Spelling 3 havo en 3 mavo

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Spelling

3 havo en 3 mavo

De categorieën 

1. Wel of geen klinkerbotsing.

2. Lange en korte klanken.

3. Van meer woorden één woord maken.

4. Wel of geen -n aan het eind van een woord.

5. Wel of geen hoofdletter.

6. Leestekens. (Havo)

Wel of geen klinkerbotsing

Soms staan twee klinkers naast elkaar die je als één klank kunt lezen, terwijl ze bij verschillende lettergrepen horen. Dat kan voor uitspraakproblemen zorgen. Er is dan klinkerbotsing.

VB.

reunie: e + u = dubbelklank eu

meeeten: ee+e

Als klinkers botsen binnen in één woord, gebruik je een trema:

Reunie = reünie

Cocaine = cocaïne

Poezie = poëzie

Als je woorden langer maakt, door extra letters als ge- of -en, gebruik je een trema als er klinkerbotsing is:

ge + etter = geëtter

kano + en = kanoën

drie + en = drieën

officieel + e = officiële

twee + en twintig = tweeëntwintig

In afleidingen met cijfers, symbolen en afkortingen schrijf je geen trema, maar een apostrof (’): tv’tje, A4’tje, sms’je, a’s, 65+’er.

Klinkerbotsing in samenstellingen

Een samenstelling is een combinatie van woorden die samen een nieuw woord vormen. Een samenstelling schrijf je aan elkaar. Als er door woorden aan elkaar te plakken klinkerbotsing ontstaat, gebruik je een verbindingsstreepje (koppelteken):

mee + eter = mee-eter

live + uitzending = live-uitzending

vanille + ijs = vanille-ijs

Streepje

Je mag bij sommige woorden een streepje zetten, ook als er géén klinkerbotsing is. Dit doe je om het woord beter leesbaar te maken. 

zijuitgang (goed) → zij-uitgang (mag ook)

rijangst (goed) → rij-angst (mag ook)

In samenstellingen met cijfers, symbolen en afkortingen schrijf je ook een streepje: 65+-pas, 80-jarige, ID-pas, sms-bericht, 3D-printer, A4-formaat, T-shirt, tv-scherm.

Let op: woorden als tv’tje, A4’tje, sms’je zijn  afleidingen. Je schrijft dan een apostrof (’).

Klinkerbotsing in meervoudsvormen

Als er in een meervoudsvorm klinkerbotsing ontstaat, zet je een trema.

(zeeen = zeeën) 

Bij woorden die eindige op -ie moet je even extra opletten bij meervoudsvormen. Je moet bepalen waar de klemtoon ligt.

Ligt de klemtoon op de laatste lettergreep? Dan schrijf je +ën:

fantasie + en = fantasieën

Ligt de klemtoon niet op de laatste lettergreep? Dan schrijf je +"n:

bacterie + n = bacteriën.

Lange en korte klanken

Bij dubbelklanken en korte klanken is er geen uitspraakprobleem als je er letters achter zet:

Miloutje, codes, cadeautje, cadeaus, sprays.

Bij de meeste lange klanken ontstaat er wel een uitspraakprobleem als je er letters achter zet:

[fout] opatje, Theos boek, paraplutje, taxis.

1 verkleinvormen

Bij korte klanken, dubbelklanken en woorden op -ee is er geen uitspraakprobleem: je zet er gewoon -tje achter.

bureau → bureautje

salade → saladetje

dictee → dicteetje

Bij woorden op -i kun je de i verlengen door er een e bij te zetten:

taxi → taxietje

ski → skietje

bikini → bikinietje

vervolg

Bij woorden op é zet je er een e bij en het accentteken vervalt.

café → cafeetje

coupé → coupeetje

saté → sateetje

Als je geen extra letters kunt zetten, dan gebruik je een apostrof:

baby → baby’tje

hobby → hobby'tje

vervolg

Bij afkortingen en tekens gebruik je ook een apostrof:

wc → wc’tje

€ → €’tje

A3 → A3'tje

2 Meervoudsvorm

Als er geen uitspraakprobleem is, zet je er gewoon een s achter.

smiley - smileys

entree → entrees

café → cafés

In alle andere gevallen gebruik je een apostrof:

radio → radio’s

taxi → taxi’s

menu → menu’s

baby → baby’s

vervolg

Bij afkortingen en tekens gebruik je ook een apostrof:

wc → wc’s

€ → €’s

cv → cv’s

A3 → A3’s

3 Bezitsvorm

Bij namen op medeklinkers, korte klanken en dubbelklanken op -ee is er geen uitspraakprobleem: je zet er gewoon -s achter.

