4TL Samenvatting hfst 9 Afweer en bescherming

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Samenvatting hfst 9 afweer en bescherming

• 9.1 De huid
• 9.2 Infecties bestrijden
• 9.3 Ziekten bestrijden
• 9.4 Bloed- en orgaandonaties
• Soa's

Waaruit bestaat je huid?

Je huid bestaat van buiten naar binnen uit 3 lagen:

• Opperhuid
• Lederhuid
• Onderhuids bindweefsel

Opperhuid

De opperhuid bestaat uit 2 lagen.

• De hoornlaag: De bovenste laag, bestaat uit dode huidcellen en slijt af. De hoornlaag beschermt je tegen ziekteverwekkers, vuil en uitdroging.
• De kiemlaag: Zit onder de hoornlaag. Hier worden nieuwe huidcellen gemaakt. In de kiemlaag zitten ook pigmentcellen.

Lederhuid

In de lederhuid liggen :

Haren in de haarzakjes

• Talgklieren
• Zweetklieren
• Bloedvaten
• Zintuigen (warmte-, koude-, tast- en pijnzintuigen).

Onderhuids bindweefsel

• In het onderhuids bindweefsel lopen zenuwen en bloedvaatjes. 

• In het onderhuids bindweefsel is vet opgeslagen. Vet isoleert tegen de kou.

Hoe beschermt je huid tegen zonlicht?

• Je huid vangt ultraviolette straling (UV-straling) op uit zonlicht.

• UV-straling kan cellen in de kiemlaag beschadigen (je kunt verbranden). De beschadigde huidcellen sterven af en na een tijdje vervel je.

• Als de huidcellen te vaak beschadigen kan dit leiden tot huidkanker.

• Pigmentcellen maken pigment om je te beschermen (je wordt bruin). Zo komt de UV-straling minder diep in je huid.

Huid beschadiging

Als huidcellen te veel beschadigd zijn door bijv. zonlicht 

Uitzaaiing --> cellen stromen in het bloedvat en kunnen elders in lichaam opnieuw groeien

Hoe raak je besmet?

• Ziekten veroorzaakt door ziekte verwekkende micro-organismen noemen we infectieziekten.
• Infectie / besmetting: wanneer een ziekteverwekker je lichaam is binnengedrongen.

• Je wordt niet altijd ziek. Goede weerstand: je lichaam dood de ziekteverwekkers

Wat maakt je dan ziek?

Bacterie:

• Vermeerderen door celdeling
  
• Produceren giftige stoffen
  

Virus:

• Dringt jouw cel binnen en maakt daar nieuwe virussen
  
• Cel barst kapot (=dood) en nieuwe virussen gaan op zoek naar nieuwe cellen

Je kunt uitleggen wat de verschillende soorten ziekteverwekkers in je lichaam doen waardoor je ziek wordt.

Hoe herkent je lichaam ziekteverwekkers?

Alle cellen hebben eiwitten op het celmembraan = antigenen

Je lichaam herkent welke antigenen van jou zijn (lichaamseigen) en welke antigenen dus niet (lichaamsvreemd). 

Je kunt uitleggen hoe je lichaam de ziekteverwekkers kan herkennen.

Hoe bestrijden witte bloedcellen ziekteverwekkers? 

Twee soorten witte bloedcellen:

Type 1 - neemt bacteriën op en verteert ze (ook wel vreetcellen genoemd)

Type 2 - maakt antistof die aan de antigenen van de ziekteverwekker blijft plakken zodat hij onschadelijk wordt.

Je kunt uitleggen welke 2 typen witte bloedcellen er zijn en op welke manier zij ziekteverwekkers bestrijden.

Hoe bestrijden witte bloedcellen ziekteverwekkers? 

1. Er komen ziekteverwekkers in je lichaam.
   
2. Witte bloedcel type 2 maakt een antistof (blauw) die precies past bij de antigenen (rood) van de ziekteverwekker.
   
3. Deze witte bloedcellen type 2 gaan zich snel delen en samen heel veel antistof maken.
   
4. De antistof koppelt aan de antigenen van de ziekteverwekker en schakelt hem uit.
   
5. Witte bloedcel type 1 vreet de uitgeschakelde ziekteverwekker op.
   

Zoveel soorten antigenen en antistoffen

Ieder soort ziekteverwekker heeft een uniek type antigeen (herkenningseiwit).

Dat betekent dat voor ieder type antigeen een apart soort antistof gemaakt moet worden.

Immuun

Na een infectie maakt je geheugencellen tegen de ziekteverwekker.

Word je nog een keer besmet met dezelfde ziekteverwekker, dan herkennen deze geheugencellen de antigenen en gaan ze antistoffen maken voordat je ziek wordt. 

