Fictie: gedichten

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Poëzie deel 1

Fictie: gedichten

In de vorige les hebben we het gehad over beeldspraak.

In gedichten wordt daar vaak gebruik van gemaakt.

In deze les leer je wat de kenmerken van gedichten zijn en van welke stijlfiguren schrijvers gebruik maken om hun werk aantrekkelijker te maken voor de lezer.

Kenmerken van gedichten

Vormkenmerken:

gedichten zijn verdeeld in versregels, die niet de hele pagina vullen

de versregels staan in strofen bij elkaar met daartussen witregels

soms wordt een strofe herhaald, dat heet refrein

de andere strofen zijn de coupletten

Kenmerken van gedichten

Kenmerken inhoud & klank

• een gedicht gaat vaak over één gebeurtenis, moment of gevoel
• in een gedicht komt soms rijm voor
• een gedicht heeft een bepaalde maat: het metrum (versmaat)
  

Niet elk gedicht heeft al deze kenmerken:

een gedicht hoeft niet in strofen verdeeld of metrisch te zijn en hoeft niet altijd te rijmen, 

dat noem je een vrij vers.

Gedichten zijn wel altijd ritmisch!

Stijlfiguren

Schrijvers maken hun teksten vaak mooier door iets op een bijzondere manier te zeggen.

Enkele stijlfiguren zijn:

herhaling

opsomming

tegenstelling

overdrijving

ironie

sarcasme

Mi have a droom - Ramsey Nasr

In dit gedicht vertelt een Rotterdammer in 2059 over hoe het gesteld is met de échte Rotterdammer. Volgens hem is hij nog steeds een rasechte Rotterdammer (en zéker geen racist). 

Wat hij alleen vergeet, is dat zijn taal helemaal veranderd is, hij spreekt een soort straattaal. Wat is dat eigenlijk, een échte Nederlander?

Pak de tekst erbij en lees mee met het fragment.

Bespreking 'Mi have een droom'

• wat vond je van dit gedicht?
• begreep je -ondanks de gekke taal- waarover het ging?
• welke stijlfiguren herkende je?
• in het begin van het gedicht zegt de Rotterdammer, dat hij geen racist is. Hoe denk jij daar over, als je het einde van het gedicht leest?
• rijmt dit gedicht?
  

Welk stijlfiguur vind je terug in het gedicht
'Mi have a droom' van Ramsey Nasr?

1. opsomming
2. overdrijving
3. ironie
4. tegenstelling

In 'Mi have een droom'
wordt straattaal gebruikt.
welke woorden ken jij?

Poëzie deel 2

Opfrisser poëzie deel 1

vormkenmerken: versregels, strofe, refrein, couplet

inhoud: gaat vaak over één gebeurtenis of gevoel

klank: metrum (versmaat), ritme en vrije verzen

stijlfiguren: herhaling, opsomming, tegenstelling, 

overdrijving, ironie, sarcasme

Rijmschema's

Rijm wat? Rijmschema.
Een rijmschema geeft de rijmstructuur weer door letters van het alfabet te gebruiken als symbolen voor de rijmklanken.
 

• De letter A staat daarbij symbool voor de eerste rijmklank die in het gedicht voorkomt.
• De letter B staat symbool voor de tweede rijmklank die in een gedicht voorkomt.
• De letter C staat symbool voor - je raadt het al - de derde rijmklank, enzovoort. 
• Een klank krijgt ook een letter als er geen andere regel op eindigt!

Verder gebruikt men spaties in een rijmschema als symbool voor een witregel in een gedicht.

Voorbeeld rijmschema

Met opgetrokken schouders, toegeknepen ogen,
Haast dravend en vaak hakend in de mat,
Lelijk en onbeholpen aan zusters arm gebogen,
Gaat elke week de idioot naar 't bad.

De damp die van het warme water slaat
Maakt hem geruster : witte stoom…
En bij elk kledingstuk, dat van hem afgaat,

Bevangt hem meer en meer een oud vertrouwde droom.

(Fragment uit: De idioot in het bad)

A    ogen

B    mat

A    gebogen

B    bad

C    slaat

D    stoom

C    afgaat

D    droom

De idioot in het bad

Een gedicht van M. Vasalis.

