Thema 6 Erfelijkheid&evolutie Basistof 3

• Biologie / Verzorging
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 2

Thema 6 Erfelijkheid & Evolutie

Basisstof 1 Je uiterlijk

Basisstof 2 Erfelijke eigenschappen

Basisstof 3 Geslachtelijke voortplanting

Basisstof 4 De evolutietheorie

Basisstof 5 De geschiedenis van het leven

Basisstof 6 Biotechnologie

Herhaling 1

In de vorige bassisstof heb je geleerd dat in elke lichaamscel 46 chromosomen zitten.

Deze chromosomen kun je weer onderverdelen in 23 paren, beide chromosomen van een paar zijn identiek. Dit betekent dat ze de informatie voor dezelfde erfelijke eigenschappen bevatten.

Elk soort organisme heeft hierdoor een even aantal chromosomen in de lichaamscellen.

Herhaling 2

In de afbeelding hiernaast zie je een lichaamscel. Daarin de celkern met blauwe draden (chromosomen). De kralen moeten genen voorstellen: een gen is een deel van een chromosoom en bevat de informatie voor één erfelijke eigenschap. 

Zoals je in de afbeelding ziet bevat een chromosoom meerdere genen, alle genen samen = genotype.

In lichaamscellen komen genen ook in paren voor: genenpaar.

Herhaling 3

Zoals je in de afbeelding hiernaast kunt zien, bevatten onze geslachtscellen ook chromosomen. Geen 46 maar 23, dus dit noem je enkelvoudige chromosomenparen of enkelvoudige genen. Als de eicel en zaadcel bij de bevruchting versmelten bevat de bevruchte eicel weer 46 chromosomen. 23 van de vader, 23 van de moeder.

Ten slotte deelt de bevruchte eicel zich in twee cellen door celdeling. Een moedercel deelt zich telkens in twee dochtercellen.

Basisstof 3

Deze basisstof mag je in twee delen maken, op dinsdag en donderdag. Heb je het filmpje gezien van "Biobits Erfelijkheid, 'De Moord'", waarin Julia's moeder vermoord wordt? Hierbij nog een keer het filmpje, als je deze niet gekeken hebt:

Belangrijke woorden

Gelijke of ongelijke genen

DNA-verwantschapstest

Geslachtelijke voortplanting

Variatie in genotypen

Twee-eiige tweeling en eeneiige tweeling

Uit hoeveel zaadcellen is een eeneiige tweeling ontstaan?
Op het antwoord komen we later in deze Lessonup terug :)

1. 1
2. 2

Gelijke of ongelijke genen 1

In de afbeelding hiernaast zie je een lichaamscel met 8 chromosomen erin, 4 paren dus. Je ziet dat de chromosomen die dezelfde erfelijke eigenschappen bevatten, precies hetzelfde zijn, bijvoorbeeld de twee chromosomen met een gele ronde kraal.

Deze genen bevatten precies dezelfde informatie, bijvoorbeeld voor steil haar. Deze persoon heeft dan twee maal een gen voor steil haar. Maar wat nu als je krullen hebt? Of een beetje slag in je haar?

2. In de afbeelding hierboven (deze staat ook in je boek) zie je hoe je genotype voor haarvorm eruit ziet.

In de afbeelding hiernaast zie je een lichaamscel met 8 chromosomen erin, 4 paren dus. Je ziet dat de chromosomen die dezelfde erfelijke eigenschappen bevatten, precies hetzelfde zijn, bijvoorbeeld de twee chromosomen met een rode vierkante kraal.

Deze genen bevatten precies dezelfde informatie, bijvoorbeeld voor steil haar. Deze persoon heeft dan twee maal een gen voor steil haar. Maar wat nu als je krullen hebt? Of een beetje slag in je haar?

Gelijke of ongelijke genen 3

De vrouwen met steil (gele ronde kralen) en krullend haar (paarse ronde kralen) hebben twee gelijke genen. De vrouw rechts heeft ongelijke genen, zij heeft een gen voor krullend haar gekregen van haar vader en een gen voor steil haar gekregen van haar moeder, of andersom.