Yusef → Yusefs tas

Beau → Beaus fiets

Jelle → Jelles scooter

Caroline → Carolines boek

Yvonne → Yvonnes school

Wesley → Wesleys skates

Esmee → Esmees auto

vervolg

In alle andere gevallen gebruik je een apostrof:

Layla → Layla’s auto

Wendy → Wendy’s scooter

René → René's motor

Bij namen die op een s-klank eindigen, schrijf je geen extra -s, alleen een apostrof:

Roos → Roos’ sportschoenen

Lex → Lex’ fiets

Aan het werk

Ga aan de slag met de spellingsapp. (1e twee categorieën)

Denk ook aan de werkwoordspellingsapp.

Van meer woorden één woord maken

Je kunt van meer woorden één woord maken. Zo'n woord noemen we een samenstelling:

bad + kamer = badkamer

bad + kamer + deur = badkamerdeur

tuin + stoel = tuinstoel

Soms moet je er een tussenletter tussen zetten. Vaak kun je horen wanneer dat moet.

1 samenstellingen met tussenletter -n of geen -n

De hoofdregel is: kijk naar het linkerwoord. Als dit een meervoud heeft op (e)n, dan schrijf je de -n ook in de samenstelling.

paard + voer = paardenvoer

pan + koek = pannenkoek

Als het linkerwoord geen meervoud heeft, of een meervoud op -s, dan schrijf je geen tussen-n.

weide + vogel = weidevogel

asperge + soep = aspergesoep

chocolade + melk = chocolademelk

Lastige gevallen tussenletter -n of 

geen -n

1. Als een van beide woorden geen zelfstandig naamwoord is, dan schrijft je géén tussen-n.     spinnen + wiel = spinnewiel / jokken + brok= jokkebrok / rood + kool = rodekool / beer + sterk = beresterk / reus + leuk = reuzeleuk.

2. Het eerste woord heeft (ook) een meervoud op -s. Je schrijft geen tussen -n.     ziekte + bed = ziektebed / gemeente + huis = gemeentehuis.

3. Het eerste woord heeft geen meervoud. Je schrijft geen tussen -n.      tarwe + brood = tarwebrood / chocolade + melk = chocolademelk.

Lastige gevallen (vervolg)

4. Het eerste woord verwijst naar een uniek exemplaar. Je schrijft geen tussen -n.  hel + vuur = hellevuur / zon + bril = zonnebril / maan + schijn = maneschijn.

5. Het woord is een ‘versteende samenstelling’. Het woord voelt niet meer als een samenstelling en heeft ook een eigen betekenis gekregen. Je schrijft geen tussen -n.  Burgemeester / bolleboos / bruidegom.

2 Samenstellingen met tussenletter -s

Als je een s hoort, moet je hem schrijven.

meisje + kamer = meisjeskamer

lichaam + geur = lichaamsgeur

Soms hoor je deze tussen-s niet goed, maar moet je hem wel schrijven.

meisjeskamer, dus ook meisjesspeelgoed

lichaamsgeur, dus ook lichaamsscanner

stationsgebouw, dus ook stationsstraat

3 Van andere woordsoorten één woord maken

 Je kunt ook van andere woordsoorten één woord maken.

daar + om + heen = daaromheen

er + tegen + over = ertegenover

de + zelfde = dezelfde

een + zelfde = eenzelfde

half + uur = halfuur

twee + honderd = tweehonderd

Schrijf zoveel mogelijk aan elkaar!

4 Getallen

Je schrijft een getal in één woord, tot en met het woord duizend.

