Hst 5, 6 tekstsoorten, -structuur en -verbanden

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 5,6

Welke tekstsoorten ken je nog?

Tekstsoorten hst 3

• Uiteenzetting
• Betoog
• Beschouwing

Tekstsoort

Tekstdoel

Betoog

Beschouwing

Uiteenzetting

Informeren

Overtuigen

Adviseren

Activeren

Amuseren

Tekstsoorten

1) Informatieve tekst / Uiteenzetting

2) Betogende tekst / betoog

3) Beschouwende tekst /
     beschouwing

Tekst-/schrijfdoelen

1) Informeren

2) Uiteenzetten

3) Overtuigen

4) Tot actie aanzetten

5) Beschouwen, opiniëren

6) Vermaken

Kenmerken uiteenzetting

• Objectieve tekst (feitelijk)
• De lezer laten begrijpen wat de stand van zaken is of processen verduidelijken.

Kenmerken betoog

• Subjectieve tekst.
• Schrijver neemt standpunt in en beargumenteert dit.
• Bedoeld om lezers te overtuigen.

Kenmerken beschouwing

• Zowel objectief als subjectief van aard.
• Schrijver geeft interpretaties, verklaringen en opinies ter overweging mee.
• Bedoeld om lezer na te laten denken.

Intenties van de schrijver

Woordkeus en schrijfstijl zeggen veel over de intenties en gevoelens van de schrijver.

Let goed op de titel, de inleiding en het slot van de tekst.

Intenties van de schrijver

Voorbeelden van vragen:

1. In welke alinea komt het standpunt van de auteur het duidelijkst naar voren?
2. Hoe kan de houding van de auteur ten opzichte van het onderwerp het beste gekarakteriseerd worden?
   Bezorgd, kritisch, neutraal, afstandelijk, professioneel.
3. Hoe zou je de toonzetting het beste kunnen typeren?
   Alarmerend, enthousiasmerend, prikkelend, spottend.

Tekststructuren hst 4/5 :

Teksten zijn opgebouwd volgens een inleiding, middenstuk en een slot. 

Schrijvers streven ernaar om die volgens een bepaalde structuur die samenhangt met hun tekstdoel vorm te geven, zoals probleem-oplossingstructuur, argumentatiestructuur enz. Er zijn 7 vaste tekststructuren. Zie blz. 63

stelling

argumenten voor

tegenargumenten

herhaling stelling

onderwerp

aspecten van het onderwerp

samenvatting

probleem

gevolgen

oorzaken

oplossingen

de beste oplossing

argumentatiestructuur

aspectenstructuur

probleem/oplossingstructuur

verklaringsstructuur

bepaald verschijnsel

kenmerken/voorbeelden

verklaring/oorzaak/reden

samenvatting

Sleepvraag: 

Sleep de juiste inleiding naar de juiste tekststructuur

bewering

argument-

structuur

vroeger-

nu-

structuur

probleem/

oplossing-

structuur

verschijnsel

verklaring-

structuur

voor- en

nadelen-

structuur

inleiding:

stelling,

standpunt

inleiding:

beschrijving ontwikkeling/verandering

inleiding:

beschrijving probleem

inleiding:

bespreking bepaald

verschijnsel

inleiding:

beschrijving verschijnsel met pos. en neg. kanten

Communicatie  

Maak hst 5 

Blz. 1, 2, 3, 6 en 8 t/m 14 

van het werkboek

(blz. 46 t/m 49)

Tekstverbanden hst 6 

Tekstverbanden zijn de relaties tussen verschillende delen van een tekst (bv. alinea’s of zinnen).

Zo kan een zin/alinea ingaan op een oorzaak:

           Het heeft al maanden niet meer geregend 

en een volgende zin/alinea op een gevolg. 

            Daardoor is de oogst van de boeren mislukt. 

Het verband: oorzaak-gevolg. 

Signaalwoorden

Het verband: oorzaak-gevolg. 

Signaalwoorden: door(dat), waardoor, te danken aan.

Als je weer even wil ophalen: blz. 65

Signaalwoorden 

ook, bovendien → opsomming

maar, echter → tegenstelling

net als, hetzelfde → vergelijking

dat wil zeggen, bijvoorbeeld → uitleg/toelichting

als, indien → voorwaardelijk

met behulp van, om … te → doel-middel

vroeger, nu → chronologie (volgorde in de tijd)

dus, hieruit volgt → conclusie

kortom, om kort te gaan → samenvatting

Welke verband geeft het woordje 'kortom' aan.

