in Amsterdam.

Daarnaast brachten ze een andere versie van het Joodse ritueel en een andere stijl van religieus leven met zich mee dan de Asjkenazische Joden, wat leidde tot een rijke diversiteit binnen de Joodse gemeenschap in Amsterdam.

5. Filosofie en Literatuur

De Sefardische Joden hebben ook een belangrijke bijdrage geleverd aan de intellectuele en filosofische ontwikkeling in Amsterdam. Ze waren actief in het ontwikkelen van ideeën over religie, politiek en samenleving. Eén van de bekendste filosofen uit deze tijd was Baruch Spinoza, die van Sefardische afkomst was. Zijn werken, die invloed hadden op de Europese verlichting, werden geschreven in Amsterdam, en zijn ideeën over vrijheid van denken en tolerantie hadden een blijvende impact.

6. Tolerantie en Diversiteit

De Sefardische Joden droegen bij aan de relatief tolerante en diverse atmosfeer in Amsterdam. Door hun ervaringen met vervolging in Spanje en Portugal, waren ze vaak voorstanders van vrijheid van godsdienst en het respecteren van verschillende geloven. Dit heeft geholpen om Amsterdam te vormen als een stad die bekend stond om zijn religieuze tolerantie, wat ook aantrekkelijk was voor andere religieuze en culturele gemeenschappen.

Kortom, de Sefardische Joden hebben een grote invloed gehad op de economische, sociale, culturele en intellectuele bloei van Amsterdam. Hun bijdrage aan de stad maakte Amsterdam een belangrijk centrum voor handel, religie, wetenschap, en filosofie in de 16e en 17e eeuw.

03:48

Wat is het Jiddische woord voor Amsterdam?

1. Makkum
2. Mokum
3. Moheel
4. Marum

Wat heb je deze les geleerd? 

Schrijf zoveel mogelijk op in 

60 seconden.

Wat heb je deze les geleerd? 

Schrijf zoveel mogelijk op in 60 seconden.