De woorden miljoen, miljard, biljoen enzovoort schrijf je los.

tweeëntwintig

tweehonderd

tweehonderdtweeëntwintig

tweeëntwintighonderd

tweeduizend tweehonderdtwintig

twee miljoen tweehonderdtwintigduizend tweehonderdtweeëntwintig

Spelling - Wel of geen -n aan het eind van een woord

Wanneer moet je woorden als alle, beide, sommige, andere, vele, enkele … mét of zonder -n schrijven?

1. Als het woord voor een zelfstandig naamwoord staat, schrijf je -e. 

alle boeven / sommige leerlingen.

2. Als het woord zelfstandig (= los) in de zin staat EN het gaat over mensen, dan schrijf je -en. 

De boeven hebben allen een mes bij zich. / Enkelen hebben zelfs pistolen meegenomen.

Wel of geen -n (vervolg)

3. Verwijst een woord niet naar mensen, dan krijgt het geen extra -n. 

Van de biggetjes hebben enkele hun staartje nog. / De banden van de fiets zijn beide helaas lek. 

4. Als het woord zelfstandig in een zin staat, maar je vindt in dezelfde zin een woord dat je er zó achter kunt zetten, dan schrijf je - ook bij mensen - géén -n.

Ik heb heel veel leuke Italianen ontmoet, maar ik vond sommige (Italianen) echt heel vervelend.

Aan het werk

Ga aan de slag met de spellingsapp. (De 3e en 4e categorie, categorie 1 en 2 kun je nog afmaken.)

Denk ook aan de werkwoordspellingsapp.

Wel of geen hoofdletter

Hoofdletters gebruik je bij de volgende onderdelen:

- Persoonsnamen

- Aardrijkskundige namen

- Feestdagen, historische gebeurtenissen en religieuze woorden.

Persoonsnamen

Voor- en achternamen krijgen altijd een hoofdletter, ook als iemand een dubbele achternaam heeft. Als de voornaam niet wordt genoemd, krijgt het tussenvoegsel ook een hoofdletter.

Jan Jansen                                                               Mevrouw Van der Sar-van Kesteren  Rafael van der Vaart                                            De voetballer Van der Vaart

Janneke Jansen-Smidt                                      mevrouw De Laat

Shakespeare                                                           mevrouw Van Dijk-de Laat

Heilige Vader (aanspreking van de paus), maar het is de paus.

Majesteit (aanspreking van een vorst), maar het is de koning.

Vervolg

Ook organisaties, merken en titels schrijf je met een hoofdletter:

het Rode Kruis

het Europees Parlement

een Boeing 737

Adidas en Nike

Pijn van Mel Wallis de Vries

een Shelltankstation

Aardrijkskundige namen

Namen van werelddelen, landen, streken, provincies, bergen, zeeën, steden, dorpen, rivieren, volkeren, dialecten, talen, woestijnen, hemellichamen enzovoort schrijf je met een hoofdletter.

De IJssel is een rivier in de provincies Overijssel en Gelderland.

De Mount Everest ligt in de Himalaya.

Vroeger leefden er in Zuid-Frankrijk Romeinen.

Ons land kent naast het Nederlands en het Fries ook twee erkende streektalen: het Nedersaksisch en het Limburgs.

Vervolg

Windstreken en etnische groepen krijgen geen hoofdletter.

Het noordoosten, het westen, het zuidwesten.

Een indiaan, een zigeuner.

Namen afgeleid van een aardrijkskundige naam of volk krijgen wel een hoofdletter.

een Palestijn, een Afro-Surinaamse, een Eskimo

Feestdagen, historische gebeurtenissen en religieuze woorden 

Feestdagen of historische gebeurtenissen schrijf je met een hoofdletter.

Pasen, Kerstmis, Nieuwjaar, Suikerfeest, Moederdag, Bevrijdingsdag, Koningsdag, Offerfeest,   Tweede Wereldoorlog, Golfoorlog.

Samenstellingen met deze namen krijgen geen hoofdletter.

paasfeest, kerstboom, nieuwjaarsavond, kerstavond, eerste kerstdag, kerststol, tweede paasdag, nieuwjaarsdag, koningsnacht, de middeleeuwen

Religieuze woorden

Religieuze woorden schrijf je met een hoofdletter als God wordt bedoeld of als het een persoonsnaam is.

