imperialisme

• Geschiedenis
• Secundair onderwijs

imperialisme

Kolonialisme?

• Vanaf 15de eeuw: kolonialisme --> veroveringen met een economisch doel
• Kenmerkend: handelsposten op de kusten
• Vanaf 19de eeuw: modern imperialisme

19e eeuw: Moderne imperialisme

verschil:

1. in ongezien korte tijd kreeg een handvol kleine Europese staten de controle over veel grotere gebieden verspreid over de hele wereld

2. Nieuwe golf van kolonisatie was veel strakker en veel beter georganiseerd dan in de vroegmoderne tijd. 

* vroegmoderne tijd: 'Nieuwe wereld' was ver weg, weinig controle moederland tov 19de eeuw: overzeese provincies

* vroegmoderne tijd Afrika/Azië: overheersing beperkt tot kustgebieden tov 19de eeuw ook binnenland gekoloniseerd

Overheersen kan op verschillende manieren:

- Kolonie: land neemt controle en bestuur volledig over

- Protectoraat: Plaatselijke machthebbers ondertekenen verdragen met een Europees land, waardoor dat Europees land veel invloed in een land krijgt (toegang tot grondstoffen, gunstige handelsvoorwaarden, militaire aanwezigheid)

- Dominion: gebied binnen koloniaal rijk dat een ruime mate van zelfbestuur had, maar onder controle van koloniserend land.

Oorzaak 1: Economisch motief

Gevolg industriële revoluties: 

Kolonies werden grondstofleveranciers én nieuwe afzetmarkten. 

analyse brontekst (p. 214)

Actualisatie Brexit

Dit was een strategie die de Brexiteers ook gebruikten tijdens het referendum in Groot-Brittannië.

Door de EU als zondebok aan te duiden voor alle binnenlandse problemen (armoede, economische crisis, migratieproblematiek,...) en 'take back control - make Britain Great Again' campagne

Oorzaak 2: politieke motieven

nationalisme!

Technologische voorsprong - Vlugger, makkelijker, efficiënter

-- Betere wapens (Maxim machinegeweer) + kolonies leverden grondstoffen voor wapenindustrie

-- Telegraaf (communicatie over grote afstand)

-- Spoorwegen/ stoomschepen (Congo boten Suezkanaal) - wie buiten Europa militair aanwezig wilde zijn moest transport doelmatig kunnen gebruiken.

Oorzaak 3: sociale motieven

Australië als strafkolonie

Oo

Wetenschappelijk onderzoek

* geïnteresseerd in nieuwe streken, mensen, planten,..

* ongeziene drang naar avontuur/exotische (kranten, romans, expeditites - Henry Morton Stanley,...)

* Tentoonstellingen/musea in eigen land

Oorzaak 4: culturele motieven

Oo

Beschaving en ontwikkeling

•  Verspreiding christendom: missionarissen - religieuze zendingdrang!! 
• Superioriteitsdenken (White man's burden) leidde tot beschavingsoffensief.
  

Superioriteit van het blanke ras

Superioriteit van de Europese beschaving

 

Oorzaak 4: culturele motieven

Doctor Livingstone, I presume

White man's burden (Kipling)

Cartoon

Cartoon gaat over de annexatie van de Filippijnen door de VS

Bron:

 “The White Man’s Burden (Apologies to Rudyard Kipling).” Victor Gillam, Judge, April 1, 1899. Source: The Ohio State University Billy Ireland Cartoon Library & Museum

Analyse

Klik hier voor de analyse

Oo

Beschaving en ontwikkeling

•  Opvoeden en ontwikkelen
  
• paternalistisch en gevoed door racisme (tot vandaag)
  
• verrechtvaardigen van imperialisme: volkeren optillen tot 'hoger niveau van beschaving'

 

Oorzaak 4: culturele motieven

Ik zie: Europeaan die bevelen geeft, Afrikaanse inwoner die salueert en bevelen volgt

Betekenis: Europeanen zijn voorbestemd om te leiden

Ik zie: Licht der beschaving: symbolen van revolutie - leidersfiguur.