1. Conclusie
2. Karakterisering
3. Samenvatting
4. Tijd

Welk verband geeft de formulering 'te wijten / te danken aan' aan?

1. Doel-middel
2. Oorzaak-gevolg
3. Reden
4. Voorbeeld

Hoewel

1. Opsomming
2. Reden
3. Tegenstelling
4. Voorwaarde

Zoals

1. Voorwaarde
2. Voorbeeld
3. Tegenstelling
4. Opsomming

Afweging

1. Met zorg voor- en nadelen afwegen
2. Een andere mogelijkheid
3. Kant van een zaak van waaruit je iets bekijkt
4. Omstandigheid die invloed op iets uitoefent

Hypothese

1. veronderstelling die men als waarheid aanneemt of nog moet bewijzen
2. Feiten uit het verleden met gevolgen voor nu
3. Een opsomming van wat je kunt waarnemen
4. Onroerend goed als onderpand

Opdracht

Maak de opdracht over tekstverbanden + signaalwoorden

Leg in eigen woorden uit wat functiewoorden zijn

Wat is de juiste omschrijving bij het functiewoord?

stelling

argument

aanbeveling

samenvatting

conclusie

aanleiding

definitie

voorbeeld

constatering

uitwerking

reden om nu een tekst te schrijven over het onderwerp

omschrijving van wat er met een bepaald verschijnsel wordt bedoeld

beschrijving van één concreet geval

er wordt een verschijnsel/ontwikkeling vastgesteld

er wordt extra informatie gegeven over het onderwerp

Iemand doet een bewering over het onderwerp (niet feitelijk)

reden waarom iemand iets vindt

goedbedoelde raad

beknopte navertelling

slotgedachte obv voorgaande

Vandaag begint voor de meeste universiteiten het academisch jaar. Met plechtig ritueel openen de universiteiten het collegejaar. Op het programma staan tradities, lezingen, muzikale intermezzo’s en het uitreiken van prijzen.

Echter, sommigen zijn niet in de wieg gelegd om altijd maar door te studeren. Zij kunnen niet meedoen aan de studentenverenigingscultuur. Laatst zat ik in de trein met een medewerker van de NS. Hij was storingsmonteur en vertelde over de opleiding die hij had gedaan. Bij het opleidingsinstituut van de NS had hij geleerd hoe onderdelen van treinen vervangen moesten worden. Een mbo niveau twee opleiding.

Dit wordt in onze samenleving helaas te weinig onderkend. Als je niet zo ‘slim’ bent, moet je naar het (v)mbo of praktijkonderwijs. Zogenaamd ‘minderwaardige’ onderwijsvormen. Na die scholen word je immers ‘lager’ of ‘middelbaar’ opgeleid, en daarmee minder goed dan ‘hoger’ opgeleiden. Te vaak leeft onder de leerlingen en hun ouders het idee dat zij nooit succesvol zullen worden. Daarom streven ouders naar een havo- of vwo-opleiding voor hun kind, want dat is wél goed voor zijn of haar toekomst. Dit terwijl 71 procent van de beroepsbevolking lager of middelbaar opgeleid is. Is het niet verschrikkelijk dat we zo’n grote groep op deze manier wegzetten?

anekdote

conclusie

aanleiding

probleemstelling

voorbeeld

verklaring

argument

In de jaren veertig werden de eerste medische experimenten gedaan rond de zogenoemde placebo-behandeling. Dat is een behandeling met een middel dat geen werkzaam element bevat, maar wel een waarneembare uitwerking heeft. Er bleek namelijk dat er wel degelijk lichamelijke werking uitgaat van zo'n placebo-behandeling.

1. Dit tekstgedeelte is een definitie.
2. Dit tekstgedeelte is een beoordeling.
3. Dit tekstgedeelte is een voorbeeld.
4. Dit tekstgedeelte is een conclusie.

Zo 'n placebo-behandeling kan het toedienen van een pil tegen hoofdpijn zijn, die inderdaad de pijn van de patiënt vermindert, hoewel zo'n tablet slechts bestaat uit zetmeel of kalk. Het kan ook een schijnoperatie zijn bij een hartpatiënt. Of het geven van suikerpillen aan mensen die lijden aan slapeloosheid.

