Les 1: Het skelet

• Wereldoriëntatie
• Basisschool
• Groep 5-8

HET SKELET

Ons lichaam is niet zomaar een soort zak met vel aan de buitenkant en bloed van binnen. Het is veel meer dan dat.

Ons lichaam kan stevig rechtop blijven zitten of staan, omdat we botten in ons lijf hebben.

Alle botten samen noemen we het skelet.

Ons skelet heeft 4 taken:

1. Stevigheid

Zonder de stevigheid van het skelet zou ons lichaam in elkaar zakken als een pudding.

2. Aanhechtingsplek voor spieren

Botten zijn met elkaar verbonden door gewrichten. De meeste van die gewrichten zijn beweegbaar, maar niet allemaal.

Om te kunnen bewegen zijn er spieren nodig. Die hangen stevig vast aan het bot door middel van een pees.

3. Bescherming

Botten zijn het sterkste materiaal in ons lichaam. Ze dienen dan ook om de belangrijkste delen in ons lichaam te beschermen. Zo zitten de belangrijke delen in een omhulsel van bot: de hersenen zitten in de schedeldoos, het ruggenmerg loopt door de wervelkolom, het hart en de longen zitten beschermd in de ribbenkas.

4. Aanmaak van bloed

Het bloed in ons lichaam wordt gemaakt in de botten. Het bot heeft een sterke buitenkant (de cortex genoemd) en een zachtere holle binnenkant (het merg) genoemd. De rode bloedcellen worden aangemaakt in het merg van onze botten.

Welke 4 functies heeft het skelet?

1. stevigheid, aanhechtingsplaats voor spieren, bescherming, aanmaak van bloed
2. aanhechtingsplaats voor spieren, bescherming, aanmaak van bloed, stevigheid
3. bescherming, aanmaak van bloed, stevigheid, aanhechtingsplaats voor spieren
4. aanmaak van bloed, stevigheid, aanhechtingsplaats voor spieren, bescherming

Het skelet van een volwassen mens bestaat uit ongeveer 206 botten.

Een baby heeft er veel meer! Wel 350 botten.

Bij het ouder worden groeien een aantal botten aan elkaar, vandaar dat je als je volwassen bent minder botten hebt.

Ons skelet bestaat uit enkele grote delen:

• de schedel (ons hoofd)

• de wervelkolom met de ribbenkast

• het bekken

• de bovenste ledematen (armen)

• de onderste ledematen (benen)

Platte beenderen

Pijpbeenderen

Onregelmatige korte beenderen

Deze botten zijn vaak plat en breed.

Deze botten zijn rond en, een soort van, hol.

Deze botten horen niet bij de andere categorieën.

Botten

Hoeveel botten heeft een mens?

Het skelet van een volwassen mens bestaat uit ongeveer 206 botten.

Een baby heeft er veel meer! Wel 350 botten.

Bij het ouder worden groeien een aantal botten aan elkaar, vandaar dat je als je volwassen bent minder botten hebt.

Dijbeen, sleutelbeen, ellepijp, knieschijf... Ons lichaam bestaat uit veel verschillende botten.

Al je botten bij elkaar noem je geraamte of skelet.

Al die botten zorgen ervoor dat je rechtop kunt staan en kunt bewegen.

Botten beschermen kwetsbare organen, bijvoorbeeld je longen en hart. Ook zijn botten plaatsen waar spieren zich aan vast kunnen hechten.

Schedel

Een schedel is een bot. Het beschermt je hersenen, dus het zorgt er voor dat je hersenen niet beschadigen. Je kaak is ook een gedeelte van je schedel.

Iedereen heeft een schedel. Je schedel is ook onderdeel van het skelet. De schedel stond vroeger op piratenvlaggen.

In het schedel zitten de ogen, oren, neus en mond.

Gewrichten

Een gewricht bestaat uit 2 of meer botten die tegen elkaar bewegen.

De gewrichten maken beweging van de lichaamsdelen mogelijk.

Er zijn verschillende soorten gewrichten:

• Scharniergewrichten, zoals de elleboog, kunnen slechts in één richting bewegen.

• Rolgewrichten, zoals in de onderarm, die meerdere kanten op kunnen bewegen.

• Kogelgewrichten, zoals de schouder en heup, kunnen in (bijna) alle richtingen bewegen. Het gewricht bestaat uit een 'kogel' (eivormig bot) en een kom waar de kogel in zit. Dit soort gewrichten hebben veel bewegingsvrijheid.

De wervelkolom

Wervels en tussenwervelschijven

Onze ruggengraat of wervelkolom is een reeks botten die op elkaar gestapeld zijn als een blokkentoren. Zo'n ‘blok’ noemt men een wervel. De wervelkolom bestaat uit 34 of 35 wervels. Tussen de wervels zitten beweegbare schijven die zorgen voor de beweeglijkheid van onze ruggengraat. Deze schijven noemen tussenwervelschijven.

Achteraan zit er een gat in de wervels. Hier loopt het ruggenmerg door. Het is de verzameling van zenuwen die van en naar de hersenen lopen. Het ruggenmerg zit goed beschermd in de wervel.

Nekwervels

De mens heeft 7 nekwervels.

De eerste twee zijn bijzonder.

Ze hebben een aparte naam:

• De allereerste onder de schedel heet de atlas. Hierdoor kunnen we ja-knikken.

• De tweede nekwervel noemt men axis en zorgt ervoor dat we kunnen nee-schudden.

WEETJE:

Alle zoogdieren hebben 7 nekwervels.

Een giraf heeft er dus ook maar 7.

Zijn nekwervels zijn dan ook bijzonder groot en zijn lange nek weinig beweeglijk.