Daardoor heeft zij een beetje een tussenvorm, slag in haar haar.

Gelijke of ongelijke genen 3

De vrouwen met steil (gele ronde kralen) en krullend haar (paarse ronde kralen) hebben twee gelijke genen. De vrouw rechts heeft ongelijke genen, zij heeft een gen voor krullend haar gekregen van haar vader en een gen voor steil haar gekregen van haar moeder, of andersom.

Daardoor heeft zij een beetje een tussenvorm, slag in haar haar.

Ongeslachtelijke voortplanting

De vrouwen in de vorige slide hebben allemaal twee genenparen, zij zijn ontstaan uit geslachtelijke voortplanting. Hierdoor ontstaat een nieuw organisme wanneer twee geslachtscellen samensmelten.  

In het filmpje hierna zie je de andere manier van voortplanten, bacterien doen het onder andere, maar ook pantoffeldiertjes :)

Geslachtelijke voortplanting 1

In de afbeelding hiernaast zie je een lichaamscel met 6 chromosomen, drie chromosomen hebben een blauwe kleur en drie een rode kleur. Je herkent de chromosomenparen aan hun vorm (soort propellor, halve propellor en een soort boemerang vorm). (De chromosomen hebben zich al gedeeld, daarom zie je achter elk chromosoompje er nog één staan en lijken het er 12). De blauwe heeft de persoon van moeder, de rode van vader gekregen.

Geslachtelijke voortplanting 2

De lichaamscel in het midden dus met 6 chromosomen zie je rechts. Daaromheen zie je alle mogelijke verdelingen van hoe die chromosomen in de geslachtscellen terechtkomen van die persoon terecht kunnen komen. Zie ook afbeelding 14 in je boek.

Je kunt hier aan goed zien waarom jij en je zus/broer niet helemaal of soms helemaal niet op elkaar lijken! 

3. Bij geslachtelijke voortplanting ontstaat dus veel variatie in de genotypen, en hebben we dus allemaal een ander fenotype. Dit komt terug in Basisstof 4.

De lichaamscel in het midden dus met 6 chromosomen zie je rechts. Daaromheen zie je alle mogelijke verdelingen van hoe die chromosomen in de geslachtscellen terechtkomen van die persoon terecht kunnen komen. Zie ook afbeelding 14 in je boek.

Je kunt hier aan goed zien waarom jij en je zus/broer niet helemaal of soms helemaal niet op elkaar lijken! 

Tweelingen 1

!Spoiler! In de volgende afleveringen van de moordzaak, blijkt dat iemand een tweelingbroer heeft. Je ziet in het screenshot hiernaast, dat alle genen van dit onderzochte DNA hetzelfde zijn. Deze twee mannen hebben dus exact dezelfde chromosomen en hetzelfde genotype. Hebben ze ook hetzelfde fenotype (uiterlijk), denk maar eens aan Isa en Jet :)

Tweelingen 2

Wanneer bij de bevruchte eicel tijdens de eerste delingen cellen van elkaar losraken, ontstaat een eeneiige tweeling. Deze mensen hebben hetzelfde genotype en altijd hetzelfde geslacht.

Een twee-eiige tweeling ontstaat als er twee eicellen worden bevrucht door twee zaadcellen. Het zouden dus een jongen en een meisje kunnen zijn of hetzelfde geslacht. Hun genotype is niet hetzelfde.

DNA-verwantschapstest 1

Als laatste.

In de eerste aflevering van de moordzaak wordt er een DNA profiel gemaakt van Julia en Hugo, hij blijkt niet haar vader te zijn. 

Hier komen in het lab achter, door middel van een DNA-verwantschapstest. 

In de afbeelding hiernaast zie je dat een aantal genen (die streepjes) op de chromosomen van Julia en Hugo, helemaal niet hetzelfde zijn. 

DNA-verwantschapstest 2

In je boek zie je de afbeelding rechts staan, die lijkt op de foto uit het filmpje over de moordzaak. Hierin kun je hetzelfde zien als op de vorige slide: sommige streepjes komen overeen, andere helemaal niet.

