Republiek en overzee / wetenschap en kunst

• Kunst
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4-6

Les 3: Burgerlijke cultuur

De Republiek en overzee / Wetenschap en Kunst

- Kooplieden & regenten (bestuurders) zijn dezelfde mannen

- Burgemeester A'dam is bijna koning

- Rijke burgerij ziet zichzelf als soort nieuwe adel, gedraagt 

   zich ook zo.

- Politiek ten gunste van de handel (vgl. VVD)

- Handel met voorkennis aan de orde van de dag

- Burgerij bouwt buitenhuizen, maar niet te gek (men blijft 

   calvinistisch!). Ook ter compensatie een goed doel 

   financieren. (Nederland staat ook in die tijd bekend om 

   het goede sociale vangnet.)

- ...........

Diego Velasquez: De overgave van Breda

(1634-1635)

Kijk-

opdracht

Waaruit blijkt dat de schilder nooit in de Nederlanden is geweest? 

Bekijk de afbeelding goed. Waaruit blijkt dat Velasquez nooit in Nederland is geweest?

Diego Velasquez: De overgave van Breda

(1634-1635)

Op het schilderij zien we de overname van Breda door de Spaanse troepen. De Spanjaarden zijn Breda binnengevallen en nemen de macht over.

Beantwoord de volgende vragen in tweetallen. Een van jullie noteert de antwoorden in de LessonUp.

Antwoord

•De Nederlandse troepen staan rommeli en chaotisch door elkaar.

•Achter de Nederlandse troepen stijgt rook op/staan zaken in brand.

•De Spaanse troepen vormen een gesloten blok met een vaandel boven hen

•De Spaans lansen staan keurig in het gelid.

Het schilderij is propagandistisch.
Dit zie je aan de voorstelling. Hoe typeert de schilder de Spaanse en de Nederlandse troepen als winnaars en verliezers? Waar zie je dat aan?

- De Nederlandse troepen staan rommelig en chaotisch door elkaar.

- Achter de Nederlandse troepen stijgt rook op / staan zaken in brand.

- De Spaanse troepen vormen een gesloten blok met een vaandel boven hen.

- De Spaans lansen staan keurig in het gelid.

Met het overhandigen / ontvangen van de sleutel van Breda door de twee hoofdfiguren maakt de schilder nogmaals duidelijk wie
hier de winnaar is en wie de verliezer. Leg uit hoe Velasquez dat doet.

De overwinnaar staat rechtop en de verliezer buigt voor hem.

Ook in de vormgeving wordt de nadruk gelegd op de overgave van de stad Breda. Welke aspecten van de vormgeving (zie vorige dia) worden hiervoor ingezet en hoe doet Velasquez dat?

Compositie: 

- het overhandigen van de sleutel gebeurt in het midden van het schilderij.

- Het overhandigen van de sleutel is in een kader geplaatst (arm, lichamen, grond).

Licht:

- Licht-donkercontrast: de donkere sleutel steekt af tegen een lichtere achtergrond.

Als beschouwer wordt je door Velasquez direct bij het tafereel op het schilderij betrokken.
Door welke aspecten op het gebied van voorstelling en vormgeving doet hij dit?

Godsdienst in de Republiek

• Calvinisme: vorm van protestantisme naar de leer van Calvijn: andere uitleg van de Bijbel (mens is verantwoordelijk voor eigen daden").
• Katholieke geloof wordt gedoogd (dus oogluikend toegestaan). NL is daarom een toevluchtsoord voor godsdienstvluchtelingen (vb. uit Antwerpen)

Calvinisme slaat aan in NL! Niet alleen als geloof, ook als leefwijze: vroomheid, hard werken, eerlijkheid en ernst.

Wat betekende de reformatie voor de kunst in de Nederlanden?

1. Kerken hadden geen geld meer en raakten in verval
2. De kerk was niet meer de belangrijkste opdrachtgever
3. Er werd geen religieuze kunst meer gemaakt
4. Kunstenaars zaten zonder werk

Over Zee

• De handel breng de Nederlanders naar de Oostzee, Azië (VOC) en Amerika (WIC).
  