WEETJE:

Atlas was één van de Titanen uit de Griekse mythologie. Hij droeg de wereld op zijn schouders.

De wervel "atlas" draagt het hoofd en is naar deze Griekse figuur genoemd.

Borstwervels

We hebben 12 borstwervels.

Bijzonder aan deze wervels is dat hier de ribben aan vastzitten.

Lendenwervels

De 5 wervels ter hoogte van lendenen (boven de heupen) zijn steviger dan de vorige wervels. Dat is nodig, omdat alle andere wervels in het hele bovenlichaam op deze wervels drukken.

Het is ook het vaakst op deze plek dat mensen rugpijn krijgen.

Heiligbeen

Waar je bilnaad begint, ligt een groot bot: het heiligbeen. Het is een botstuk dat bestaat uit 5 wervels die vergroeid zijn.

Dit bot kan je dus niet buigen zoals de rest van je rug. Je kan je billen dus niet buigen.

Staartbeen

Waar bij een kat of hond de staart begint, zit bij de mens nog een klein botje. Ook dit botje is eigenlijk een hoopje vergroeide kleine werveltjes. Bij sommige mensen zijn het vier wervels die zijn vergroeid, bij andere mensen zijn het er vijf.

Als je op je achterste valt, kan je dit staartbeen breken. Dit is erg pijnlijk en kan soms verlamming van je benen veroorzaken.

DE RIBBENKAST

De ribbenkast of borstkas (zonder t !) is een geheel van botten dat als een stevige kooi om organen als het hart en de longen heen zit. Ze beschermen de organen bij een val of stoot, maken bloedcellen en zorgen ze ervoor dat onze longen lucht kunnen aanzuigen, zodat we kunnen ademen. De ribbenkast hangt achteraan vast aan de 12 borstwervels en bestaat verder uit 12 paar ribben en het borstbeen.

De ribben

De ribben zijn dunne platte botten die je borstkas vormen. Ze hangen aan de wervels en het borstbeen vast d.m.v. kraakbeen dat buigbaar is. Onderling hangen ze aan elkaar vast met spieren, waardoor de ribbenkast beweegbaar is. Dat merk je goed bij heel diep in- en uitademen: je borstkas zet uit en trekt daarna weer samen.

Het borstbeen

In het midden van je borstkas, vooraan, zit het borstbeen. Het heeft de vorm van een zwaard. Zeven paar ribben hangen eraan vast. De andere ribben zitten lager vast aan een hoop kraakbeen.

Je kan voelen waar je borstbeen begint, namelijk in het putje onderaan je hals en het loopt verder tot ongeveer halverwege je navel.

Namen van de beenderen

BEEN EN

Been is heel stevig en een beetje buigzaam.

• Kalk (kalkzouten) geeft been stevigheid (hardheid). Kalk lost op in zoutzuur.
• Lijmstof zorgt voor de buigzaamheid van been. Lijmstof verbrandt in een vlam.

KRAAKBEEN

Kraakbeen is stevig en goed buigzaam.

Bij volwassenen komt kraakbeenweefsel alleen op speciale plaatsen voor (bijvoorbeeld in de neus, in de oorschelpen, in gewrichten, tussen de wervels).

De samenstelling verandert:

• Baby's: de beenderen bestaan voornamelijk uit kraakbeen.
  
• Kinderen: de beenderen bestaan uit been met veel lijmstof en weinig kalk.
  
• Bejaarden: de beenderen bestaan uit been met weinig lijmstof en veel kalk.

Filmpje!

Geraamte

De mens

(tot 4m50!)

OPDRACHT:

1. Bekijk het filmpje tot 4m50.
2. Schrijf de juiste namen van alle botten op in de tabel onder het skelet.

Botten knakken

Botten breken en helen

PROEF:

Sterk(t)e botten

OEFENING:

Het skelet

KNUTSEL:

Het skelet

Tanden

Tandkleur

OPDRACHT:

Tanden Mindmappen

OPDRACHT:

Zet hier maar eens je tanden in!

Galgje

OPDRACHT:

Tanden Mindmappen

OPDRACHT:

Zet hier maar eens je tanden in!

Galgje

OPDRACHT:

Tanden Mindmappen

OPDRACHT:

Zet hier maar eens je tanden in!

Aan je borstbeen zitten je _______.

Samen vormen ze je borstkas.

Je borstkas beschermt je _______.

Een volwassenen heeft ongeveer _______ botten.

Een baby heeft er ongeveer _______.

De _______ zijn een van de verschillende soorten botten. Voorbeelden zijn de schedel, de ribben en de schouderbladen.

_______ zijn bijvoorbeeld de ellepijp, spaakbeen en kuitbeen.

ribben

longen

206

350

platte beenderen

pijpbeenderen

Wat zijn onregelmatige beenderen?

1. Botten die bij ieder mens er anders uitzien.
2. Botten die sommige mensen wel hebben en andere mensen niet.
3. Botten die niet bij de andere categorieën passen.

Ons skelet heeft veel functies.

Verbind uit de linker rij een functie met de juiste uitleg in de rechter rij.

Stevigheid

Aanhechtingsplek voor spieren

Bescherming

Aanmaak van bloed

Om te kunnen bewegen.

Zonder zouden wij in elkaar zakken.

In onze botten zit merg.

De hersenen zitten in onze schedel.

Het bot heeft een sterke buitenkant (de cortex genoemd) en een zachtere holle binnenkant.
Hoe het de zachtere holle binnenkant?

1. de cortax
2. de mortex
3. het marg
4. het merg

Waar in je lichaam zit je ellepijp?

1. in je elleboog
2. in je pink
3. in je arm
4. in je been