Brechtiaans theater

• Nederlands
• Secundair onderwijs

Wat weet je nog over het Brechtiaans theater? (LEEF JE UIT.)

Situering

• Modernisme (eerste helft 20ste eeuw)
• Episch theater: jaren '30 en '40
• 1929: Duitse toneelregisseur Erwin Piscator maakt komaf met vierde wand
  
• Introductie 'epische ik' --> wil een boodschap de wereld insturen

Guten Tag, Bertolt Brecht!

Wat is het verschil tussen het Brechtiaanse theater en het epische theater?

1. Brechtiaans theater is absurder
2. Episch theater kwam vroeger
3. Brechtiaans theater is zoals Aristotelisch theater
4. Dit is hetzelfde, slimpie

In dezelfde adem

• Brechtiaans theater
• Episch theater
• Verhalend theater
• Politiek theater
• Theater van de vervreemding
• Dialectisch theater (voorkeur Brecht)
  ==> Wij gebruiken Brechtiaans of episch theater

Dialectisch, qué? 

• Brecht wou nadruk meer op discussie dan op het spel, vorm of de techniek

Kenmerken Brechtiaans theater

(HB p. 292-293)

• Toeschouwer moet kritisch blijven, nadenken, conclusies trekken over maatschappij
• Niet identificeren met personages
  Hoe? Via vervreemdingstechnieken (projecties, songs, proloog, personages stellen zich voor)
• Personages = antihelden --> antipathie i.p.v. medelijden

• Aankaarten maatschappelijke structuren en machten
• Wil inzicht geven
• Wil tegenstand oproepen
• Wil aanzetten tot verandering 

ARISTOTELISCH

BRECHTIAANS

Toeschouwers laten hun verstand thuis

 Politieke betekenis

De toeschouwer leeft zich niet in

De toeschouwer ervaart een catharsis

Geen verteller

Maskers, opvallende make-up

Vierde wand

Muzikanten blijven zichtbaar

Illusie van werkelijkheid wordt doorbroken

Speler identificeert zich niet met rol

Wat kost het ijzer?

HB p. 221-231

A. De dramaturgen
Welke regieaanwijzingen gespot?

Voorbeelden regieaanwijzingen:

• Dit stuk moet op een clowneske wijze worden gespeeld
• (met hese stem)
• Een ijzerwinkel die uit een houten tafel en een houten stoel bestaat,...
• (Erg verbaasd)
•  (Hij staat recht en gaat wederom gymnastiekoefeningen doen,...)

Personages:

• Svendson: Zweden, puur zakelijk, aanvaardt bloedgeld, denkt dat monopoliepositie onaantastbaar is, opportunist, weet over wapens, maar wil het niet weten
• Tabakshandelaar: Oostenrijk, klaagt over wapens te duur, wil zich verdedigen, maar kan wapens niet betalen
• Schoenenverkoopster: Tsjechië-Slowakije, puur zakelijke relatie met Svendson, heeft moeite om te betalen

• De klant: Hitler (Duitsland), wil ijzer om wapens te maken, steeds dreigender, scheldt anderen uit, liegt, eist lagere prijs, constant honger (naar macht), start uiteindelijk oorlog
• Dame: Frankrijk, heer: Groot-Brittannië, enkel woorden, geen daden, naïef, geloven belofte klant, willen veel bondgenoten, durven niks alleen, grootste klanten van Svendson, maken ook wapens

Ben je nog mee?

jawohl

nein

B. De historici
Welke referenties naar historische gebeurtenissen?

Referenties naar historische gebeurtenissen?

• Verwijzingen naar aanloop van de Tweede Wereldoorlog
• Verwijzingen naar rol van Hitler
• Verwijzingen naar houding van de verschillende landen

Historische achtergrond

1. a. Duitsland veroordeeld tot herstelbetaling door Verdrag van Versailles: tussen Duitsland en de Entente
2. b. Hitler aan de macht in 1933 na democratische verkiezingen --> erna: steeds meer macht tot Duitsland = totalitaire staat
3. c. Blitzkrieg = snelle, onverwachte aanval
4. d. Zweden leverde ijzer aan nazi-Duitsland, beweerde zelf neutraal te zijn 

Verwijzing naar economische crisis

annexatiepolitiek van Hitler

Oostenrijk kon zich niet verweren

Mei 1940, begin WOII

SVEN: Er wordt minder gerookt tegenwoordig

VO: ... dan kan hij zonder die persoon niet meer leven.