Je kunt uitleggen hoe je immuun wordt.

Bijvoorbeeld : 

Waterpokken maar 1x in je leven.

De geheugencellen herkennen de antigenen van de ziekteverwekker en maken snel antistoffen. Je bent immuun.

Medicijnen tegen ziekteverwekkers

Antibiotica: werken tegen infectieziekten door bacteriën. Beschadigen de celwand, bacterie gaat dood. Bacteriën kunnen na verloop van tijd resistent worden tegen antibiotica

Virusremmers: virussen zitten in je cel, niet met medicijnen te bestrijden. Virusremmers kunnen werkingen virussen vertragen (HIV-remmers, zalfje koortslip {herpesvirus})

Begrippenlijst

Antibiotica: medicijnen dat de groei van bacteriën remt of bacteriën doodt.

Antigeen:

Structuur aan de buitenkant van een cel. Hieraan kan een witte bloedcel zien of de cel een ziekteverwekker is of een cel van het eigen lichaam

Antistof:

Klein eiwit dat door witte bloedcellen gemaakt wordt om ziekteverwekkers uit te schakelen

leren!

Antibiotica

Antibiotica zijn medicijnen die werken tegen infectieziekten veroorzaakt door bacteriën. 

Antibiotica beschadigen de celwanden van bacteriën, waardoor bacteriën doodgaan. 

Resistentie

Resistente bacteriën zijn ongevoelig voor antibiotica en gaan niet meer dood. 

https://www.youtube.com/watch?v=TJFWo_utkaE 

virusremmers

Een antibiotica werkt niet bij een virus. Waarom niet?

Er bestaan wel virusremmers:

• Kunnen verhinderen dat een virus de lichaamcel binnen kan dringen.
• Vertraging vermeerderen van cellen 

Actieve immuniteit

Je lichaam maakt zelf antistoffen

1. Door besmetting met een ziekteverwekker.

2. Door vaccinatie met antigenen van de ziekteverwekker.

Passieve immuniteit

Je krijgt antistoffen binnen 

1. Door een injectie met antistoffen

2. Bij baby's via de moeder

Allergie

Bij een allergie reageert een lichaam extreem gevoelig op antigenen van stoffen waar de meeste mensen normaal op reageren. 

Deze stoffen veroorzaken een afweerreactie. 

Auto-immuunziekte

Bij een auto-immuunziekte maken witte bloedcellen antistoffen tegen eigen lichaamscellen. 

Voorbeelden zijn diabetes type 1 (jeugddiabetes) en reuma

Bloedtransfusie

Wat wordt gebruikt van een donorbloed?

• Rode bloedcellen (voor hemoglobine: na veel bloedverlies) 
  
• Bloedplasma (voor stollingseiwitten en antistoffen: bij brandwonden, ernstige infecties, hemofilie) 
  
• Bloedplaatjes (bij leukemie) 
  

Verschillende bloedgroepen

Je lichaam maakt antistoffen tegen antigenen die jij niet hebt

Bloedgroep A - anti-B

Bloedgroep B - anti-A

Bloedgroep AB - geen antistoffen

Bloedgroep O - anti-A en anti-B

Krijg je het verkeerde bloed bij een bloedtransfusie dan klontert het bloed samen, de patiënt kan dan doodgaan.

Bloedgroepbepaling

3 x testserum:

serum met anti-A

serum met anti-B

serum met antiresus

1 druppel serum met 1 druppel bloed en goed mengen

Andere bloedgroepen

Wat zegt de + of - ?

Naast de A, B, O bloedgroepen, is er ook een Resusfactor.

Onze bloedcellen kunnen ook het resusantigeen hebben. Je bent dan Rh+.

Wanneer je geen resusantigenen hebt ben je Rh-.

Resusfactor bij zwangerschap

resuskindje!

Wat zijn soa's?

SOA = Seksueel Overdraagbare Aandoening

Heet ook wel geslachtsziekte

Een soa kan veroorzaakt worden door:

- Bacterie

- Schimmel

- Virus

Wat zijn soa's?

Hoe kun je besmet raken met een soa?

Door vaginale, anale of orale geslachtsgemeenschap

Sommige soa's kun je ook op andere manieren krijgen (bijvoorbeeld hiv/aids)

- Via bloed (besmette drugsnaald, piercing of tatoeage)

- Via moeder op kind, tijdens de zwangerschap, geboorte of borstvoeding

Wat moet je doen met een SOA

Heb je klachten (afscheiding, jeuk, pijn of zweertjes)?

Doe een SOA test

Ga naar de huisarts of GGD

Hoe voorkom je een soa?

Door veilig te vrijen.

Dit doe je door een condoom te gebruiken