Als het genenpaar ongelijk is, zie je goed welk gen van je vader afkomstig is en welk gen je van je moeder gekregen hebt.

Vragen

De kippen op de afbeelding kunnen in drie kleuren voorkomen: zwart, vuilwit en blauw. De zwarte haan en de vuilwitte hen (allebei bovenaan) kregen de blauwe kip onderaan. 

Een blauwe kip is dus een tussenvorm tussen wit en zwart, net zoals haar met slag een tussenvorm is tussen steil en krullend haar.

Heeft de blauwe kip dus gelijke of ongelijke genen?

1. Gelijke genen
2. Ongelijke genen

Naast tweelingen, bestaan er
ook drielingen (en vierlingen, etc).
Hoe noem je de drieling in het plaatje?

1. Eeneiige drieling
2. Twee-eiige drieling
3. Drie-eiige drieling

Huiswerk

Lees Thema 6 Bassistof 3 (bladzijde 73, 74, 75) door. 

Maak de opdrachten:

- In je werkboek en mail een foto.

- In de ELO van Biologie&Verzorging voor jou, code K2a: 528112 en K2d: 793210. Via Magister kun je hier komen, mocht je dit nog niet eerder gebruikt hebben.

Tot slot

Hieronder vind je de laatste 3 afleveringen van de video's over de moordzaak op de moeder van Julia. 

Op de laatste drie slides staat de samenvatting van deze basisstof.

Deel 2 De Vader

In je boek zie je de afbeelding rechts staan, die lijkt op de foto uit het filmpje over de moordzaak. Hierin kun je hetzelfde zien als op de vorige slide: sommige streepjes komen overeen, andere helemaal niet.

Als het genenpaar ongelijk is, zie je goed welk gen van je vader afkomstig is en welk gen je van je moeder gekregen hebt.

Deel 3 De Broer

Deze aflevering gaat over bevruchting. Om eicellen en zaadcellen te maken gaan cellen delen van 46 naar 23 chromosomen. Ze noemen dat in de video "meiose", wat "de celdeling voor het maken van geslachtscellen" betekent.

Deel 4 De Familie

In deze aflevering maken onze hoofdpersonen een stamboom van hun familie. Ook leer je over eeneiige tweelingen en wordt 'de moord' opgelost.

Je hoort ook over mutaties, dat hoef je niet te kennen. Een mutatie is een veranderd gen, door roken kun je bijvoorbeeld een veranderd gen krijgen, waardoor je meer kans hebt op het krijgen van kanker. 

Samenvatting

Variatie in genotypen ontstaat door geslachtelijke voortplanting (1)

- In lichaamscellen bevatten de genen van een genenpaar informatie voor dezelfde erfelijke eigenschap

     Het genenpaar voor een erfelijke eigenchap kan bestaan uit twee gelijke           genen of uit ongelijke genen

Samenvatting

Variatie in genotypen ontstaat door geslachtelijke voortplanting (2)

- Bij de vorming van geslachtscellen komt van elk genenpaar één gen in een geslachtscel terecht

   Bij geslachtscellen komen veel verschillende genotypen voor

- Bij geslachtelijke voortplanting versmelten twee geslachtscellen.

    Welke geslachtcellen bij bevruchting versmelten, is afhankelijk van toeval.      Zo ontstaan nieuwe genotypen.

Samenvatting

Hoe ontstaat een eeneiige en twee-eiige tweeling?

- Een eeneiige tweeling ontstaat uit één bevruchte eicel

   Bij de bevruchting is één zaadcel betrokken

   Een eeneiige tweeling heeft hetzelfde genotype

- Een twee-eiige tweeling ontstaat als twee eicellen worden bevrucht

   Bij de bevruchting zijn twee zaadcellen betrokken

   Een twee-eiige tweeling heeft niet hetzelfde genotype

Vooruitblik...

Volgende les, maak je een Kahoot als vervangend SO voor basisstof 1, 2 en 3 van Thema 6. 

Daarna gaan we verder met een film over Evolutie van Freek Vonk en Basisstof 4 Evolutie.