VO: Helaas zijn wapens erg duur.

KLANT: ... Weet u, ik ga nu eten halen. 

Referenties duidelijk voor publiek in 1939?

JA

NEE

C. De literaire analisten:
wie zijn volgens jou de protagonisten?

1. De dame en de heer
2. De klant
3. Svendson
4. De tabakshandelaar en de schoenenverkoper

Wie zijn volgens jou de bemiddelaars?

1. De dame en de heer
2. De klant
3. Svendson, de dame en de heer
4. De tabakshandelaar en de schoenenverkoopster

Wie zijn volgens jou de antagonisten?

1. De dame en de heer
2. De klant
3. Svendson
4. De tabakshandelaar en de schoenenverkoopster

Verandert de houding van Svendson tijdens het stuk?

JA

NEE

Nee, want:

• Ziet zichzelf als respectabele zakenman
• Wil iedereen te vriend houden
• Blijft koppig volhouden: "Weet niet wat met ijzer gebeurt" --> hypocrisie neemt toe
• Weet zéér goed wat gaande is (bloed op geld, weet dat Van Oostenrijk is overvallen,...)

Verandert de situatie van mevrouw Tsjech, meneer Van Oostenrijk en de klant?

JA

NEE

Ja, want:

• Van Oostenrijk: wordt overvallen
• Mevrouw Tsjech: wordt vermoord
• Klant: begint een oorlog

D. De biografen

• 18 jaar: militaire dienstplicht --> grondige afkeer van oorlog
• 30 jaar --> verblijf in Berlijn, leert culturele leven kennen, definitieve doorbraak
• 40-45 jaar --> vlucht uit Duitsland voor nazisme, emigratie naar VS, terugkeer naar Oost-Duitsland 

Welke 'juiste vragen' moesten toeschouwers zich stellen na het stuk?

De 'juiste vragen':

• Wat is de zin van oorlog?
• Mag je in een conflict neutraal blijven?
• Wat verstaan we onder 'moreel juist gedrag'?

Parabel? Ja, want ... 

• Parabel = 'vergelijking' of 'gelijkenis'
• De handelende figuren zijn mensen
• Zedenles wordt niet expliciet vermeld, lezer moet begrijpen op basis van de 'vergelijking'
  

Nee, want ... 

• Toon misschien niet plechtig genoeg?
• Bekendste parabels zijn epische en religieuze teksten, geen dramatische en wereldlijke

Welke inspanning verwacht Brecht van zijn toeschouwers i.v.m. de herkenbaarheid van de personages?

Inspanningen:

• Toeschouwers moeten zich intellectueel inspannen
• Toeschouwers moeten kritisch nadenken over politieke situatie
• Achterhalen wie de personages voorstellen
• Wat is het doel van dat ene, onherkenbare personage 'de klant'?

"Als de regering ontevreden is over het volk, waarom kiest ze dan geen nieuw volk?"

"Als de regering ontevreden is over het volk, waarom kiest ze dan geen nieuw volk?"

• Kan niet: regering zit met volk 'opgescheept'
• Omgekeerd kan wel: volk kan nieuwe regering kiezen bij ontevredenheid
• Doel Brecht: verandering van onderaf

"Eerst het voer, dan de moraal"

"Eerst het voer, dan de moraal"

• Eerste bekommernis mens: buik vullen, eten
• Tot welke prijs? Speelt geen rol
• Opportunisme, het doel heiligt de middelen?

"Terreur versterkt de lafheid en de moed, twee eigenschappen die voor dictators hoogst gevaarlijk zijn"

"Terreur versterkt de lafheid en de moed, twee eigenschappen die voor dictators hoogst gevaarlijk zijn"

• Twee opties bij terreur: niet reageren en terreur ondergaan (= lafheid) of in opstand komen ( = moed)
• Laffe burgers: proberen eigen vel te redden, ten koste van engagement voor dictator
• Opstandige burgers: richten zich tegen dictator
• ==> Twee keer gevaarlijke situatie voor dictator

"Verander de wereld,
ze heeft het nodig"

"Verander de wereld, ze heeft het nodig"

• Brecht wil de ogen openen van toeschouwers
• Wil mensen attent maken op slechte situaties in maatschappij
• Verandering moet van onderaf, enkel zo kan de wereld beter worden

VAT DE LES SAMEN IN 1 à 2 ZINNEN: