6.2 Staatsinrichting in Nederland

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 2

Geschiedenis

Introductie

6.2 Staatsinrichting in Nederland

Geschiedenis

Leerdoel

Aan het eind van deze presentatie kun je:

• Herkennen en uitleggen waarom Nederland in 1588 een republiek werd en hoe deze werd bestuurd.
• Herkennen en uitleggen hoe Nederland nu bestuurd wordt.

Zeven gewesten zonder koning

• Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

Alleen verder...

• Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden
• Dit was uniek in de wereld: "Geen koning?! Wie beschermt je dan?!"

De Staten-Generaal

• Ieder gewest had een eigen bestuur: de gewestelijke staten. 
• Neemt beslissingen over eigen gewest.
• Beslissingen over hele Republiek: Staten-Generaal:
• =de vergadering van alle gewestelijke staten bij elkaar
• Neemt besluiten over leger en buitenlandse politiek

Een andere belangrijke functie in de Republiek was de stadhouder. Dit waren sinds Willem van Oranje altijd de Prinsen van Oranje. In de Republiek werd dan ook zijn zoon Maurits de eerste stadhouder.

De stadhouder had hoge militaire functies: hij was kapitein-generaal van het leger en admiraal-generaal van de vloot.

Officieel was de stadhouder in dienst van de Staten-Generaal, maar wie de baas was, was niet altijd even duidelijk....

Stadhouder

• opperbevelhebber van leger en vloot
• geen oorlog: geen werk...
• stadhouder en de andere bestuurders hadden vaak ruzie

Een mooi baantje... 

• REGENTEN
• de (rijke) burgers in de Republiek meer macht en invloed dan de adel.
• Rijk door handel 
• Regenten hadden macht in de gewesten
• Bijna alle belangrijke banen: regenten.

Van vader op zoon

• De mooie banen:  in hun eigen of bevriende families.
• Kinderen erfden al op jonge leeftijd titels of kregen ze voorrang bij banen op basis van hun achternaam.
• lekker makkelijk......

Gerard Bicker was een zoon van Andries Bicker, een van de machtigste koopmannen uit Amsterdam. Gerard had een goed leven. Hij hoefde dankzij de macht en rijkdom van zijn vader niet echt heel hard te werken. Hij zou zo'n 220 kilo hebben gewogen en werd in de volksmond ook wel "de dikke Bicker" genoemd.

De Republiek

In de 17e eeuw was Nederland een republiek: de Republiek der Verenigde Nederlanden. Het hoogste bestuur in elk gewest waren de Staten. De gewesten werkten samen in de Staten-Generaal, die beslissingen nam over de buitenlandse politiek en het leger.

Bestuurders in de steden, gewesten, Staten en Staten-Generaal werden regenten genoemd. Vaak waren dit een paar rijke families. Zo'n bestuur door een bevoorrechte bovenlaag heet een oligarchie.

Groepsportret van de regenten van het Oudemannenhuis in Haarlem - Frans Hals, 1664

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen waarom Nederland een uitzondering was op de machtige Europese vorsten van de 17e eeuw.
• Je kunt uitleggen wat een republiek is en wie hierin de macht heeft.

Mogelijke vraag

Wat is de relatie tussen de staatsinrichting van de Nederlandse Republiek en de economische groei en culturele bloei van de Republiek?

Raadspensionaris is de voorzitter

Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden

- Gewesten: Staten

- Staten-Generaal

- Stadhouder

- Regenten

Nederland anno 2019

- Tweede Kamer

- Eerste Kamer

- Ministers

Macht bij de burger

volksvertegenwoordiging = parlement

(parler = praten; praten namens de burgers)

Nederlands Parlement  (1e en 2e kamer)

= 

Staten-Generaal 

Hoofdtaken 

Eerste Kamer

• Controleren van de regering (controlerende taak)

• = nogmaals, bekijken van een wetsvoorstel dat al door de Tweede Kamer is goedgekeurd)

Hoofdtaken Tweede Kamer

• Controleren van de regering (controlerende taak)

