BS 5 + 6

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 6 Waarneming en gedrag

BS5 aangepast gedrag

Leerdoelen BS5

1. Je kunt leerprocessen herkennen
2. Je kunt leerprocessen beschrijven
3. Je kunt de functie van leren uitleggen.

Gedrag wordt gevormd door:

• prikkels
• erfelijke factoren 
• aangeleerde factoren (leerprocessen)

In de volgende slides gaan we de verschillende leerprocessen bespreken.

1. inprenting
2. gewenning
3. conditionering
4. inzichtelijk leren

Lorenz bestudeerde vogels en zag dat hun gedrag in verschillende stappen was te verdelen.

1. gedragsstappen
2. gedragsketens
3. gedragselementen
4. gedragssystemen

Gewenning: 

Wat is gewenning?

1. Leren dat je altijd moet reageren.
2. Leren dat reageren niet altijd nodig is.
3. Leren dat reactie noodzakelijk is.
4. Leren in korte gevoelige periode.

Wat is het nut van gewenning?

SCHRIJF OP 

inprenting 

* iets wat alleen geleerd kan worden in een bepaalde, korte periode

* herkennen van ouders of soortgenoten

gewenning

* afleren van reacties op bepaalde prikkels 

* eenvoudige vorm van leren

Conditioneren:

- trial and error (proefondervindelijk)

- klassiek conditioneren (Pavlov)

- operant conditioneren 

klassiek conditioneren (Pavlov reactie)

Hoe noem je de vorm van leren waardoor de honden van Pavlov gaan kwijlen als ze een bel horen?

1. geconditioneerde reflex
2. operante conditionering
3. proefondervindelijk leren
4. trial and error

geconditioneerde reflex 

* natuurlijke prikkel wordt vervangen door kunstmatige prikkel bij het                   veroorzaken van natuurlijke respons

* respons = geconditioneerde reflex

* geen keuze, gebeurt automatisch

* ook wel het Pavlov-effect (Pavlov-reactie)

brokken

bel

SCHRIJF OP 

conditioneren (proefondervindelijk leren)

* ook wel trial and error leren genoemd

* organisme leert door gevolg van zijn gedrag (ervaringen)

* dopamine (neurotransmitter) speelt hierbij een rol

Skinner-box

* frequentie van handeling neemt toe als daar een beloning op volgt 

beloning         belongingscentrum in hersenen          dopamine          geluksgevoel           vaker doen!

0

BEGRIPPENLIJST

leerprocessen

inprenting

gewenning

conditionering

proefondervindelijk leren (= trial and error)

geconditioneerde reflex

Skinner box

imitatie

inzicht

Sociaal gedrag

Basisstof 6

Sociaal gedrag

Sociaal gedrag is het gedrag van soortgenoten ten opzichte van elkaar.

Bij sociaal gedrag noemen we de handelingen signalen.

Signalen dienen als informatieoverdracht tussen soortgenoten.

Signalen worden gegeven door middel van kleuren, geuren, geluiden, houdingen en gebaren.

Sociaal gedrag

Verschillende soorten gedrag vallen onder sociaal gedrag.

Dit zijn onder andere:

• Vaststellen rangorde (pikorde bij kippen)
• Taakverdeling
• Verzoeningsgedrag
• Imponeergedrag
• Territoriumgedrag
• Voortplantingsgedrag

Voortplantingsgedrag, Balts en Paring

De balts is een karakteristieke gedragsketen. Deze is opvallend en lokt partners aan.

De balts is soortspecifiek en vergroot de bereidheid tot paring.

Handelingen van de balts zijn vaak gewone handelingen die overdreven, omgevormd of versneld worden uitgevoerd, dit noemen we dan geritualiseerd gedrag.

Bij zoogdieren spreken we niet van de balts van van bronst.

Territoriumgedrag

• Door een territorium te vormen wordt een zekere hoeveelheid voedsel of ruimte veiliggesteld
• Territorium vermindert conflicten tussen soortgenoten
• Mannetje verdedigt het gebied tegen binnendringende soortgenoten
• Dreiggedrag op de grens

Overspronggedrag

Het wordt veroorzaakt door een intern conflict tussen gedragssystemen (conflictgedrag). Voor beide gedragssystemen bestaat een even sterke motivatie.

Overspronggedrag lijkt zinloos gedrag, maar heeft vaak een signaalfunctie.

Rangorde

Dieren die in groepen leven kennen een rangorde. Dit voorkomt conflicten.

Bij bavianen zijn er 3 of 4 dominate mannetjes. Zij paren het vaakst en als de groep zich verplaats dan lopen deze mannetjes om de zwangere vrouwtjes en vrouwtjes met jongen heen om het nageslacht te beschermen.

Veel lagergeplaatste dieren proberen hogerop te komen in de rangorde. Zij doen dit door een gevecht uit te lokken. Dit gedrag is vaak snel beeindigt door het vertonen van dreiggedrag of imponeergedrag. Het ondergeschikte dier vertoont daarna verzoeningsgedrag.

Dreiggedrag

Verzoeningsgedrag

Statenvormende insecten

Sommige insecten leven in staten. Hier heerst een sterke taakverdeling. Dit komt o.a. voor bij termieten, mieren en bijen:

De koningin legt de eieren en is de enige vruchtbare vrouw.

De werkbijen voeren allerlei taken uit maar zijn zelf onvruchtbaar

De darren zijn de mannetjes en 

dienen alleen voor de voortplanting.

0

Rolgedrag en rolpatronen

Rolgedrag is gedrag wat je van iemand verwacht. 

Van een politieagent verwacht je bijvoorbeeld leidersgedrag.

Als de agent dit gedrag vertoont dan voldoet hij aan het rolpatroon.

Rolpatronen en het daarbijhorende rolgedrag zijn sterk cultureel bepaald.