Woorden voor God: de Heilige, Allah, de Heer, Jahweh

Persoonsnamen: Jezus, Mohammed, Maria, Boeddha

Voor geloven, groepen gelovigen en afleidingen gebruik je kleine letters.

Geloven: christendom, rooms-katholiek, islam, hindoeïsme, jodendom

Gelovigen: moslims, katholieken, boeddhisten, protestanten, soennieten, sjiieten

Afleidingen: islamitisch, protestants, hindoeïstisch

Vervolg

De naam van een heilig boek schrijf je met een hoofdletter als je de tekst bedoelt: in de Bijbel staat... In de Koran staat... een Bijbellezing, een Koranvertaling.

Je gebruikt een kleine letter als het om een exemplaar van het boek gaat: Er lag een bijbel in de kamer. Waar kun je de koran kopen?

Leestekens

Leestekens helpen je bij het lezen van een tekst. Zo maakt een hoofdletter duidelijk dat er een nieuwe zin begint. Een punt, vraagteken en uitroepteken maken duidelijk dat de zin eindigt en ze geven aan hoe de zin klinkt: als mededeling, vraag of uitroep. De komma en de puntkomma maken duidelijk waar een korte pauze is en de dubbele punt kondigt een volgend stukje tekst aan. Aanhalingstekens geven aan dat iemand iets zegt.

Ook een spatie (= witruimte tussen woorden) is een leesteken.

Alle leestekens samen noemen we interpunctie.

Hoofdletter, punt, vraagteken en uitroepteken

1 Als de zin met een apostrof (weglatingsteken) begint, krijgt het daaropvolgende volledige woord een hoofdletter.

's Nachts is het koeler dan overdag. 't Is hier prachtig.
 

2 Als de zin met een cijfer of een symbool begint, wordt het eerstvolgende woord met kleine letter geschreven.

30 % van de mensen is ondervraagd. 77 meisjes hebben zich aangemeld.

Komma

De regels voor het gebruik van de komma staan niet vast. Meestal worden de volgende regels gehanteerd.

Een komma gebruik je: in opsommingen, maar niet voor en of of, voor voegwoorden, maar meestal niet voor en, tussen twee werkwoorden die niet bij elkaar horen.

VB: Wil je een ijsje met chocolade, aardbeien of vanille?

Ik koop appels, omdat ik daar van houd.

Terwijl ik naar school fiets, luister ik muziek.

Puntkomma 

Voor de puntkomma zijn er geen vaste regels.

De stukken voor en na de puntkomma zouden ook elk een complete zin kunnen zijn. Je kunt ook gewoon een punt gebruiken.

VB. Die game is het qua looks echt helemaal; vooral de designs zijn goed gelukt.

Dubbele punt

Een dubbele punt gebruik je om een volgend stukje tekst aan te kondigen. Dat kan zijn: een opsomming aankondigen, een verklaring of een reden aankondigen, een gedachte of citaat aankondigen.

VB.  1) Ik heb voor mijn verjaardag veel gekregen: een draadloze koptelefoon, een smartwatch en een nieuwe telefoon.

(2) Ik durf dat steegje echt niet in: het is veel te donker.

(3) Toen dacht ik: houdt het dan nooit op?

Citaten

1 Aanhalingstekens

Als je letterlijk opschrijft wat iemand gezegd heeft, dan zet je die tekst tussen aanhalingstekens. ) Joost zei: ‘Ik houd van appeltaart, maar niet van carrotcake.’

2 Onderbreken van een citaat

a Als je een citaat onderbreekt, gebruik je twee komma’s. Deze vallen buiten de aanhalingstekens. ‘Ik houd’, zei Joost, ‘van appeltaart, maar niet van carrotcake.’

b Soms staat in het citaat al een komma. Dan heb je geen extra komma buiten de aanhalingstekens nodig. ‘Ik houd van appeltaart,’ zei Joost, ‘maar niet van carrotcake.’

Citaten (vervolg)

3 Leestekens aan het einde van een citaat

De aanhalingstekens komen aan het begin en het eind van het citaat.

Joost zei: ‘Ik houd van appeltaart.’

Joost zei: ‘Houd jij van appeltaart?’

Joost riep: ‘Ik ben dol op appeltaart!’

Zei Joost: ‘Ik houd van appeltaart’?