Les 8: herhaling periode 3

• Begeleiden en Lesgeven
• MBO
• Studiejaar 1

Begeleiden & Lesgeven

Didactiek van een les of training

Herhaling periode 3

Didactische werkvormen

• Didactische werkvormen; manieren om leren zo te organiseren, dat deelnemers zovéél mogelijk leren.
  (Een didactische werkvorm is in elk geval een activiteit van een lesgever.)
  
  Dit zoveel mogelijk leren kan betrekking hebben op het leren van bepaalde bewegingsvaardigheden, maar ook op sociale vaardigheden, het bevorderen van de zelfstandigheid of de mondigheid.
  
  

Didactisch model

Afhankelijk van de beginsituatie en de doelstelling en rekening houdend met de aard van de bewegingsvormen, kiest de lesgever de meest geschikte didactische werkvormen om zijn lesdoelen te bereiken. Als het doel te maken heeft met leren samenwerken, is het logisch om te kiezen voor groepswerk. Bij het aanleren van ringenzwaaien ligt de instructievorm meer voor de hand.

Afhankelijk van de beginsituatie en de doelstelling en rekening houdend met de aard van de bewegingsvormen, kiest de lesgever de meest geschikte didactische werkvormen om zijn lesdoelen te bereiken. 

• Als het doel te maken heeft met leren samenwerken, is het logisch om te kiezen voor groepswerk. 
• Bij het aanleren van ringenzwaaien ligt de instructievorm meer voor de hand.

Uit onderzoek naar effectieve en minder effectieve docenten, blijkt dat effectieve lesgevers het volgende doen:

• Ze geven helder en duidelijk instructies.
  
• Ze geven concreet aan wat het doel is en wanneer het is bereikt.
  
• Ze geven beheersbare en uitvoerbare taken.
  
• Ze beoordelen de leeruitkomsten op een voor de deelnemer te begrijpen wijze.
  
• Ze grijpen onmiddellijk terug op afgesproken regels en bedoelingen wanneer de deelnemers afwijkend gedrag vertonen.
  

Bovendien blijkt uit dit onderzoek dat effectieve docenten over de volgende kenmerken beschikken:

• enthousiasme
  
• warmte
  
• helderheid
  
• humor.

Indeling didactische werkvormen

Er bestaan heel veel verschillende didactische werkvormen. Daarom is het handig om tot een indeling van deze werkvormen te komen.

Dit kan op drie manieren:

• organisatorisch
  
• wijze van aanbieden
  
• ruimte die de lesgever biedt.

Organisatorisch

De meeste indelingen van de verschillende didactische werkvormen gaan uit van de organisatie van een les of training.
Dit is dus een indeling vanuit een organisatorisch uitgangspunt. Je kunt deelnemers vrij laten werken in de zaal, je kunt ze in groepjes aan het werk zetten, maar het kan ook klassikaal. Op grond van dit organisatorisch uitgangspunt kom je tot de volgende indeling:

• vrij werken
  
• werken in groepen
  
• werken in een vaste volgorde (banen, stroomvorm)
  
• klassikaal werken.

Wijze van aanbieden

Als lesgever kun je op verschillende manieren je bewegingsvormen aanbieden en de deelnemers ermee laten oefenen. Zo kun je vragenderwijs te werk gaan en op die manier de SB-deelnemers zelf na laten denken over de beste uitvoering. Bij risicovolle bewegingsvormen als een salto of klimmen is dit waarschijnlijk niet zo handig. In dergelijke gevallen kies je waarschijnlijk voor het geven van een opdracht of duidelijke instructies die opgevolgd moeten worden. Op grond van de manier van aanbieden kun je tot de volgende indeling komen:

• stellen van vragen
  
• geven van opdrachten
  
• geven van instructie.

Ruimte die de lesgever biedt

De meest gehanteerde indeling gaat uit de hoeveelheid ruimte die de lesgever de deelnemers biedt om met de bewegingsvormen aan de slag te gaan. 

 In een gesloten situatie gaat elk initiatief uit van de lesgever: die bepaalt wat er gedaan wordt. 

In een open situatie werken de deelnemers op hun eigen niveau, in hun eigen tempo en naar hun eigen interesse. De lesgever begeleidt slechts.