• Maken van wetten 
• (wetgevende taak)

STATEN- GENERAAL

• Defensie
• Buitenlandse zaken
• Bestuur Generaliteitslanden

STADHOUDER

• Opperbevelhebber Leger / Vloot
  
• Toezichthouder rechtspraak

GRAAFSCHAPPEN

• Adel op het platteland

VROEDSCHAPPEN

• Regenten in steden

Benoemt

Sturen vertegenwoordigers + betalen belastingen aan:

Sturen vertegenwoordigers +
betalen belastingen aan:

GEWESTELIJKE STATEN

• Eigen bestuur
• Eigen rechtspraak

Benoemt

RAADPENSIONARIS

• Secretaris van Staten-Generaal
• Contacten met buitenland

Geeft advies aan

In de Republiek:

1. Hadden de gewesten weinig te vertellen en was de Staten-Generaal erg machtig.
2. Nam de stadhouder alle belangrijke beslissingen en gaf de Staten-Generaal hem advies.
3. Waren de gewesten erg zelfstandig, maar namen ze sommige beslissingen samen in de Staten-Generaal.
4. Werden alle belangrijke beslissingen in de Statenvergaderingen van de gewesten genomen.

Sleep de begrippen naar het juiste land

De 7 Nederlanden

Frankrijk in de 17e eeuw

Staten-Generaal 

De stadhouder en de raadspensionaris hebben veel gezag

Bijna alle adel woont bij de koning

Het goddelijk recht om te regeren

Republiek

Absolutisme

Grootsheid en Rijkdom

'In de tijd van regenten en vorsten was de Republiek een oligarchie.'
Leg deze zin uit, gebruik het woord 'regenten' in je antwoord.

De stadhouder en de raadspensionaris

Twee machtige mannen in de Republiek waren de stadhouder (opperbevelhebber van het leger en de vloot) en de raadspensionaris (voorzitter van de Hollandse Staten in de Staten-Generaal).

Aan het begin van de 17e eeuw ontstond er een hevige machtsstrijd tussen stadhouder Maurits van Oranje en raadspensionaris Johan van Oldenbarnevelt. In 1618 liet Maurits de raadspensionaris arresteren en executeren. Later rond 1650 ontstond er weer een strijd. Daarna hadden de regenten genoeg van de stadhouders en werd er een stadhouderloos tijdperk ingesteld.

Johan van Oldenbarnevelt was raadpensionaris van de Staten van Holland tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Hij werkte lange tijd samen met Maurits van Oranje, maar werd persoonlijk slachtoffer van een door Maurits beheerst politiek proces dat leidde tot zijn executie.

Maurits van Oranje, prins van Oranje en graaf van Nassau was stadhouder en legeraanvoerder van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. 

Na de dood van stadhouder Willem II in 1650, moest Willem III nog geboren worden. Regenten gebruikte dit moment om de macht van de Oranjes te minderen. In een bijzondere vergadering van de Staten-Generaal (de Grote Vergadering) werd afgesproken om geen nieuwe stadhouder te benoemen. - Dirck van Delen, Grote Vergadering 1651, Rijksmuseum Amsterdam

Leerdoelen

• Je kunt het conflict tussen de raadspensionaris en de stadhouder uitleggen en verklaren.

Mogelijke vraag

In de Nederlandse oligarchie had de stadhouder meestal veel macht, maar niet alle macht. Leg met een voorbeeld uit dat zijn macht werd beperkt.

Nederland in de 17e eeuw -> Republiek

-> bestuurd door regenten

Vaak bestaande uit enkele rijke families (oligarchie)

Twee machtige regenten waren:
-de Stadhouder (opperbevelhebber van het leger)
-de Raadspensionaris (vertegenwoordiger van het gewest Holland)

-> machtsstrijd 
Maurits van Oranje (stadhouder) tegen Johan van Oldenbarnevelt (raadspensionaris)

     -> van Oldenbarnevelt geëxecuteerd.

