Opstand in de Nederlanden

• Geschiedenis
• Secundair onderwijs

De politiek van Filips II leidt tot een scheuring in de Nederlanden

Hoofdvraag:

Waarom en hoe vielen de 17 Provinciën uiteen in de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden in de 16e-17e eeuw? Wat waren de gevolgen?

Vergelijking Vlaamse en Nederlandse Canon

Het woord 'canon' (met de klemtoon op de eerste lettergreep: de Cánon) betekent oorspronkelijk 'richtlijn' of 'maatstaf' en in die zin is het hier bedoeld: de Canon gaat over culturele en historische onderwerpen die we als samenleving belangrijk genoeg vinden om aan nieuwe generaties en nieuwe inwoners mee te geven.

Vlaamse Canon

Oorzaken: 

Economische spanningen: textielnijverheid krijgt concurrentie uit Nederland/belastingen

Religieuze spanningen: vervolging van het protestantisme

Politieke spanningen: bestuursstijl Filips II lag moeilijk bij stedelijke elite en adel/belastingen/tiran

Beeldenstorm

Geuzen/opstand

Burgerloorlog

Nederlandse Canon

Oorzaken:

Politieke spanningen: centralisatie

Religieuze spanningen: aantrekkingskracht protestantisme + vervolging

Smeekschrift der Edelen/Geuzen

Hagepreken

Beelenstorm

Alva/Bloedraad

Executie graven Egmont en Horne

Veroveringen

Unie van Utrecht/Atrecht

Plakkaat van Verlatinge

Republiek der Nederlanden

We weten dus:

- Politieke redenen van onrust 

- Religieuze redenen van onrust

- Economische redenen van onrust

Centralisatiepolitiek van de vorst

Beleid van Filips II valt niet goed bij stedelijke elite en adel (vervreemding)

Belastingen

Plakkaten en inquisitie tegen protestantisme

Belastingen

Vlaamse Textielnijverheid krijgt zware concurrentie

Inflatie

Stijgende werklosheid

Klimaat zorgt voor stijgende graanprijzen

Lees nu de lestekst: oorzaken van de verdeeldheid

geuzen

Berlaymont zei dit in het Frans: 'N'ayez pas peur, Madame, ce ne sont que des gueux?' De term 'gueux' betekent 'bedelaars'.

Welke 2 verzoeken richtten de edelen aan Filips II via de landvoogdes?

(1) het opheffen van de vervolging van de protestanten door de inquisitie en plakkaten

(2) het samenroepen van de Staten-Generaal om nieuwe voorschriften vast te leggen.

Getuigenverklaringen

Onderzoeksvraag: 

Hoe gebruikten de protestanten prenten en illustraties als propagandamiddel ten tijde van de Beeldenstorm’?

Visuele Bron

Onbekende auteur/1566/Beeldenstorm

Voor Beeldenstorm

Visuele Bron

Frans Hogenberg/1566/Beeldenstorm

Tegen Beeldenstorm

Mening

Ja - Duivel

Mening

Ja - het maakte niet uit hoeveel mensen het als kunst beschouwden

Bruikbaar? Betrouwbaar?

Bruikbaar: Ja

Betrouwbaar: De bron is eerder betrouwbaar voor de onderzoeksvraag want  je onderzoekt hoe protestanten propaganda gebruiken ten tijde van de Beeldenstorm - auteur is protestants én tijdgenoot.

Bron is wel heel subjectief - maar net daarom bruikbaar voor de vraag.

Bruikbaar? Betrouwbaar?

Neen - geeft de tegenstand 

Hoe verspreidde de Beeldenstorm zich?

Startte in Frans Vlaanderen en verspreidde zich in enkele weken naar het Noorden van Nederland.

Ze beperkte zicht tot een strook van vernieling van Zuid naar Noord

Executies

Graaf van Egmont en Graaf van Horne

Belastingen

Vaste belastingen (tiendepenning) werd ingevoerd zonder toestemming van de gewesten

Spaanse Furie

Pacificatie van Gent

Koning Filips II slaagde er niet in de Spaanse militairen op tijd hun soldij te betalen. Sommige soldaten hadden al tweeënhalf jaar geen soldij ontvangen. Het koninklijke Spaanse leger besloot daarom om zelf het een en ander bij elkaar te roven uit Antwerpen.

Op 4 november, omstreeks half één in de middag, drongen Spaanse soldaten woningen binnen. Ze doodden talrijke inwoners, verkrachtten op grote schaal vrouwen en stalen het geld en de sieraden die ze op hun pad tegenkwamen. Drie dagen lang werd Antwerpen geplunderd, waarbij men niemand spaarde. In de stad aanwezige Waalse en Duitse soldaten, die betaald waren om de stad te verdedigen, sloten zich aan bij de Spaanse muiters en deden met ze mee.