Welke didactische werkvorm(en) kies je?

Afhankelijk van:

• Beginsituatie
  - randvoorwaarden
  - deelnemers
• Doelstelling
  - motorisch
  - cognitief
  - sociaal-affectief
• Bewegingsvormen
  - Risico, gevaar
  -concentratie

Voorbeelden van didactische werkvormen

Kun je alle termen uitleggen en een voorbeeld geven?

Didactische hulpmiddelen

• Hulpmiddelen om didactische werkvorm te ondersteunen (fluit, krijtje, bord, etc.) 

Presenteren

• Presenteren staat niet in het didactisch model, maar is wel van belang als sport en bewegingsleider.
•  Je probeert kennis, vaardigheden en een bepaalde houding over te brengen naar de deelnemers.
• Als je bijvoorbeeld te veel woorden of de verkeerde toon gebruikt, komt er nauwelijks iets van je boodschap over.

Het belang van presenteren

Een goede lesgever beschikt over verschillende vaardigheden.
Zo moet een trainer of lesgever onder andere goed kunnen
organiseren, instrueren, begeleiden en coachen.
Een zeer belangrijke vaardigheid is het vermogen om goed te presenteren. Je moet een goede overdrachtskunstenaar zijn.

Je kunt namelijk nog zulke goede sport- en bewegingsactiviteiten bedacht hebben, als je ze niet kunt overbrengen op de deelnemers is de kans groot dat het niets wordt.

De manier van presenteren is ook belangrijk voor de relatie en het contact die je met je sporters opbouwt.
Een ontspannen, open presentatie met regelmatig oogcontact leidt tot een beter en soepeler contact met deelnemers dan een verkrampte, gespannen presentatie.

Een slechte presentatie kan je goede idee helemaal tenietdoen. En een goede presentatie kan ervoor zorgen dat de deelnemers zelfs een minder goed idee accepteren. ‘Als je iets verkoopt, moet je eerst jezelf verkopen.’

Het is dus de manier waarop je je presenteert dat bepaalt hoe een activiteit gaat verlopen.

Succesvolle presentatie?

Presenteren heeft iets persoonlijks. Elke lesgever moet zich kunnen presenteren op een manier die bij hem past. Toch zijn er een aantal richtlijnen voor presenteren te geven waar iedereen zijn voordeel mee kan doen. Succesvol presenteren kent drie verschillende elementen:

• de voorbereiding
• de verbale communicatie
• de non-verbale communicatie.
  

• Bedenk wat je met de presentatie wilt bereiken

      (gezellige sfeer/ goede concentratie?)

• Bedenk wie je SB-deelnemers zijn

      (kleuters/volwassenen/ ouderen;

       welke achtergrond?)

• Bedenk hoe je representatief overkomt
  
• Hoe bouw ik mijn presentatie op?
  

      (opening/ afsluiting)

• Bedenk hoeveel informatie je gaat geven
  
• Bedenk een aantal steekwoorden en oefen
  
• Gebruik lichaamstaal
  
• Humor
  
• Vraag de SB-deelnemers of ze het begrepen hebben

• Waar ga je staan?

Kies bewust je afstand ten opzichte van de groep. Bij een grote groep meer afstand 

Houd rekening met lichtinval, zon, wind en afleidende prikkels.

Denk na waar jij je deelnemers plaatst tijdens je uitleg, informatie. Laat je ze staan of zitten? Zet je ze op één lijn of in een halve kring?

Kies bewust je positie ten opzichte van de groep. Vraag je af of staan of zitten het best is. In de meeste gevallen heeft staan de voorkeur. Je kunt je dan vrijuit bewegen en dat komt actiever over.

Wissel af en toe van positie, zodat iedereen betrokken blijft.

Aandacht vragen en aandacht houden

Het zal duidelijk zijn dat als je de aandacht niet hebt en niet houdt, dat er dan weinig van je boodschap overkomt.
Het is dus belangrijk dat je als lesgever de aandacht van de deelnemers hebt wanneer je een opdracht of instructie geeft. Veel beginnende lesgevers laten zich ertoe verleiden om met hun praatje te beginnen als ze niet de aandacht van de groep hebben. De belangrijkste richtlijnen zijn:

• Maak duidelijke afspraken. Spreekt de lesgever, dan houden de deelnemers hun mond.
  