• Om de Nederlandse dominante positie in de handel te behouden, worden zeeslagen, slavernij en uitbuiting niet gemeden.
  
• De handel levert Nederland o.a. specerijen, tulpen (rage!), exotisch fruit, porselein, zijde en sits op.
  
• Specialisatie in de schilderkunst: zeegezicht / zeestuk: voedt de nationale trots.
  

Wat zien we hier voor soort schilderij? Kijkoefening.

Schildergenre: schuttersstuk

• Schutterijen waren ooit verdediging (vgl. politie), rond 1600 was het 'een clubje' rijke burgers
• Portretten van de groep -> schuttersstuk 
• Typisch Nederlands genre

Barok NL: schilderkunst kenmerken

• Licht-donker contrast (clair obscur)


• Gedetailleerde stofuitdrukking
• wereldlijk / burgerlijk onderwerp
• naturalistisch​
• dynamische beweging, diagonale lijnen
• interactie tussen figuren onderling en met beschouwer

Welke kenmerken zijn van toepassing op 'De Vaandeldrager' van Rembrandt?

Rijksmuseum: Schuttersstukken

Opstand tegen Spanje / geuzenliederen

• NL'ers verzetten zich tegen de katholieke Spaanse bezetter. 
• De Tachtigjarige Oorlog breekt uit (1568)
• De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden wordt uitgeroepen (1588)
• Twaalfjarig bestand (1609 - 1621)
• Vrede van Munster (1648)

• NL heldendaden tijdens de opstand worden bezongen in geuzenliederen: bv. Wilhelmus
• De oudste gedrukte versie van het Wilhelmus is te vinden in een Geuzenliedboek van 1577. Historische gebeurtenissen/ verheerlijken heldendaden/ bespotten bijanden. Nationalistisch doel > bevorderen strijdbaarheid en nationaal bewustzijn. 

Wetenschap 1

komt tot grote bloei door:

- staatsvorm: geen vorst / religie die de wetten voorschrijft, dus tolerante houding;

- invloed van humanisme; mens centraal/ empirisme

- rijkdom (geld voor onderzoek);

- contact met andere landen / culturen 

Vermeer maakte waarschijnlijk gebruik van de 

camera obscura

Wetenschap 2

• 1575: eerste universiteit (Leiden) wordt opgericht
  
• empirisch onderzoek
• wetenschap is nog sterk gekoppeld aan religie: onderzoek naar de goddelijke natuur > prenten
• NL uitvindingen/ontdekkingen: microscoop, telescoop, 

De anatomische les, Rembrandt van Rijn

Verzamelwoede

Rariteitenkabinetten (ook verzameld door rijke burgers overzeese handel) met:

• artificialia: objecten door de mens gemaakt 
  
• naturalia: bijzondere (vaak exotische) vondsten uit de natuur
  

Statussymbool, pronkzucht.

Wat maakte de Republiek der 7 Verenigde Nederlanden zo bijzonder?

De Republiek was een jonge natie, door zijn politieke inrichting een uniek land in Europa. 

Het kende geen koning, er was geen staatsgodsdienst, hoewel het protestantse geloof dominant was. Er was geen centraal gezag, behalve als het om buitenlands beleid ging (oorlog en handel) en dat hield voor de burgers van de Republiek in dat zij een grote mate van vrijheid kenden. Deze vrijheid zorgde ook voor welvaart (niet bij iedereen!) en deze  samen zorgden voor een ongekend bloei van kunst, wetenschap, nijverheid, en handel. 

Dit zorgde weer voor een enorme groei van de migratie (vluchtelingen op zoek naar vrijheid, migranten op zoek naar werk etc..) en bevolkingsgroei, waardoor steeds nieuwe ideeën, werk, geld en groei aanwezig waren.

Volgende slide:

Speech Johan de Witt uit de film Michiel de Ruijter.

Verdiepende extra's

Gebruik de volgende sheets om extra grip te krijgen op het onderwerp!