V5 - TH2 - les 1 Waarneming

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Thema 2 Waarneming 

(en gedrag)

BS1 Het zintuigstelsel

Leerdoelen BS1

Na deze BS kun je:

• de werking van zintuigen beschrijven en de relatie van het zintuigstelsel met het zenuwstelsel beschrijven. 
  

Begrippen BS1

externe prikkels

interne prikkels

proprioceptoren

mechanische receptoren

gehoorreceptoren

evenwichtsreceptoren

tastreceptoren

drukreceptoren

chemische receptoren

temperatuurreceptoren

pijnreceptoren

lichtreceptoren

prikkeldrempel

adequate prikkel

adaptatie

Zintuig -> prikkel

de zintuigen ontvangen waarnemingen (prikkels)

de informatie gaat via impulsen naar de hersenen

Pikkels

externe prikkels: externe milieu

• gehoorzintuig  (horen)
• gezichtszintuig (zien)

interne prikkel: inwendige milieu

• osmoreceptoren 
• pH-receptoren
• -> homeostatische regelmechanismen

X

De ligging van de zintuigen

Verschillende type receptoren

mechanischereceptoren

• gehoorreceptoren
  
• evenwichtsreceptoren
  
• tastreceptoren
  
• drukreceptoren
  

chemische receptoren

• reukreceptoren
  
• smaakreceptoren 
  

temperatuurreceptoren

• pijnreceptoren
  
• lichtreceptoren 
  
• koudereceptoren
  
• warmtereceptoren
  

proprioreceptoren

waarneming: 

• verandering in spierspanning

voorbeelden:

• spierspoeltjes en peesspoeltjes 
• evenzicht (oren)

signaal:

• impulsen naar centrale zenuwstelsel 

Mechanische receptoren

reageren op 

• aanraking
  
• druk 
  
• beweging 
  
• geluid
  

gehoor- en 

evenwichtreceptor

= het oor

BiNaS 87D

impuls: 

• haartjes en vloeistof 
  

de oren

de oren

de oren

tast- en 

drukreceptoren

binas 87A

impuls door: 

• aanraking 
  
• druk
  

locatie:

• (tast) huid en (druk) dieper in de buik
  

tast- en 

drukreceptoren

binas 87A

impuls door: 

• aanraking 
  
• druk
  

locatie:

• (tast) huid en (druk) dieper in de buik
  

tast- en 

drukreceptoren

binas 87A

impuls door: 

• aanraking 
  
• druk
  

locatie:

• (tast) huid en (druk) dieper in de buik
  

chemische receptoren

(niet in binas)

impuls door:

• binding van moleculen

       lucht (reuk) of oplossing (smaak)

locatie:

• tong / neus
  

temperatuurreceptoren

binas 87A

impuls door:

• temperatuur boven of
  

       onder normwaarde

locatie:

• huid
  

pijnreceptoren

impuls door:

• extremen zoals druk, temperatuur
  
• stoffen die vrijkomen bij cel lysis / ontsteking
  

locatie:

• hele lichaam
  

lichtreceptoren (fotoreceptoren)

binas 87C

impuls door:

• zichtbaar licht
  

locatie:

• ogen (BS2) 
  

het ontstaan van impulsen

zintuigen zijn gespecialiseerde neuronen

dus drempelwaarde = prikkeldrempel

= adequate prikkel

vb. licht is adequate prikkel voor lichtreceptoren 

 

het ontstaan van impulsen

receptoren kunnen ook reageren op andere prikkels dan de adequate prikkel

vb. lichtflitsen in het oog bij een klap erop

het ontstaan van impulsen

adaptatie

• ontstaat bij aanhoudende prikkelsterkte
• is gewenning

vb: 

ogen -> schemering of net het licht aan in het donker

Sleep naar de juiste receptorgroep

mechanische receptoren

chemische receptoren

temperatuur receptoren

Gehoorreceptoren

Koudereceptoren

Reukreceptoren

Pijnreceptoren

Lichtreceptoren

Drukreceptoren

Smaakreceptoren

Warmtereceptoren

Tastreceptoren

Evenwichts-receptoren

Sleep naar de juiste receptorgroep

huid

neus

ogen

overal

oren

tong

Gehoorreceptoren

Koudereceptoren

Reukreceptoren

Pijnreceptoren

Lichtreceptoren

Drukreceptoren

Smaakreceptoren

Warmtereceptoren

Tastreceptoren

Evenwichts- receptoren

De adequate prikkel is verschillend tussen de verschillende receptoren.

1. juist
2. onjuist

Honden ruiken beter als mensen. Ze hebben een dus een hogere prikkeldrempel voor geuren dan mensen.

1. juist
2. onjuist

Je duikt in een zwembad met koud water. Na een tijdje voelt het niet meer zo koud aan. Dit komt door:

1. adoptie (prikkelafhandeling)
2. toename van de impulsfrequentie (summatie)
3. adaptatie (prikkelgewenning)
4. het water is warmer geworden door warmteafgifte

huiswerk

maak opdracht 1-7

lees BS2 thema 2