• Wacht zelf met spreken tot de deelnemers stil zijn en controleer voordat je begint of iedereen luistert.
  
• Probeer de aandacht van de groep te krijgen door:
  

     te wachten, te zwijgen, zachter te praten, de blik van enkele deelnemers te vangen,   

     de naam van een niet-oplettende deelnemer hardop te noemen

     een signaal te geven (in je handen klappen, ‘stop’ zeggen, iets verrassends te doen).

Verbale en non-verbale communicatie

• Verbaal:
  - Taalgebruik
  - Stemgebruik
• Non-verbaal:
  - Uiterlijk
  - Lichaamshouding
  - Gezichtsuitdrukking, oogcontact
  -  Arm- en handgebaren

Functie van evalueren

Informatie geven over de vorderingen en jouw oordeel daarover.

Zaken die goed zijn gelopen, houd je vast en de gemaakte fouten probeer je te verbeteren.

Zijn mijn doelen nog up to date, of moet er iets worden aangepast?

Wat was mijn rol? Heb ik de juiste keuze gemaakt? Wat had er anders of beter gekund?

In hoeverre voldoen de vaardigheden  aan de gestelde normen

(registreren van de resultaten)

Door (schriftelijke) evaluatie kun je naar de betrokkenen je handelen verantwoorden. Eventuele vervolgacties en verbeterpunten vaststellen.

Evalueren en het didactisch model

In het didactisch model lopen drie pijlen vanuit de evaluatie:

een pijl naar doelstellingen

• Zijn de doelstellingen behaald?
  
• Moet je de doelstellingen bijstellen?
  

een pijl naar beginsituatie

• Was de beginsituatie goed ingeschat?
  
• Wat is de nieuwe beginsituatie?
  

een pijl gaat naar les/training

• Hoe verliep de les/training?

PDCA cyclus

Het didactisch model laat zien dat lesgeven voortdurend een proces is van voorbereiden, plannen, uitvoeren en evalueren. De evaluatiegegevens vormen weer de input voor de volgende voorbereiding. Dit heet ook wel het doorlopen van de PDCA- of kwaliteitscyclus. PDCA staat voor:

• plan (voorbereiden, plannen)
  
• do (uitvoeren)
  
• check (evalueren)
  
• act (bijstellen).
  

Momenten om te evalueren

Evalueren doe je doorlopend.
Toch kun je stellen dat bepaalde momenten rondom een les of training zich goed lenen om wat nadrukkelijker te evalueren. Enkele van deze momenten zijn:

• evalueren aan het begin van de les (nog even terugkomen op de vorige les en dat aanpassen)
  
• evalueren aan het einde van een les (roep de groep bij elkaar en evalueer kort en krachtig, geef je mening en vraag de mening van de deelnemers)
  
• evalueren na afloop van een les (zet de hoofdpunten van de evaluatie op een rijtje en neem dit mee naar de volgende lessen)
  
• evalueren na een langere periode, na een serie lessen (evalueer ook na een langere periode en gebruik hier eventueel geschikte evaluatie-instrumenten voor).

Evaluatievormen:

Evaluatie

Van het resultaat van de les 

Van het verloop van de les

Product evaluatie

Proces evaluatie

• Kwantitatieve product evaluatie (vb. schaatsen, zwemmen)
  
• Kwalitatieve product evaluatie (vb. jurysporten, turnen)

• Procesevaluatie = evaluatie van het verloop van de didactische onderdelen:
  

    - Beginsituatie

    - Lesopbouw

    - Organisatie

    - Bewegingsvormen

    - Didactische werkvormen

= product evaluatie

Het resultaat staat centraal.

Het resultaat is nauwkeurig te meten. De resultaten zijn in getallen (kwantiteiten) uit te drukken.

Sporten met een jurywaardering (bijvoorbeeld kunstschaatsen, turnen). Niet iedereen beoordeelt hetzelfde. 

Procesevaluatie

Bij de procesevaluatie evalueer je:

• de beginsituatie
• de lesopbouw
• de organisatie
• de bewegingsvormen
• de didactische werkvormen

Beginsituatie:
Heb ik de beginsituatie goed ingeschat (overschatten, onderschatten)?
Heb ik voldoende gegevens over de beginsituatie verzameld?
Heb ik voldoende rekening gehouden met bijzondere omstandigheden (deelnemers, randvoorwaarden)?