Uiteindelijk:

stadhouderloos tijdperk

Regenten = overheidsbestuurder

Oligarchie = regering door een kleine groep bevoorrechte personen.

Stadhouderloos tijdperk = tijd zonder stadhouder (van 1651 tot 1672)

Samengevat

Zonder stadhouder verder

1650-1672

• Als stadhouder Willem II in 1650 plotseling overlijdt is zijn zoon nog niet eens geboren (pas acht dagen later)
• Sommige regenten zijn van mening dat er geen nieuwe stadhouder hoeft te komen: ze kunnen het wel alleen!

Johan de Witt werd in 1653 de nieuwe raadspensionaris. Tijdens een oorlog met Engeland liet hij een sterke vloot bouwen waarmee Michiel de Ruijter in 1667 de Engelsen versloeg.

De Witt was fel anti-stadhouder: "Vertrouw nooit een Oranje", had zijn vader ooit tegen hem gezegd.

Het Rampjaar

1672

• In 1672 vielen de Engelsen, Fransen en Duitsers tegelijkertijd Nederland aan.
• Op zee wist De Ruijter de Engelsen tegen te houden, maar het landleger is te zwak. 
• Sommigen gaven De Witt de schuld: hij had ook het leger moeten versterken
• Samen met zijn broer Cornelis werd hij afgeslacht en opgehangen

Aan het einde van de middag drongen opgehitste, dronken en woedende schutters de gevangenis binnen en sleurden de broers naar buiten. Cornelis bezweek onder de slagen van geweerkolven. Johan werd door notaris Van Soenen met een piek in zijn gezicht gestoken. Daarna schoot luitenant-ter-zee Maerten van Valen hem van achteren met een pistool in zijn hoofd.

De lijken werden geheel ontkleed, op het Groene Zoodje aan de wipgalg ondersteboven opgehangen, opengereten en gecastreerd. Tenen, vingers, oren, neuzen, lippen en tongen werden afgesneden. De ingewanden werden uit de lichamen gehaald en volgens de ooggetuige en dichter-industrieel Joachim Oudaan deels door de omstanders opgegeten of aan honden te eten gegeven. Hendrick Verhoeff ging er prat op dat hij de harten uit de lichamen had gesneden, iets dat hij de magistraat – de ochtend van de moord – beloofd had te doen. Ze zijn nog jaren tentoongesteld geweest.

Rampjaar 1672

• In 1672 werd opnieuw de Republiek aangevallen door de Engelsen, dit maal hadden deze hulp van de Fransen en twee Duitse legers. Het land werd dus vanaf drie kanten aangevallen.

Het Rampjaar (1672)

• Door de dijken in Holland door te steken wisten de Hollanders een verovering door de Fransen te voorkomen.

• Het Rampjaar was bewijs voor vele dat men weer een stadhouder nodig had. En wie anders dan dat een Oranje die rol kon vervullen.

https://www.youtube.com/watch?v=LrJlH1U5ZWg

De moord op de gebroeders de Witt

• Hoewel Michiel de Ruyter wederom de Engelse vloot wist te verslaan was het landleger te zwak om zowel de Fransen als de Duitsers tegen te houden. 
• Raadspensionaris Johan de Witt kreeg de schuld hiervan, deze had te weinig geïnvesteerd in het landleger volgens sommige. Zowel Johan de Witt als zijn broer, Cornelis de Witt, werden door een woedende menigte de Gevangenenpoort uit gesleurd en gelyncht.
  

De lijken van de gebroeders De Witt door Jan de Baen (1672-1675)

Toch weer een stadhouder

1672

• Pas toen de gebieden rond Holland onder water werden gezet, gaven de Franse legers het op. De Duitsers hadden zich al teruggetrokken.
• De Republiek was gered, maar voor veel mensen was duidelijk geworden dat ze niet zonder stadhouder konden: Willem III volgde na 25 jaar zijn vader op.

Behalve stadhouder en Prins van Oranje, werd Willem III in 1688 ook Koning van Engeland! Daar heeft hij nog steeds de bijnaam King Billy.