Pak de tekst erbij en lees mee tijdens de volgende slide.

M. Vasalis, pseudoniem van Margaretha Droogleever Fortuyn-Leenmans, (Den Haag, 13 februari 1909 – Roden, 16 oktober 1998) was een Nederlandse dichteres en psychiater.
Het pseudoniem
'Vasalis' is een latinisering van haar achternaam 'Leenmans'. De 'M' staat niet voor 'Maria' zoals soms ten onrechte wordt gemeld. De dichteres wilde in eerste instantie publiceren zonder dat duidelijk werd dat de gedichten door een vrouw waren geschreven.[1] Op voorspraak van Simon Vestdijk kon zij als dichteres debuteren in het literair tijdschrift Groot Nederland, maar de redactie ging niet akkoord met initialen als ondertekening. Dat dwong de dichteres om voor de publicatie in augustus 1939 een pseudoniem te kiezen. Haar vader had in zijn studententijd gepubliceerd onder de naam 'Vazal' en de dochter speelde ook met de achternaam Leenman(s).

Welke beeldspraak herken je in dit gedicht?

Bespreking van 'De idioot in het bad'

vormkenmerken:

• verdeeld in versregels die niet de hele pagina vullen
• de regels staan in strofen bij elkaar, gescheiden door een witregel

kenmerken inhoud en klank:

• het gedicht gaat over één gebeurtenis
• het gedicht rijmt en heeft ritme
  

Rijmschema opdracht

• Kies een gedicht uit deze les of kies een ander gedicht uit de reader.
• Zet achter iedere versregel een letter die het rijmschema van het gedicht weergeeft
• vergelijk jouw rijmschema met die van een klasgenoot
  

Marc groet 's morgens de dingen - Paul van Ostaijen (1935)

In dit kindergedichtje wordt gekozen voor een ongebruikelijke taal en opmaak van het gedicht.

Het is in 1935 geschreven...

Pak de tekst erbij een lees mee.

Leopold Andreas van Ostaijen was een modernistisch Vlaams dichter en prozaschrijver. Bij het grote publiek is hij vooral bekend om gedichten als Huldegedicht aan Singer, Rijke Armoede van de Trekharmonica, Alpejagerslied, Boem Paukeslag, Avondgeluiden, Melopee en Marc groet 's morgens de dingen.

Marc groet 's ochtends de dingen - Paul van Ostaijen

Dit is de originele opmaak (1935) van het gedicht.

Welk stijlfiguur vind je terug in het gedicht
'Marc groet 's ochtends de dingen'?

1. herhaling
2. opsomming
3. sarcasme
4. tegenstelling

Plakgedicht

Plakgedicht opdracht

Maak een knip- en plakgedicht over jouw wens voor de toekomst.

Het gedicht van Ramsey Nasr is geschreven in de taal van de toekomst.

• Wat wens jij voor de toekomst? Schrijf het in één lange zin van minstens twaalf woorden.
• Waarom kan dat niet? Of kan het wel? Schrijf nog een lange zin.

• Knip vervolgens uit tijdschriften ongeveer 20 woorden die jouw twee zinnen kunnen uitbeelden.
• Gebruik in ieder geval 2 straattaalwoorden, die mag je zelf erbij schrijven
  
• Leg ze op een volgorde die volgens jou kloppend is: het mag rijmen, maar het hoeft niet.
• Plak ze vervolgens op een A4tje en lever je plakgedicht in bij je docent.

Ik weet wat stijlkenmerken zijn

Geen idee, ik zat te slapen.

Ongeveer, ik kan uitleggen waarvoor het gebruikt wordt.

Een beetje, ik weet er eentje.

Ja, ik kan er een paar noemen!

Ik wil wel meer over poëzie weten.

Nee, laat maar.

Ja, maar dan wel moderne gedichten.

Ja, ik vind poëzie leuk!

Bij mij gaat het niet verder dan sinterklaas-gedichten.

De volgende les poëzie:

• Metrumsoorten
• Enjambement
• Rijmsoorten
• Zelf een gedicht schrijven