Bron: Historiek.nl

Op 8 november 1576 ondertekenen de zeventien opstandige gewesten de Pacificatie van Gent. Eensgezind bepaalde men dat de Spaanse troepen de Nederlanden moesten verlaten. De ondertekening vond enkele dagen na de Spaanse Furie plaats, waarbij Spaanse troepen een bloedbad hadden aangericht in de stad Antwerpen.

www.standaard.be

Unie Van Atrecht

• Zuidelijke gewesten
  
• Katholiek
• Vrede met Filips II
• Unie van Atrecht

Unie van Utrecht

• Noordelijke gewesten
• Protestant/calvinistisch
  
• Trouw aan Willem van Oranje

Wat zijn, volgens de Akte van Verlatinge (zie vorige slide) , de twee plichten van een goede vorst?

Wat verklaren de Gewesten van de Nederlanden hier?
Hoe noemen ze hun vorst hier?

1. Filips II is een goede vorst die het beste voorheeft met zijn onderdanen. Hij wordt geliefd genoemd.
2. Filips II heeft geen recht op macht over de Nederlanden indien hij zijn bewind verder zet. Als hij verandert, mag hij blijven. Hij wordt een windhaan genoemd.
3. Filips II is een slechte vorst en moet vermoord worden en vervangen door zijn zoon. Hij wordt een moordenaar genoemd.
4. Filips II heeft geen recht op macht over de Nederlanden. Hij wordt een tiran genoemd.

De kernboodschap staat in de laatste zin. Wat is die boodschap?

In 2014 kwam president Obama dit document bekijken in het Rijksmuseum. Waarom is dit document historisch zo belangrijk?

1. Het is geschreven door Willem Van Oranje en Obama is een afstammeling van hem.
2. De Amerikaanse grondwet is deels geïnspireerd op deze akte.
3. Het is het enige document uit de 16e eeuw dat bewaard is gebleven.
4. Obama is gek op historische artefacten

Willem van Oranje

Willem van Oranje

- Willem van Oranje wordt Calvinistisch en aangeduid als leider van de opstandelingen

- Filips II verklaarde in 1580 Willem van Oranje vogelvrij

- Willem van Oranje publiceerde de Apologie, om zichzelf te verdedigen

- 1584: Willem van Oranje wordt doogeschoten door Balthazar Gerards

Val van Antwerpen 1585

Val van Antwerpen (1585)

De Spaanse gouverneur-generaal Farnese heroverde de Zuidelijke Nederlanden. De volledige herovering lukte niet omdat hij daarna met zijn troepen de Armada moest ondersteunen in de strijd tegen Engeland en later tegen Frankrijk om de dochter van Filips II op de troon te zetten. Beide ondernemingen mislukten.

Calvinistische Republiek der Verenigde Provinciën (1588)

Confederatie - losse verbintenis tussen zelfstandige gewesten Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland, Overijssel, Friesland, Groningen en Drenthe. Het bestuur was in handen van de Staten-Generaal die uit afgevaardigden van de verschillende gewesten samengesteld was en verantwoordelijk was voor de buitenlandse politiek en landsverdediging.

De republiek had een zeemacht en een landleger waarmee een reeks steden en vestingen werden veroverd. Dit leverde hen de erkenning op als onafhankelijke staat door Engeland en frankrijk.

1598: Zuidelijke Nederlanden olv Albrecht en Isabella

In 1598 schonk Filips II bij zijn dood de Nederlanden aan zijn dochter Isabella, de echtgenote van aartshertog Albrecht van Oostenrijk. De oorlog duurde voort.

Spaanse Armada

'Brain drain'

vrede...

• Verlies van de Spaanse Armada (1588)
  
  
• 1609-1621: Twaalfjarig bestand
  
  
• 1648 Vrede van Münster

Republiek der 7 Provinciën

vs. De Spaanse Nederlanden

• Republiek: geen koning, maar burgerbestuur.
  
• Ieder 7 provinciën/gewesten bestuurd door provinciale staten.
• Spaanse Nederlanden onder bestuur van de Spaanse vorst.

Wat was het gevolg van de vrede van Munster?

Scheiding

Noorden protestants

Zuiden Katholiek

Gevolgen vandaag?

politiek: landen België en Nederland verwijzen naar verdeling toen

religieus: protestantse noorden (Nederland) vs katholieke zuiden (België)