L1 Waarneming, gedrag en regeling

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo
• Leerjaar 3

Thema 5

Waarneming

Gedrag

Regeling

BS 1 Je omgeving waarnemen

Doelen van BS 1

1.  Wat is waarneming?

2. Wat zijn zintuigen?

3. Wat zijn prikkels en impulsen? 

Iets waarnemen?

BS 1 Je omgeving waarnemen

Je hebt 5 zintuigen:

Je tong, je huid, je oren, je ogen en je neus.

Met de zintuigen kan je invloeden van buitenaf (= prikkels) opvangen.

BS 1 Het zenuwstelsel

Elk zintuig is gevoelig voor een prikkel.

Zintuig	Adequate prikkel
Tong	Smaakstoffen
Huid	Tast
Oren	Geluid (trilling vd lucht)
Ogen	Licht
Neus	Geurstoffen

BS 1 Het zenuwstelsel

In elk zintuig wordt een prikkel omgezet in een elektrisch signaal dat door je zenuwen kan reizen. Dat noem je een impuls.

prikkel

(licht)

Zintuig

(oog)

impuls

Prikkel

Een invloed vanuit de omgeving waar je zintuigen gevoelig voor zijn. (denk aan licht, tast, smaakstoffen etc)

Impuls

Een prikkel wordt omgezet in een impuls. Een signaal dat over zenuwen kan reizen.

Wat is een zintuig?

1. Een zintuig ontvangt prikkels van buitenaf
2. Een zintuig vervoert impulsen
3. In een zintuig wordt een impuls omgezet in een prikkel
4. Een zintuig is een elektrisch signaal

Wat is de adequate prikkel voor je tong?

Wat is de adequate prikkel voor je ogen?

Wat is de adequate prikkel voor je oren?

Welke stellingen zijn juist?

1. Een prikkel wordt omgezet in een impuls
2. Een impuls wordt omgezet in een prikkel
3. Een impuls is een invloed van buitenaf
4. Een impuls is een elektrisch signaal

BS 2 Zenuwen

Er zijn 3 typen zenuwcellen:

1. Gevoelszenuwcel   

2. Bewegingszenuwcel  

3. Schakelzenuwcel  

Elk type zenuwcel heeft een

cellichaam met celkern 

en uitsteeksels die je uitlopers noemt. 

Impulsen reizen over zenuwcellen.

cellichaam

uitloper

BS 2 Zenuwen

Gevoelszenuwcel

Een gevoelszenuwcel stuurt een impuls van een zintuigcel naar het centrale zenuwstelsel.

Zijn cellichaam ligt net buiten het CZS. Hij heeft een hele lange en een korte uitloper.

zintuigcel

uitloper

(lang)

uitloper

(kort)

cellichaam

BS 2 Zenuwen

Schakelzenuwcel

Een schakelzenuwcel ligt volledig in het centrale zenuwstelsel, zijn cellichaam maar ook zijn uitlopers! Hij kan impulsen in alle richtingen geleiden!

uitloper

(kort)

BS 2 Zenuwen

Bewegingszenuwcel

Een bewegingszenuwcel stuurt een impuls van het centrale zenuwstelsel naar een spier of klier.

Zijn cellichaam ligt binnen het CZS. Hij heeft een lange uitloper die naar de spier of klier toe gaat.

zintuigcel

uitloper

(lang)

uitloper

(kort)

cellichaam

cellichaam

uitloper

spier/klier

Welke zenuwcel geleidt impulsen van het centrale zenuwstelsel naar een spier of klier?

1. gevoelszenuwcel
2. schakelcel
3. bewegingszenuwcel
4. geen een

Welke zenuwcel ligt volledig in het centrale zenuwstelsel?

1. gevoelszenuwcel
2. schakelcel
3. bewegingszenuwcel
4. geen een

Ik lig met mijn cellichaam in het centrale zenuwstelsel, maar mijn uitloper niet...

1. gevoelszenuwcel
2. schakelcel
3. bewegingszenuwcel
4. geen een

Ik lig met mijn cellichaam net buiten het centrale zenuwstelsel..

1. gevoelszenuwcel
2. schakelcel
3. bewegingszenuwcel
4. geen een

Ik kan impulsen meerdere kanten uit geleiden

1. gevoelszenuwcel
2. schakelcel
3. bewegingszenuwcel
4. geen een

Ik geleid impulsen van een zintuigcel naar het centrale zenuwstelsel toe..

1. gevoelszenuwcel
2. schakelcel
3. bewegingszenuwcel
4. geen een

Sleep de namen naar de juiste zenuwcel

bewegingszenuwcel

gevoelszenuwcel

schakelzenuwcel

BS 5 De weg van een impuls

BS 5 De weg van een impuls

In een plaatje

In woorden

stap 1   een prikkel prikkelt een zintuig

stap 2   in de zintuigcellen wordt de prikkel omgezet naar impuls

stap 3   de impuls reist via de gevoelszenuwcel en schakelcellen  naar de hersenen

stap 4   je hersenen verwerken je impuls, en je wordt je bewust

stap 5   je hersenen sturen een impuls via schakelcellen en bewegingszenuwcellen naar spier/klier

stap 6   reactie op de prikkel (beweging of klier die gaat werken)

Let op! Prikkels die binnenkomen onder je hals komen het centrale zenuwstelsel binnen en verlaten het via je ruggenmerg.

