Hoofd- en bijzinnen

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Welkom

Formuleren

Hoofd- en bijzinnen + bijvoeglijke en beknopte bijzinnen

Nederlands

Leerdoelen

Voor de komende toets leer je:

• Hoofd- en bijzinnen te onderscheiden *
• nevenschikkende en onderschikkende voegwoorden te onderscheiden.
• bijvoeglijke bijzinnen te herkennen en te benoemen. **
• Beknopte bijzinnen te herkennen en foutieve beknopte bijzinnen te verbeteren ***
• lijdende en bedrijvende vorm te gebruiken **
• Woordsoorten te benoemen (herhaling) **

znw - lw - bnw, vz - zww - hww - kww - pers. vnw - bez. vnw - wederkerend vnw - wederkerig vnw - vr. vnw - aanw. vnw - betr. vnw - onb. vnw - onb. htw - onb, rtw - bep. htw - bep. rtw - onderschikkend vw - nevendschikkend vw - bw 

Leerdoelen

Aan het eind van deze les...

• kun je hoofd- en bijzinnen te onderscheiden.

• kun je nevenschikkende en onderschikkende voegwoorden te onderscheiden.
  

• kun je bijvoeglijke bijzinnen te herkennen en te benoemen. 

• Beknopte bijzinnen te herkennen en foutieve beknopte bijzinnen te verbeteren.

Wat is het verschil tussen een enkelvoudige en samengestelde zin?

Omdat Sandra te laat was, moest ze zich de volgende ochtend om 08.00 uur melden.

1. Enkelvoudige zin
2. Samengestelde zin

Hoofdzin 

Bijzin

Omdat ik tot mijn achttiende niet rookte,

kreeg ik van mijn ouders mijn rijbewijs.

Schrijf de hoofd- en bijzin op van deze zin:
Weet jij dat een sms'je vanuit het buitenland duurder is?

Schrijf de hoofd- en bijzin op van deze zin:
Omdat Loes haar vriend mist, stuurt ze hem drie sms'jes op een dag.

Terwijl vader de afwas deed, maaide moeder het gras in de achtertuin.

1. hoofdzin + bijzin
2. hoofdzin + hoofdzin
3. bijzin + hoofdzin

Hoe hebben astronomen eigenlijk vastgesteld dat het heelal steeds verder uitdijt?

1. hoofdzin + hoofdzin
2. bijzin + hoofdzin
3. hoofdzin + bijzin

Houd jij meer van een zonvakantie of bezoek je liever kerken en musea?

1. hoofdzin + hoofdzin
2. hoofdzin + bijzin
3. bijzin + hoofdzin

Bijvoeglijke bepaling

Een  bijvoeglijke bepaling is een woord of woordgroepje dat iets zegt over een zelfstandig naamwoord.

Bijvoorbeeld:

De lerares uit Doornspijk komt vandaag met de auto.

Ik koop de nieuwste cd van Snelle

Bijvoeglijke bijzin

• Een bijv. bijzin zegt ook iets over een zelfstandig naamwoord.
• Het is een zin en heeft dus een pv.

Bijvoorbeeld:

De jongen die gisteren een ongeluk kreeg ligt in het ziekenhuis.

Kun jij de bijvoeglijke bijzin vinden in deze tekst?

die woensdag zijn gesteld

• Heeft een eigen PV (zijn)
• Begint met een betrekkelijk voornaamwoord (die)
• Geeft meer informatie over een znw (over de vragen)

Bijvoeglijke bijzin

• Bijvoeglijke bepaling met eigen persoonsvorm

• Begint vaak met betrekkelijke voornaamwoorden die, dat, wie of wat
  

Bijvoorbeeld: De politieagent die mij gisteren bekeurde, zwaaide vandaag vriendelijk.

• Soms begint een bijvoeglijke bijzin met een voorzetsel.
  Bijvoorbeeld: De vriend van mijn vader is de man naast wie ik in de bus zat.

• De bijvoeglijke bijzin is geen zelfstandig zinsdeel.

Vergelijk:

1. De spannende game is net uitgebracht.
   
   
2. De game die heel spannend is, is net uitgebracht.

• Spannende = bijvoeglijke bepaling bij game.
  
  
• Die heel spannend is = bijvoeglijke bijzin bij game.

Beknopte bijzin

Een beknopte bijzin bevat, anders dan een gewone bijzin, geen onderwerp (het zogenaamde verzwegen onderwerp) en geen persoonsvorm.

