De begripen ruimte, thema en motieven in verhalen

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

De begrippen ruimte, thema en motieven in verhalen

Leerdoelen

• Aan het einde van de les begrijp je wat het begrip 'ruimte' inhoudt in de context van verhalen.
• Aan het einde van de les kun je de drie soorten ruimte - beeldvormend, sferisch en symbolisch - definiëren en herkennen in een tekst.
• Aan het einde van de les kun je analyseren hoe de ruimte bijdraagt aan de sfeer en spanning van een verhaal.

Wat weet je al over ruimte in verhalen?

Definitie en belang van ruimte in verhalen

• Ruimte: De plaatsen waar gebeurtenissen in verhalen plaatsvinden, inclusief de fysieke locatie, het weer en de tijd.
• Ruimte speelt een belangrijke rol in het creëren van sfeer en spanning.
• Het omvat niet alleen de fysieke locatie, maar ook het weer en de tijd waarin de gebeurtenissen plaatsvinden.

Bredere betekenis van ruimte: plaats, klimatologische omstandigheden, tijd

• Ruimte verwijst niet alleen naar de fysieke locatie, maar ook naar de plaats waar de gebeurtenissen plaatsvinden.
• Het omvat ook de klimatologische omstandigheden, zoals het weer, en de tijd waarin de gebeurtenissen plaatsvinden.

Drie soorten ruimte: beeldvormend, sferisch, symbolisch

• Beeldvormende ruimte: Aspecten van de ruimte die je met je zintuigen kunt waarnemen.
• Sferische ruimte: Elementen van de ruimte die een bepaalde sfeer oproepen.
• Symbolische ruimte: De beschrijving van de ruimte die het innerlijk van een personage weerspiegelt.

Bekijk de ruimte

Deze ruimte is

1. symbolisch
2. sferisch
3. beeldvormend

Is deze ruimte sferisch of symbolisch?
Leg uit met drie kernwoorden

Zoek in 2 minuten een plaatje waarop de ruimte symbolisch wordt weergegeven

Een fragment uit Dorst van Esther Gerritsen

Het bed staat in de serre, onder de oude kroonluchter, voor het grote raam dat de hele achterwand beslaat. De bank staat haaks op het bed. Het past als de serredeuren open blijven. Haar moeder is al die tijd in de keuken gebleven. Coco staat naast het bed en kijkt in de tuin, die een paar meter lager ligt. Het souterrain wordt niet meer gebruikt. In het terras met grindtegels probeert ze de barst te ontdekken waar ze is gevallen, maar de tegels zijn groen en modderig en bedekken de barst.

De ruimte in dit fragment is

1. symbolisch
2. sferisch
3. beeldvormend

Een fragment uit Hex van Thomas Olde Heuvelt. Lees de tekst

'Je liet met schrikken, Katharina,' zei ze met droge mond. ' Ik ben het, Gemma.' Het geluid van haar eigen stem in het donker deed haar haren te berge rijzen en het kostte haar alle macht om niet toe te geven aan de primitieve drang om om te keren en weg te rennen. De stond daar roerloos als een zwart silhouet en alles om haar heen ademde de dood. 

        Gemma keek om zich heen. Ze bevond zich te midden van een groep hoge, oude dennen. Ze probeerde zichzelf voor te houden dat de betovering van het beekwater hier niet méér aanwezig was dan elders, dat ze alleen maar de heuvel hoefde af te lopen om in de vertrouwde omgeving van het dorp gekomen, weg van de heidense boosaardige macht die ze hier leek te voelen.

De ruimte in dit fragment is

1. symbolisch
2. sferisch
3. beeldvormend

Schrijf 3 dingen op die je deze les hebt geleerd.

De leerlingen voeren hier drie dingen in die ze in deze les hebben geleerd. Hiermee geven ze aan wat hun eigen leerrendement van deze les is.

Schrijf 2 dingen op waarover je meer wilt weten.

De leerlingen voeren hier twee dingen in waarover ze meer zouden willen weten. Hiermee vergroot je niet alleen betrokkenheid, maar geef je hen ook meer eigenaarschap.

Stel 1 vraag over iets dat je nog niet zo goed hebt begrepen.

De leerlingen geven hier (in vraagvorm) aan met welk onderdeel van de stof ze nog moeite. Voor de docent biedt dit niet alleen inzicht in de mate waarin de stof de leerlingen begrijpen/beheersen, maar ook een goed startpunt voor een volgende les.

Definitielijst

• Ruimte: De plaatsen waar gebeurtenissen in verhalen plaatsvinden, inclusief de fysieke locatie, het weer en de tijd.
• Beeldvormende ruimte: De aspecten van de ruimte die je met je zintuigen kunt waarnemen.
• Sferische ruimte: Elementen van de ruimte die een bepaalde sfeer oproepen.
• Symbolische ruimte: De beschrijving van de ruimte die het innerlijk van een personage weerspiegelt.

Ontdek de betekenis van thema, concreet motief of leidmotief, abstract motief of verhaalmotief

Thema

Het thema is het algemene onderwerp of de boodschap van een verhaal.

Bredere betekenis van ruimte: plaats, klimatologische omstandigheden, tijd

• Ruimte verwijst niet alleen naar de fysieke locatie, maar ook naar de plaats waar de gebeurtenissen plaatsvinden.
• Het omvat ook de klimatologische omstandigheden, zoals het weer, en de tijd waarin de gebeurtenissen plaatsvinden.

 Concreet motief of leidmotief

Een concreet motief of leidmotief is een herhalend element in een verhaal dat specifieke betekenis heeft.

Voorbeeld: reizen (Walewein), rijstkorrels (Alles wat er was), piano of pianospelen (Hersenschimmen)

Drie soorten ruimte: beeldvormend, sferisch, symbolisch

• Beeldvormende ruimte: Aspecten van de ruimte die je met je zintuigen kunt waarnemen.
• Sferische ruimte: Elementen van de ruimte die een bepaalde sfeer oproepen.
• Symbolische ruimte: De beschrijving van de ruimte die het innerlijk van een personage weerspiegelt.

Abstract motief of verhaalmotief

Een abstract motief of verhaalmotief is een thematisch element dat de ontwikkeling van het verhaal ondersteunt.

Voorbeelden. frustratie (Slaap!), Leven en dood (De engelenmaker), tussenrelatie ('t Hooge Nest)

Verschillen

Het belangrijkste verschil tussen concreet motief en abstract motief is dat concreet motief fysiek en herkenbaar is, terwijl abstract motief meer symbolisch en thematisch is.

 Nog meer voorbeelden

- Voorbeelden van concrete motieven zijn een specifiek voorwerp, een kleur of een geluid. 

- Voorbeelden van abstracte motieven zijn liefde, vrijheid of eenzaamheid.

 Samenvatting

Thema, concreet motief of leidmotief, en abstract motief of verhaalmotief zijn belangrijke elementen in een verhaal die de boodschap en ontwikkeling ondersteunen.

 Oefening

We kijken naar de oefeningen van Les 5 en gaan deze samen bespreken.