1. Dit tekstgedeelte is een definitie.
2. Dit tekstgedeelte is een beoordeling.
3. Dit tekstgedeelte is een voorbeeld.
4. Dit tekstgedeelte is een conclusie.

De invoering van de Tweede Fase heeft geleid meer ontevredenheid van ouders en leerlingen over het reguliere dagonderwijs. Steeds meer ouders kiezen voor hun kinderen particuliere scholen, waar de 'vrijblijvendheid' nog niet heeft toegeslagen. Voor zo'n 20.000 euro per jaar biedt het Luzac College de ouders rust en de leerlingen een strakke begeleiding.

1. Dit tekstgedeelte is een argument.
2. Dit tekstgedeelte is een tegenstelling.
3. Dit tekstgedeelte is een probleemstelling.
4. Dit tekstgedeelte is een constatering.

Steeds indringender bemoeit de overheid zich tegenwoordig met het privéleven van de burger. Gold overheidsbemoeienis vroeger uitsluitend het terrein van het kwaad dat een individu anderen of het algemeen belang kan aandoen, tegenwoordig bemoeit de overheid zich ook steeds meer met kwaad dat iemand zichzelf kan aandoen. Denk daarbij aan gezondheidsschade door roken, drinken, te veel eten en te weinig bewegen. Verwant hieraan is het kwaad dat het (ongeboren) kind kan worden aangedaan. Ook hiervoor heeft de overheid een steeds uitgebreider pakket van maatregelen ontwikkeld. Het sleutelwoord voor al deze overheidsbemoeienissen luidt ‘preventie’. Dat is ook meteen de rechtvaardiging ervan: het is allemaal in het belang van de burger.
De eerste alinea van een tekst kan verschillende bedoelingen hebben. Wat is in deze tekst het meest van toepassing?

1. Een historisch overzicht van het tekstonderwerp.
2. Een indruk van het onderwerp van de tekst.
3. Een samenvatting vooraf van de rest van de tekst.
4. Een toekomstverwachting met betrekking tot het tekstonderwerp.

Een veel gehoord argument om ouderen zo snel mogelijk in een bejaardenoord te plaatsen is dat zij daar veel leeftijdgenoten om zich heer hebben. Bovendien worden er allerlei leuke dingen georganiseerd. Het is echter de vraag of ouderen niet liever 'n hun eigen huis tussen mensen van allerlei leeftijden wonen. En zouden mensen die toen ze thuis woonden nooit naar dansmiddagen en bingoavondjes gingen, in het bejaardentehuis ineens wel behoefte hebben aan dit soort vermaak? Ik betwijfel het.

1. probleemstelling
2. tegenwerping
3. voorbeeld
4. toelichting

In 2003 kondigde beginnend premier Balkenende aan dat “de gelijkheidsdeken die nu nog over onze kennissamenleving ligt, flink mag worden opgeschud”. In hetzelfde jaar liet Wouter Bos in een lezing weten dat de “gelijkheid een stap terug moet doen”. Op zijn beurt vond ook Mark Rutte dat “Nederland die gelijkheidsdeken moet afgooien”. Als huisvrouwen, bevangen door de voorjaarsschoonmaak, zo trekken de leiders van de drie grote partijen eensgezind ten strijde tegen ‘de gelijkheid’.

1. Dit tekstgedeelte is een anekdote.
2. Dit tekstgedeelte is een constatering.
3. Dit tekstgedeelte is een probleemstelling.
4. Dit tekstgedeelte is een voorbeeld.

Welke functie heeft alinea 5 ten opzichte van het voorafgaande tekstgedeelte,
de alinea’s 3 en 4?
Alinea 5 geeft

1. een conclusie
2. een samenvatting
3. een gevolg
4. een voorbeeld

Dus:

• Tekststructuren --> wijze waarop tekst is opgebouwd.
• Tekstverband --> wat meerdere tekstdelen met elkaar te
    maken hebben. Verbanden tussen alinea's of zinnen.
• Signaalwoord --> geeft aan met welk tekstverband je te
   maken hebt; dit is de enige die in de tekst zelf staat.
• Functiewoord --> vertelt wat de functie is van één tekstdeel.

Communicatie  

Maak van hst 6 

10 t/m 16 

blz. 50-53

Centraal

• Tekststructuren
• Tekstverbanden
• Signaalwoorden
• Functiewoorden

Nu ik dit weet...
Wat ga ik nog doen?

Meer oefenen ....

Met functiewoorden, zie document.

Vragen + antwoorden.