Betekenis: Europa brengt de verlichting, ideeën van beschaving

Ik zie: hardwerkende slaaf

Betekenis: Europeanen bestrijden slavenhandel

Ik zie: Afrikaanse inwoners die leren lezen

Betekenis: scholing - leren 'onderontwikkelden' lezen en cultuur - Europeanen brengen beschaving en cultuur

Ik zie: hoorn met overvloedig geld

Betekenis: Europeanen brengen rijkdom

Oftewel:

•Economisch:

-Grondstoffen

-Afzetmarkt

•Politiek:

-Machtsvertoon/prestige naties

• Sociaal
  Wegwerken arbeidsoverschot en ongewensten

•Cultureel

- Wetenschap

- Europese superioriteit (white man's burden)

- opvoeding en beschavingsideaal (racisme)

Europese ontdekkingsreizigers vullen geleidelijk de blinde vlekken op de Afrikaanse kaart in (Livingstone, Stanley,...

Het inzicht groeide dat het Afrikaanse continent heel wat te bieden had

Dr. Livingstone I presume?

Strubbelingen en ontdekkingen

- strubbelingen tussen Frankrijk en Verenigd Koninkrijk in Egypte 

- Leopold II stuurde niet enkel Stanley op pad om Centraal-Afrika te exploreren, hij richtte ook de filantropische 'Internationale Congovereniging' op.
Meer uit het dienen van zijn eigen economisch belang dan uit liefdadigheid

- Duitsland ééngemaakt onder Bismarck werpt zich op als nieuwe economische wereldleider.
Bismarck zelf was koele minnaar van koloniale expansie, maar staatsnationalisme zorgt onvermijdelijk voor druk om grote rijk.

De Conferentie van Berlijn (1884-1885)

(klik op de kaart om te vergroten)

De Conferentie van Berlijn - Gevolgen

1. Slaagde er niet in om spanningen tussen de Europese grootmachten volledig weg te nemen (spanningen tussen VK en Frankrijk: oorlog nipt vermeden door compromis dat basis legt voor latere bondgenootschap)

2. Bij het trekken van de grenzen (verdelen van de taart) werd geen rekening gehouden met de verschillende volkeren en werden grenzen met meetlat getrokken. Bij dekolonisatie na WOII bleven deze willekeurige grenzen die niets te maken hebben met leefgebied van volkeren.

3. kolonisator drong cultuur op: christendom (niet in Noord-Afrike nvrd)

4. Taal van kolonisator blijft vaak officiële taal.

Vul aan p. 230

Koning Leopold II van België had grote ambities. Hij droomde van een koloniaal rijk. Maar hij besefte dat hij dat niet zomaar in de schoot zou geworpen krijgen. 

Hoe verpakt hij zijn ambities?

Stop de podcast op min. 06:45

Bron

UIt: De geest van koning Leopold II', door Adam Hochschild, p. 48

Op naar Congo-Vrijstaat

- In België bestond er bij de publieke opinie weinig interesse voor het verwerven van koloniale bezittingen.

- Maar Leopold II was een ambitieus vorst

* persoonlijke geldingsdrang: op zoek naar prestige 

* Economische motieven

* Patriottisme opwekken bij jonge natie

Ondanks afwijzing van Belgische regering (angst voor verlies en behoud neutraliteit) blijf Leopold geïnteresseerd in Centraal-Afrika

- 1876: organiseerde internationale samenkomst in Brussel met oproep om Centraal-Afrika te verlossen van Arabische slavenhandelaars en Europese beschaving brengen

- oprichten: 'Association Internationale Africaine 'met Leopold als voorzitter

Op naar Congo-Vrijstaat

-

- Scramble for Afrika: Leopold II geeft Stanley de opdracht om in zijn naam gebied te verwerven.

 conferentie van Berlijn (1884-1885)

* doel: verdeling van Afrika olv Bismarck

* Leopold was niet aanwezig, maar via tussenpersonen slaagde hij erin om Leopold II als soeverein van Kongo-Vrijstaat te erkennen. Waarom?

1. Op voorwaarde vrijhandelszone

2. vermijden dat Centraal-Afrika naar andere grote landen gaat

3. onder motief van 'filantropie'

I

Exploitatie van een kolonie = dure zaak

- nood aan aanleg van een spoorlijn

- Congo bracht wegens vrijhandelszone weinig belastingen en tolrechten op.

- Koning ging een lening aan bij de Belgische overheid.

REDDING: RUBBER VOOR AUTO INDUSTRIE

Leopold probeert tegen de bepalingen van de Conferentie van Berlijn in de handel in rubber en ivoor te monopoliseren. 

