Emblematiek

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

Emblematiek

• Aan het begin van de Gouden Eeuw, zo rond 1600 > prachtig geïllustreerde boekjes over de liefde.
  
• prikkelende teksten en intrigerende afbeeldingen > spelenderwijs iets leren over liefdesverdriet, huwelijkstrouw en partnerkeuze

Bekende bundels:

-Sinnepoppen (1614) Roemer Visscher

-Emblemata Amatoria (1611) P.C. Hooft

-Spiegel van den Ouden ende Nieuwen Tijdt (1632) Jacob Cats

Emblemata

Raadselachtige, vaak humoristische prentjes waarin een boodschap verborgen zit.

Veelal over liefde en/of het huwelijk

Op het plaatje zeer prominent aanwezig: Cupido, god van de liefde, die met zijn pijlen op mensen schiet en ze zo verliefd maakt.

Drieledige vorm embleem

• motto (opschrift)  > boven of onder de pictura, soms om de afbeelding heen gedrapeerd
  
• pictura (afbeelding)
  
• subscriptio (bijschrift/ uitleg) -> diepere betekenis
• Betekenis: combinatie van de drie onderdelen
  
• Nieuwsgierigheid van de lezer: motto of de pictura 
  
• Subscriptio: ter uitleg en verdieping
  

Les deux sont un 

[De twee zijn één]

Daniel Heinsius

De boom die met zijn top zeer hoog en wijd gerezen

niet verre van 't gebouw des hemels schijnt te wezen,

met vruchten schoon bekleed: de vruchten die men meent

van hem alleen te zijn, die heeft hij maar ontleend.

Met 't maagdom [=maagdelijkheid] is 't alzo: wie dochters wil beërven

moet zelf geen maagd meer zijn, maar haar maagdom derven [=kwijtraken],

en worden ingelijfd door Venus in de man

die van een maagd alleen veel maagden maken kan.

Dit subscripto een les voor:

1. de mannelijke lezer
2. de vrouwelijke lezer

Uitleg

• Cupido geeft goede voorbeeld door boom te enten  > takje van de ene boom gehecht aan een andere boom: samen verder groeien voor vruchten
• Goede eigenschappen beide bomen > sterke nakomelingen 
  
• Voorbeeld voor vrouw: zoeken van man en krijgen van kinderen
• open staan voor toenaderingspogingen van mannelijke aanbidders
  

Uit Alciato's Emblematum liber uit 1531 

Amicitia etiam post mortem durans [=Zelfs na de dood duurt vriendschap voort]

Een wijnrank, bedekt met groen gebladerte, omarmt een iep.

De iep dor van ouderdom en ontdaan van blad.

De wijnrank accepteert deze natuurlijke verandering, en bewijst zijn weldoener dankbaar een wederdienst.

Dit dient ons als voorbeeld.

Zoek het gezelschap van vrienden die vriendschapsbanden zelfs niet door de dood laten verbreken.

Hoe liggen de verhoudingen tussen de iep en de wijnrank?

1. De boom profiteert van de kracht van de wijnrank, en de wijnrank van de schoonheid van de boom.
2. De wijnrank profiteert van het gebrek aan kracht van de boom, en de boom van de schoonheid van de wijnrank
3. De boom profiteert van de schoonheid van de wijnrank, en de wijnrank van de kracht van de boom

Een reclame voor wijn

De advertentie heeft iets weg van een embleem. Vink in het onderstaande rijtje de stelling aan die juist is:

1. De advertentie heeft net als emblemen een motto, afbeelding en onderschrift
2. De advertentie gaat net als emblemen over de liefde

Huwelijksmoraal uit Sinne- en minnebeelden 

 Jacob Cats

• Het paar wijst naar een in tweeën gesneden aal op tafel
  
• Subsciptio: de twee stukken zich altijd bij elkaar willen voegen. Bijbel:
  
• God heeft eens van de man een ribbe weg genomen
  
• en daar is voor de man een vrouwe van gekomen
  
• God schiep de vrouw uit de rib van de man en dus willen die twee altijd naar elkaar toe
  

Hoe wordt in het plaatje duidelijk dat deze drang tot vereniging goddelijk van oorsprong is?

1. Doordat de afgebeelde man en vrouw Adam en Eva voorstellen
2. Doordat de hand die de aal doorsnijdt uit de wolken steekt

Jacob Cats

Een aap die broedt een aap, van uilen komen uilen.

wat [=wat anders] brengt een ezel voort dan onbelompe [=lompe] guilen [=knollen]? [...]

Jij, wilt je zijn berecht [=ingelicht over] wat je zal wedervaren [=overkomen]

van 't meisje dat je vrijt? Let wie haar ouders waren.

Adviseert Cats hier de jonge mannelijke lezer om naar de ouders van zijn geliefde te kijken om te zien hoe zij later zal worden?

1. nee
2. ja

Embleem uit Hoofts Emblemata amatoria met als motto 'Het oude deuntje'. 

De bijbehorende subscriptio geeft te lezen:

Altijd hoop, nimmer heil ben ik t'ontvaan [= t'ontvangen] gewend,

en wat ik loop of jaag, mijn sloven heeft geen end.

Op de voorgrond zien we op de pictura een eekhoorn in een tredmolentje rennen, bekeken dan wel aangespoord door Cupido.

Op de achtergrond zien we een liefdespaar en twee zwanen - de vogels die werden geassocieerd met Venus.

Wie is in deze subscriptio de 'ik'?
Altijd hoop, nimmer heil ben ik t'ontvaan [= t'ontvangen] gewend,
en wat ik loop of jaag, mijn sloven heeft geen end.

1. De mannelijke en vrouwelijke geliefde
2. Cupido
3. De eekhoorn en de mannelijke geliefde
4. Hooft, de dichter zelf

Op het titelblad van Heinsius Emblemata amatoria is duidelijk ruimte opengelaten voor de namen en wapens van bezitters. Wie moet de hier afgebeelde vrouw voorstellen?

1. Venus, de beschermvrouw van de liefde en dus ook van de geliefde(n) die het boek bezit(ten)
2. De vrouw die het boek cadeau krijgt; zij ondersteunt haar eigen wapen

Er verschenen grote en kleine uitvoeringen van de bundels op de markt. Waarom denk je?

1. Alleen mensen met weinig geld kochten de kleine boekjes: minder papier en inkt, minder drukkosten, dus goedkoper.
2. De bezitter kon een klein boekje op het juiste, romantische moment uit zijn zak toveren en een gedicht voorlezen
3. De ene keer werden kleine, een andere keer grote boeken gemaakt: dat was puur toeval