De lesopbouw
Heb ik de juiste lesindeling gekozen voor deze les?
Hoe verliepen de afzonderlijke lesdelen?
Heb ik de diverse lesdelen goed op elkaar afgestemd?

De organisatie
Was de les veilig, doelmatig en intensief?
Heb ik de juiste opstellingen gebruikt?
Heb ik de juiste groepjes gemaakt?
Heb ik de juiste organisatievormen gebruikt?
Heb ik bij het veranderen van opstellingen de zes
W´s gebruikt?
Heb ik organisatorische differentiatie toegepast?

De bewegingsvormen
Voldeden de bewegingsvormen aan de gestelde eisen? Heb ik de bewegingsvormen methodisch goed opgebouwd?
Waren er voldoende mogelijkheden voor differentiatie?

Didactische werkvormen
Heb ik de juiste didactische werkvormen gebruikt?
Hebben de didactische werkvormen tot het gewenste leergedrag bij de SB-deelnemers geleid?

Welke vragen stel je bij de procesevaluatie?

Evaluatiemethoden

Prestatieproeven (product)
aan de hand van een standaardopstelling (een proef) het resultaat van een periode van oefenen en trainen.

Circuitmethode (product)
Deelnemers gaan een aantal stations langs en voeren de meestal eenvoudige oefeningen in een zo hoog mogelijk tempo uit. 

 Wedstrijd (product)
Een oefenwedstrijd, een selectiewedstrijd en een scherpgespeelde onderlinge wedstrijd kun je zien als evaluatiemethoden die aangeven hoe de spelers er echt voorstaan.

Groepsgesprekken (proces)
Aan het eind van de les geeft de  lesgever zelf zijn indrukken weer en ook de SB-deelnemers kunnen aangeven wat ze goed of slecht aan de les vonden. De mening van de deelnemers vormt onderdeel van de evaluatie.

Individuelen gesprekken (proces)
Zie hierboven, maar dan 1 op 1.

Evaluatieformulier (proces)
Met behulp van een vragenlijst stel je jezelf of de deelnemers vragen over het verloop van een les of een lessenreeks.

Beoordelingsinstrumenten

• Vaardigheidstests 
• Kwantitatieve motorische tests
• Kwalitatieve motorische test
• Vragenlijstmethoden
• Observatiemethoden
   Evaluatie-instrumenten hebben betrekking op de het meten van bewegingseigenschappen (uithoudingsvermogen, kracht, lenigheid, coördinatie en snelheid). (CLUKS)

Waar bestaat je LWP uit?

Stap 1: Vooruit kijken en doelen stellen (afgerond)

Stap 2: Voorbereiden (stap 2)

Stap 3: Uitvoeren

Stap 4: Evalueren en reflecteren

Stap 5: Finish

Wat beschrijf je bij de randvoorwaarden:
(tijd, ruimte, materiaal)

• Wanneer vindt het evenement plaats

• Waar vindt het evenement plaats

• Plattegrond + materialen

Vragen die je kunt stellen bij het motorisch niveau van een groep

• Hoe goed of slecht beheerst het merendeel van de groep bepaalde vaardigheden en/ of technieken van de door jou te geven activiteit.
  Dus hoe goed zijn ze in de sportactiviteit die jij gaat geven?

Vragen die je kunt stellen bij het cognitief niveau van een groep

• Wat is de intelligentie van de deelnemers?
• Hoe snel begrijpen de deelnemers de uitleg/spelregels?
• Welke kennis van de spelregels en de regelementen hebben de deelnemers?
• Hoeveel tactisch inzicht hebben ze?
• Hoeveel ervaring heeft deze groep met deze vaardigheid?

Vragen die je kunt stellen bij het sociaal-affectief niveau van een groep

• Welke sfeer heerst er in de groep?
• Hoe is de samenwerking in de groep?
• Hoe is de communicatie in de groep?
• Is er sprake van overleg binnen de groep?
• Hoe is de onderlinge acceptatie en verdraagzaamheid?
• Is er sprake van groepjesvorming?
• Hoe is de relatie en de houding van de groep ten opzichte van de lesgever?