Grammatica, p. A : Woorden maken/Morfemen

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Wisbordjes

Hoeveel woorden staan er in de Dikke Van Dale?

Hoeveel woorden heeft de Nederlandse taal echt?

Misdaadjournalisten

Hak dit woord nu op een logische manier in tweeën.

Misdaad - journalisten

Deel beide delen nog een keer op in tweeën.

Planning

Startopdracht (15)

Woorden maken (10)

Aan de slag! (20)

Afsluiten (5)

Leerdoelen

1. Ik weet wat morfemen zijn.

2. Ik kan bepalen uit welke morfemen een woord bestaat en of een morfeem vrij of gebonden is.

Woorden maken

Kleinste eenheid van een taal met een zelfstandige betekenis en/of grammaticale functie = morfemen (bouwstenen)

- kan een heel woord zijn

- kan een deel van het woord zijn

huis           huis-deur         huis-deur-tje    

zang          zang-er             zang-er-es

Wat is het verschil tussen een lettergreep en een morfeem?

morfeem --> gerelateerd aan de betekenis en structuur van een woord

lettergreep --> gerelateerd aan de uitspraak van een woord

voorbeeld:

hondenhok

3 lettergrepen = hon-den-hok

3 morfemen = hond-en-hok

Gelede woorden

Woorden die uit meerdere morfemen bestaan.

Plantenbak

Vrijwel altijd ligt de hoofdbetekenis in het rechterdeel van het woord. Het linkerdeel geeft een nadere aanduiding.

2 categorieën morfemen 

vrije morfemen: een morfeem dat in zijn eentje een woord vormt en niet opgesplitst kan worden (boek: lexicale elementen)

Zang, plant, vogelspin

gebonden morfemen: een morfeem dat niet zelf kan functioneren en alleen voorkomt in combinatie met andere morfemen (boek: niet-lexicale elementen)

-er, -je,                                                                                      --> zanger, plantje

Hoeveel morfemen?

1. huisdier

2. leerkracht

3. onverwacht

4. onverwachte

5. ballonvaarders

Antwoorden

1. huis- dier (2)

2. leer- kracht (2)

3. onverwacht (3)

4. onverwachte (4)

5. ballonvaarders (3)

Welke woorden zijn vrije morfemen en welke bevatten een gebonden morfeem?

vrij morfeem

gebonden morfeem

boog

boogschutter

soldaat

soldaten

gebeurtenis

piloot

seconden

voetbal

honkbalpet

schrijven

Uit hoeveel morfemen bestaat het woord 'bladblazertjes'?

1. 2
2. 3
3. 4
4. 5

Uit hoeveel morfemen bestaat het woord 'contactadvertenties'

1. 2
2. 3
3. 4
4. 5

Aan de slag!

Wat? Maak oefening 4 t/m 8 op blz. 120.

Hoe? Oefenboek, handboek en antwoorden in schrift.

Tijd? 20 minuten

Hulp? Zachtjes overleggen

Klaar? Maken opdr. 9

Hoeveel morfemen tellen de volgende woorden?

Schrijf de morfemen op en vermeld erbij of het een vrij of gebonden morfeem is.

ongrijpbaar

luguber

emmertje

bureaustoel

onweer

rondleiding

wandelaars

examenperiode

gewandeld

Klaar?

Antwoorden staan op de volgende slide

ongrijpbaar

on – gebonden (circumfix)

grijp - vrij

baar – gebonden (circumfix)

luguber

luguber - vrij

emmertje

emmer - vrij

tje – gebonden (suffix)

bureaustoel

bureau – vrij

stoel – vrij

ongrijpbaar

on – gebonden (circumfix)

grijp - vrij

baar – gebonden (circumfix)

luguber

luguber - vrij

emmertje

emmer - vrij

tje – gebonden (suffix)

bureaustoel

bureau – vrij

stoel – vrij

onweer

on - gebonden (prefix)

weer - vrij

rondleiding

rond – vrij

leid – vrij

ing – gebonden (suffix)

wandelaars

wandel – vrij

aar – gebonden (suffix)

s – gebonden (suffix)

examenperiode

examen – vrij

periode – vrij

gewandeld

ge – gebonden (circumfix)

wandel – vrij

d – gebonden (circumfix)