Na protest verdeelde hij de kolonie:

1. Kroondomein: voorbehouden voor de koning (10

 keer zo groot als België)

2. Gebieden toegekend aan concessiemaatschappijen. Zij betaalden een bedrag om een stuk van Congo te exploiteren. Maar Leopold behield de helft van de aandelen.

Meedogenloze exploitatie

-  De aanleg van de spoorlijn kostte talloze levens (gevaarlijk gebied)

- Om de plaatselijke bevolking onder de knoet te houden, was een leger opgericht, de Force Publique, die bestond uit zwarte soldaten onder het bevel van blanke officieren. 

De plaatselijke bewoners werden door de Force Publique gedwongen rubber te gaan verzamelen in het oerwoud. 

Per maand moest een bepaalde hoeveelheid aan rubber worden geleverd per dorp. 

Lukte dat niet, dan volgden represailles. 

Geselingen met de nijlpaardenzweep (de Chicotte, die letterlijk de stukken vlees uit de lichamen van de gegeselden rukte) waren frequent. 

Om te bewijzen dat ze hun kogels niet nodeloos verspilden, moesten soldaten van de Force Publique per afgevuurde kogel een hand van het

slachtoffer meebrengen. 

Misten ze doel, dan hakten ze de hand van een levende af.

Dorpen die onvoldoende meewerkten, werden platgebrand, de bevolking werd vermoord of

vluchtte en vrouwen werden gegijzeld om de mannen aan te zetten meer rubber te gaan

verzamelen. 

Het afhakken van handen, voeten of oren, of gruwelijke terechtstellingen waren

gangbare strafmatregelen en dienden de bevolking schrik aan te jagen.

Genocide?

Men schat dat de Congolese bevolking gehalveerd werd: directe en indirecte doden.

Van 3 tot 10 miljoen doden - afhankelijk van de schattingen.

Hoe konden dergelijke misstanden in Kongo-Vrijstaat bestaan?

* Hebzucht: van koning en aandeelhouders van de concessie houdende bedrijven

* Gebrek aan controle:

- controle van parlement dat de uitvoerende macht moet controleren

- gebrek aan controle op bestuur van Kongo-Vrijstaat. Belgische gouverneurs en bestuurders konden naar eigen goeddunken handelen.

Wat deed Leopold II met dat geld?

Koning-bouwheer

Foto wereldtentoonstelling Antwerpen 1885 en 1894 werden Congolezen tentoongesteld in namaakdorpen, de zogenaamde 'negerdorpen' - een menselijke zoo... 7 Congolezen stierven aan de griep omwille van het slechte weer.

Leopold slaagde er tiental jaar in de berichten van vnl. protestantse missionarissen in Engeland af te doen als lasterpraatjes.

Maar uiteindelijk was het E.D. Morel met het oprichten van 'Congo Reform Association'  die de publieke opinie tegen Leopold II keerde met de verspreiding van fotomateriaal, ooggetuigenverslagen en rapporten.

Het Britse parlement keurde een resolutie goed waarin de Britse regering werd verzocht een onderzoek te starten naar de toestanden in Kongo-Vrijstaat.

Het Belgische parlement laat in 1905 een onafhankelijk onderzoek uitvoeren dat de conclusie van het Britse onderzoeksrapport bevestigde.

In 1908 neemt het Belgische parlement de kolonie van Leopold II met tegenzin over. Kongo-Vrijstaat wordt omgedoopt tot Belgisch-Congo.

Op veel vlakken bleef het Belgische beleid een voortzetting van dat van Leopold II. Hoewel de ergste mistoestanden verleden tijd waren.

Wie profiteerde van de exploitatie?

- Leopold II verrijkte zich enorm.

 

- Ook het Belgische bedrijfsleven profiteerde van de exploitatie van Congo: 

*het hedendaagse Umicore groeide dankzij de mijnbouw in Congo uit tot een wereldspeler in de verwerking van ertsen

* Société Générale boekte enorme winsten.

* Dankzij de grondstoffen uit haar kolonie bleef België bovendien toet aan de Eerste Wereldoorlog één van de leidende industriële landen van de wereld.

Mogen de strips met een karikaturale afbeelding nog verspreid worden?

Moet België excuses aanbieden volgens jou?

Mogen de standbeelden van Leopold II blijven staan?