4H herhalingsles 1 Genetica alles herhalen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Programma

• Uitleg, opdracht, nakijken --> monohybride kruising, x-chromosomale kruising, multiple allelen, letale factoren, gekoppelde overerving en intermediaire kruising.  
• Afsluiting 

Leerdoel:

Aan het einde van de les kan je de verschillende soorten kruisingen uitleggen en toepassen.

Monohybride kruising

Een monohybride kruising onderzoekt de overerving van één eigenschap. 

Bijvoorbeeld: de kleur van bloemen (paars of wit).

Voorbeeld: 

Kruising tussen een homozygote paarse bloem (AA) 

en een homozygote witte bloem (aa).

Alle nakomelingen --> heterozygoot en paarse bloemen.

Monohybride kruising vraagstuk

In een tuin groeien er bloemen die paars (A) of wit (a) kunnen zijn. Een tuinier kruist een heterozygote paarse bloem met een witte bloem.

--> Maak een kruisingsschema voor deze kruising.

Wat zijn de genotypen en fenotypen van de nakomelingen?

Monohybride kruising antwoord

In een tuin groeien er bloemen die paars (A) of wit (a) kunnen zijn. Een tuinier kruist een heterozygote paarse bloem met een witte bloem.

Genotypen nakomelingen (F1) --> Aa en aa

Fenotypen F1 --> 50% paars en 50% wit

Paars = dominant = A

wit =  recessief

Intermediaire kruising

Bij intermediaire kruisingen resulteert de homozygote toestand in een mengvorm van de twee allelen. Bijvoorbeeld bloemkleur of rood-wit gevlekte koeien:

AwAw -->Deze koe is wit

AwAr --> Deze koe is rood-wit gevlekt

ArAr -->  Deze koe is rood

Intermediaire kruising vraagstuk

Bij leeuwenbekken is de bloemkleur intermediair. Een rode bloem (Ar) wordt gekruist met een witte bloem (Aw). Een heterozygoot genotype resulteert in roze bloemen. 

Een leeuwenbek met rode bloemen wordt gekruist met een leeuwenbek met witte bloemen.  

--> Wat is het genotype van de nakomelingen?

--> Wat is het fenotype van de nakomelingen?

Intermediaire kruising antwoord

Bij leeuwenbekken is de bloemkleur intermediair. Een rode bloem (Ar) wordt gekruist met een witte bloem (Aw). Een heterozygoot genotype resulteert in roze bloemen. 

                                                                                               AwAw -->wit

                                                                                               AwAr --> roze

                                                                                               ArAr -->  rood

Genotype nakomelingen: ArAw

Fenotype nakomelingen: 

100% roze

X-chromosomale kruising

X-chromosomale kruisingen betreffen genen die op het X-chromosoom liggen. Bijvoorbeeld kleurblindheid.

Voorbeeld: 

Kruising tussen een kleurblinde man (X^aY) 

en een vrouw die draagster is (XX^a).

X-chromosomaal vraagstuk

Kleurblindheid is een X-chromosomale eigenschap die recessief overerft. Een kleurblinde man (X^aY) trouwt met een vrouw. De vrouw heeft dit gen ook, maar vertoont de afwijking niet. Ze krijgen samen een zoon.

--> Hoeveel groot is de kans dat de zoon kleurenblind is? 

X-chromosomaal antwoord

Kleurblindheid is een X-chromosomale eigenschap die recessief overerft. Een kleurblinde man (X^aY) trouwt met een vrouw. De vrouw heeft dit gen ook, maar vertoont de afwijking niet. 

Ze krijgen samen een zoon.

--> Hoeveel groot is de kans 

dat de zoon kleurenblind is? 

50% 

Multiple allelen

Sommige eigenschappen worden bepaald door meer dan twee allelen. Bijvoorbeeld, bloedgroepen (A, AB, B, O).

Voorbeeld: Kruising tussen een ouder met 

bloedgroep A (IAi) en een ouder met 

bloedgroep B (IBi).

Multipele allelen vraagstuk

De ouders van Peter hebben bloedgroep A en B. Peter heeft bloedgroep B. De ouders van Marit hebben bloedgroep A en 0. Marit heeft bloedgroep A. Peter en Marit trouwen en krijgen samen een kind. Hoe groot is de kans dat hun kind bloedgroep B heeft?

Multipele allelen antwoord

De ouders van Peter hebben bloedgroep A en B. Peter heeft bloedgroep B. De ouders van Marit hebben bloedgroep A en 0. Marit heeft bloedgroep A. Peter en Marit trouwen en krijgen samen een kind. Hoe groot is de kans dat hun kind bloedgroep B heeft?

                                                             

                                                             25%

Peter krijgt IB en i van zijn ouders. 

Marit krijgt IA en i van haar ouders.

Letale factoren 

Sommige genen kunnen dodelijk zijn als ze in homozygote vorm voorkomen. Bijvoorbeeld bij staartloze katten. De eigenschap staartloos is het gevolg van het dominante gen A. Homozygote staartloze jongen (AA) zijn niet levensvatbaar. Ze sterven voor de geboorte. 

Staartloze katten hebben 

dus altijd het genotype Aa.

Letale factoren vraagstuk

Bij muizen is de gele kleur (A) dominant, maar homozygote gele muizen (AA) zijn niet levensvatbaar. Twee gele muizen worden gekruist.

--> Hoe groot is de kans op levende gele muizen bij een kruising tussen 2 gele muizen?

Letale factoren antwoord

Bij muizen is de gele kleur (A) dominant, maar homozygote gele muizen (AA) zijn niet levensvatbaar. Twee gele muizen worden gekruist.

--> Hoe groot is de kans op levende gele muizen bij een kruising tussen 2 gele muizen?

67% of twee derde

Uitleg:

Beide ouders moeten wel A hebben om 

geel te zijn en moeten beide 

ook a hebben om te blijven leven.

X

AA = letaal

Aa = geel

aa = een andere kleur muis

Gekoppelde overerving

Genen die dicht bij elkaar liggen op hetzelfde chromosoom worden vaak samen overgeërfd. Bijvoorbeeld:

kleur en vorm van erwten.

Voorbeeld: 

Kruising tussen een ouder met 

ronde, gele erwten (AABB) en 

een ouder met gerimpelde, groene erwten (aabb).

Gekoppelde overerving vraagstuk

Bij erwtenplanten zijn de genen voor kleur (geel of groen) en vorm (rond of gerimpeld) gekoppeld. Een plant met ronde, gele erwten (AABB) wordt gekruist met een plant met gerimpelde, groene erwten (aabb).

--> Wat zijn de genotypen en fenotypen van de nakomelingen?

Gekoppelde overerving vraagstuk

Bij erwtenplanten zijn de genen voor kleur (geel of groen) en vorm (rond of gerimpeld) gekoppeld. Een plant met ronde, gele erwten (AABB) wordt gekruist met een plant met gerimpelde, groene erwten (aabb).

Wat zijn de genotypen en fenotypen van de nakomelingen?

Alle nakomelingen zijn heterozygoot (AaBb) 

en hebben ronde, gele erwten.

Huiswerk

Bekijk de uitlegvideo's en oefen met de kruisingen die je lastig vindt. 

Herhalen en/of extra oefenen

Playlist uitlegvideo's

Oefenen