In plaats van de persoonsvorm bevat een beknopte bijzin: 

• Een voltooid deelwoord
• Een onvoltooid deelwoord
• te + infinitief (het hele werkwoord)

• Huppelend van plezier, kwam het kind de klas binnen.
• Uit de wind gehouden, kon hij de eindstreep halen.
• Slap van het lachen, liepen de meisjes de klas binnen.
• Na te hebben getankt, konden we verder rijden.

Juiste beknopte bijzin

Als een beknopte bijzin een bijwoordelijke bepaling is, mag deze alleen beknopt zijn als het onderwerp uit de hoofdzin overeenkomt met het onderwerp dat eigenlijk in de beknopte bijzin moet staan (het verzwegen onderwerp).

Afgeleid door een reclamebord, botste ik tegen een stilstaande auto.

• Wie was afgeleid? Antwoord: 'Ik' = OW
• 'Ik' is ook het OW van de hoofdzin. 
• Het verzwegen onderwerp van de beknopte bijzin en het onderwerp van de hoofdzin komen overeen. 
• Hier is dus sprake van een goede beknopte bijzin.

Meer voorbeelden

Op zijn rug in de hangmat liggend, las Koen een tijdschrift.

• Wie lag in de hangmat? Koen.
  
• Koen is ook het onderwerp van de hoofdzin, dus het komt overeen met het verzwegen onderwerp van de beknopte bijzin.
  

In de wetenschap toch niets te leren op school, spijbelde Jelle dagelijks.

• Wie leerde niets? Jelle. 
• Jelle is ook het onderwerp van de hoofdzin, dus dat komt overeen met het verzwegen onderwerp van de beknopte bijzin.
  

Na jaren in een la gelegen te hebben, hing ik de foto aan de muur.
Wat is er in bovenstaande zin aan de hand?

Foutieve beknopte bijzinnen

Bij een foutieve beknopte bijwoordelijke bijzin komen het verzwegen onderwerp van de beknopte bijwoordelijke bijzin en het onderwerp van de hoofdzin NIET overeen. 

Je verbetert een foutieve beknopte bijwoordelijke bijzin door:

1. De bijzin volledig uit te schrijven met een onderwerp en een persoonsvorm.
   ...of....
2. Door het onderwerp van de hoofdzin te veranderen, zodat dit ow gelijk is aan het verzwegen ow.

Voorbeeld foutieve beknopte bijzinnen

Na een uur in de oven te hebben gestaan, smulden de gasten van de taart. 

Hilarisch zo'n zin!

Goed is: 

1. Nadat de taart een uur in de oven had gestaan,...
   (let bij het uitschrijven goed op de tijd van de hoofdzin tt/vt) 
   ...of...
2. Na een uur in de oven te hebben gestaan, werd de taart door de smullende gasten opgegeten.

Welk onderwerp van de beknopte bijwoordelijke bijzin is weggelaten?
Napratend over de wedstrijd, verlieten de toeschouwers het stadion.

1. de voetballers
2. de toeschouwers
3. het stadion
4. de wedstrijd

Napratend over de wedstrijd, verlieten de toeschouwers het stadion.
Goed of fout?

1. goed
2. fout

Welk onderwerp van de beknopte bijwoordelijke bijzin is weggelaten?
Kletsnat van de regen thuisgekomen, smaakte de warme chocomelk mij wel.

1. de warme chocomelk
2. ik
3. de regen
4. mij

Kletsnat van de regen thuisgekomen, smaakte de warme chocomelk mij wel.

Goed of fout?

1. goed
2. fout

Na de koning uitgezwaaid te hebben, vertrok de helikopter.

1. goed
2. fout

Wachtend op de bus, kusten zij elkaar.

1. goed
2. fout

Na koffie gedronken te hebben, reed de bus verder.

1. goed
2. fout

Alvorens te tekenen, dient u alle consequenties van uw besluit te overwegen.

1. goed
2. fout

Luid gillend werd zijn verstandskies getrokken.

1. goed
2. fout

Maak de volgende foutieve beknopte bijwoordelijke bijzin juist:
In staat van dronkenschap verkerend, vond de agent hem in de goot.

Maak de volgende foutieve beknopte bijwoordelijke bijzin juist:
Na fraude te hebben geconstateerd, werd de boekhouder direct ontslagen.