Prikkels boven je hals gaan niet via je ruggenmerg, maar via je hersenstam!

Prikkel onder hals

Route = blauwe pijltjes

Prikkel boven hals

Route = blauwe pijltjes

BS 5 De weg van een impuls

De weg die we tot nu toe hebben gezien bij de weg van een impuls, is telkens een bewuste reactie!

Maar wat nou als je super snel moet handelen, bijvoorbeeld als je hand vuur aanraakt, of als je drijgt om te vallen?

De impuls volgt dan een shortcut via een reflexboog.

Een snellere route dus!

BS 5 De weg van een impuls

De impuls volgt dan een kortere route via een reflexboog.

Waar komt dit op neer? De impuls slaat de hersenen over!

lekker eten zien/proeven/ruiken	speekselklierreflex
minder/meer licht	pupilreflex
droge ogen	knipperreflex
er komt iets op je af	afweerreflex
tikje op je knie	kniepeesreflex

Reflex onder de hals via ruggenmerg

route = blauwe pijltjes

Reflex boven de hals via hersenstam

route = blauwe pijltjes

Beschrijf de route van een impuls bij een bewuste reactie (onder de hals)

zintuigcel

gevoelszenuwcel

centrale zenuwstelsel

(ruggenmerg)

schakelzenuwcellen (1)

hersenen

schakelzenuwcellen (2)

bewegingszenuwcel

spier/klier

Beschrijf de route van een impuls bij een bewuste reactie (boven de hals)

zintuigcel

gevoelszenuwcel

centrale zenuwstelsel

(hersenstam)

schakelzenuwcellen (1)

hersenen

schakelzenuwcellen (2)

bewegingszenuwcel

spier/klier

Beschrijf de route van een impuls bij een 

reflex (onder de hals)

zintuigcel

gevoelszenuwcel

centrale zenuwstelsel

(ruggenmerg)

schakelzenuwcellen

bewegingszenuwcel

spier/klier

Beschrijf de route van een impuls bij een 

reflex (boven de hals)

zintuigcel

gevoelszenuwcel

centrale zenuwstelsel

(hersenstam)

schakelzenuwcellen

bewegingszenuwcel

spier/klier

Een vliegje komt op het oog af van een blinde meneer. Hij doet zijn ogen in een reflex dicht! Wat mankeert de man?

1. Zijn gevoelszenuwcellen zijn beschadigd
2. Het is toeval dat hij knippert. Hij is blind dus ziet niks!!
3. Zijn bewegingszenuwcellen zijn beschadigd
4. Zijn gezichtscentrum in de grote hersenen is beschadigd

Welk type impuls
zien we hier?

1. Een bewuste reactie boven de hals (via hersenstam)
2. Een bewuste reactie onder de hals (via ruggenmerg)
3. Een reflex boven de hals (via hersenstam)
4. Een reflex onder de hals (via ruggenmerg)

Welk type impuls
zien we hier?

1. Een bewuste reactie boven de hals (via hersenstam)
2. Een bewuste reactie onder de hals (via ruggenmerg)
3. Een reflex boven de hals (via hersenstam)
4. Een reflex onder de hals (via ruggenmerg)

BS 4 De hersenen

Doelen van BS 4

1.  Onderdelen hersenen

2. Functies per onderdeel

3. Hersencentra

BS 4 De hersenen

Hersenen bestaan uit:

1.  grote hersenen
2. kleine hersenen
3. hersenstam

BS 4 De hersenen

Grote hersenen

Taak: verwerken impulsen. Als een impuls verwerkt wordt, wordt je je bewust. "Hé, ik voel wat", "Hé, ik zie iets", Hé ik hoor iets" enzovoort.

Reguleren beweging, emotie, redeneren, plannen, geheugen. Doen eigenlijk al het denkwerk.

BS 4 De hersenen

Grote hersenen

De grote hersenen zijn verdeeld in hersencentra. Op het plaatje hiernaast zie je die centra liggen. Bij verschillende activiteiten gebruik je verschillende centra.

Voorbeeld: Als je aan het zingen bent gebruik je meerdere centra.

- spraakcentrum om te zingen

- bewegingscentrum om je mond te bewegen

- gevoelscentrum als je emotie erin legt

- enzovoort!

BS 4 De hersenen

Kleine hersenen

Taak: coördinatie van bewegingen. Zorgt ook voor evenwicht. Je grote hersenen sturen je spieren en klieren aan, maar je kleine hersenen coödineren de precieze bewegingen.

Als er iets mis is met je kleine hersenen, lijk je daarom wel dronken....

Welk onderdeel is voornamelijk betrokken bij het spelen van dokter Bibber?

1. Je grote hersenen
2. Je kleine hersenen
3. Je hersenstam
4. Is een hersenloos spel

Welke hersencentra gebruik je als je gitaar speelt?

1. Alleen je bewegingscentrum
2. Alleen je gevoelscentrum
3. Beiden
4. Geen een

Slepen maar!

Grote hersenen

Kleine hersenen

Hersenstam

Ruggenmerg