Literatuuronderwijs hoofdstuk 5

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Literatuur H5

Thema en motieven 

Lesdoelen

Literaire begrippen thema en motieven kennen en kunnen toepassen

Klassikaal lezen we een verhaal uit de verhalenbundel 'Schaduwvlammen' van Manon Uphoff. 

Probeer te letten op een zin die vaker in het verhaal voorkomt. 

Beantwoord in tweetallen de vragen bij het verhaal. 

Hier krijg je maximaal 15 minuten de tijd voor. Daarna bespreken we de vragen. 

Vragen bij het verhaal ‘Poep’ 

Geef antwoord in hele zinnen.

1. Waarom eet de man poep?

2. Waarom eet de vrouw poep?

3. Op dit verhaal is het spreekwoord ‘hoogmoed komt voor de val’ van toepassing. Zoek op wat de betekenis is van dit spreekwoord. Op welk personage is dit spreekwoord het meest van toepassing en waarom?

Welk ander bekend spreekwoord zou nog meer goed bij dit verhaal passen? 

4. Geef een karakterbeschrijving van zowel de man als de vrouw. Geef bij beide personages twee karaktereigenschappen.

5. Vul de literatuurmeter van blz. 5 in. Noteer je aantal punten.

6. Wat zou de ‘hoofdgedachte’ van het verhaal kunnen zijn? Welke boodschap heeft de schrijver met dit verhaal? Formuleer je antwoord in één zin. Deze zin mag niet geformuleerd worden als een vraag.

7. Door welke elementen/gebeurtenissen in het verhaal ben je op de je antwoord van vraag 6 gekomen?

Onderwerp/genre van een verhaal 

De onderwerpen of het onderwerp van een verhaal kun je vaak in één woord aangeven, bijvoorbeeld liefde, vriendschap, reizen of oorlog. 

Mensen verwarren dit vaak met het thema van een boek, maar dit is dus GEEN thema. 

Thema 

Als je nauwkeuriger wilt vertellen waar een verhaal over gaat en dus het thema van het boek wilt beschrijven, heb je meer woorden nodig. Hiervoor gebruik je één zin. Ook is dit vaak jouw beleving van het boek en die kan dus afwijken van het thema zoals dat door iemand anders geformuleerd wordt. 

In plaats van bijvoorbeeld te zeggen: dit boek ging over een vrouw die alles achter liet en een wereldreis ging maken, kun je zeggen: dit boek gaat over jezelf vinden en breken met het bekende, het gaat over moed om te doen wat je zelf wilt.

Een thema gaat dieper dan een onderwerp.

Voorbeelden van een thema

De liefde van een moeder is onvoorwaardelijk.

Als mensen in je geloven, kun je boven jezelf uitstijgen.

Om de ware liefde te vinden, moet je risico's durven nemen. 

Met grote geheimen valt niet te leven.

Het goede overwint altijd. 

Motieven

Motieven zijn signalen in het verhaal die verwijzen naar het thema. Dat kunnen bijvoorbeeld opvallende beschrijvingen, gebeurtenissen en tijdverschillen zijn. Ook objecten kunnen een motief zijn. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een spiegel. 

Bijvoorbeeld: iemand met smetvrees moet haren uit het doucheputje halen. (motief)

(Thema: Angst mag nooit je leven beheersen). 

Leidmotief

Een leidmotief is een terugkerend motief. Dit lijken onbelangrijke details, maar door herhaling worden ze toch belangrijk voor het verhaal. 

Wat is een leidmotief in het verhaal 'Poep'? 

Welke zin komt meerdere keren voor in het verhaal? 

Ik begrijp wat er met het thema van een boek bedoeld wordt.

😒🙁😐🙂😃

Ik kan het thema van een verhaal formuleren.

😒🙁😐🙂😃

Ik begrijp wat er met motieven van een verhaal bedoeld wordt.

😒🙁😐🙂😃

Ik kan motieven van een verhaal benoemen.

😒🙁😐🙂😃

Beantwoord in tweetallen de volgende vragen. 

1. Waar gaat het verhaal over?
2. Welke elementen zie je steeds terugkeren?
   
3. Wat is het thema van deze film? (Wat wil de film je vertellen?) 
4. Wat zijn de motieven? 

Thema van het filmpje 

Je begrijpt vast wel waar dit filmpje over gaat, zonder dat dat expliciet wordt genoemd – er worden immers helemaal geen woorden in de film gebruikt. Het thema (‘onderwerp’) van het filmpje blijft impliciet (dat betekent: het wordt niet nadrukkelijk genoemd, maar het is wel aanwezig), maar je voelt het wel: Father and Daughter gaat over de dochter die haar vader erg mist en een leven lang blijft missen.

In verhalen en romans kunnen we ook vaak het thema aanwijzen, maar het wordt ook in literatuur niet expliciet (nadrukkelijk) genoemd. Romeo en Julia begint niet met de zin: ‘Dit boek gaat over de onmogelijke liefde die sterker is dan alles.’ Je moet dus zelf ontdekken wat het belangrijkste onderwerp in het verhaal is. Je vraagt je af: waarom zou de schrijver dit verhaal hebben geschreven? Waar gaat het verhaal nu echt over? Dat probeer je te omschrijven.

Motieven filmpje 

Het thema wordt ondersteund door motieven. Een motief is een element of gegeven dat herhaaldelijk terugkeert. Het is dus een kleiner onderwerp of kenmerk dat past bij het thema. 

In het filmpje 'Father and daughter' moet je dan denken aan: het fietsen, tegen de wind in en de heuvel op, het wisselen van de seizoenen, hoe ook de personages die ze passeert steeds ouder worden (dus: de tijd die voorbijgaat).