Examentraining Erfelijkheid en evolutie

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 4

Examentraining Erfelijkheid en evolutie

4GL

Geslachtschromosomen

X-chromosoom --> vrouwelijk geslachtschromosoom

Y-chromosoom --> mannelijk geslachtschromosoom

XY --> jongetje

XX --> meisje

Herhaling Genenparen

Homozygoot = 2 genen van hetzelfde genenpaar  (AA of aa)

Hetrozygoot = 2 verschillende genen (Aa)

Genotype = welke erfelijke kenmerken krijgt je mee van je ouders

Fenotype = hoe zie je eruit, dus je uiterlijk

Dominante genen = bepaald het fenotype, is het sterkste (A)

Recessieve genen = aanwezig in het genotype maar bepaald alleen als het homozygoot is hoe je eruit ziet (a)

Intermediar fenotype = geen van de genen is dominant --> ArAr x AwAw --> ArAw bv leeuwenbekje (P vader rood x moeder wit wordt F1 roze)

Kruisingen

P : Moeder Bb x Vader Bb

F1 : BB  Bb  Bb of bb

25 % BB --> dominant fenotype

50 % Bb--> dominant fenotype

25 % bb--> recessief fenotype

P: de ouders (je opa en oma)

F1: de eerste generatie (je ouders)

F2: de tweede generatie (jij)

Doe op je wisboordje

Bij cavia's is het gen voor zwarte vacht dominant (A) over het gen voor bruine vacht (a). Twee cavia's worden gekruist: het ene is homozygoot voor zwarte vacht en het andere is homozygoot voor bruine vacht.

Maak een kruizingsschema van de F1.

Welke kleur vacht hebben de dieren van de F1-generatie?

1. allemaal een bruine vacht
2. allemaal een zwarte vacht
3. sommigen hebben een bruine vacht, andere hebben een zwarte vacht

Doe op je wisboordje

2 jonge cavia's uit hetzelfde nest worden per ongeluk bij elkaar gezet en gaan paren.

Maak een kruizingsschema van de F2.

Dus, kruis nu 2 cavia's uit je vorige schema.

Hoe groot is de kans dat het eerstgeboren jong in de F2-generatie zwart is?

1. 25 %
2. 50 %
3. 75 %

stamboom

tekens: vierkantjes of bollen

kleuren: met of zonder eigenschap

Gegevens halen uit een stamboom

Uit een stamboom haal je in de volgende situatie wat dominant is en wat recessief is:

Zoek twee gelijke ouders qua fenotype (uiterlijk). Krijgen zij een kind met een ander fenotype, dan:

* hebben de ouders het dominante fenotype 

* zijn de ouders allebei heterozygoot 

* Heeft het kind  het recessieve fenotype.

Drager

Als een aandoening recessief overervend is:

Dan heb je de aandoening alleen, als je het gen 2 keer hebt (aa)

Heb je Aa, dan ben je DRAGER, je hebt het gen wel, maar je bent niet ziek.

Als 2 dragers nakomelingen krijgen, dan hebben zij 

25% kans op een kind met die aandoening (aa).

Welke drie conclusies trek je uit deze stamboom?

Welke drie conclusies trek je uit deze stamboom?

1. De eigenschap van de ouders is dominant
2. De beide ouders zijn heterozygoot
3. Nummer 2 is homozygoot voor de recessieve eigenschap

Hoe kan je alle genotypes invullen in een stamboom?

(probeer het in te vullen op een kladblaadje)

Tip 1:  zoek twee ouders met hetzelfde fenotype en een kind met een ander fenotype

Hans en Karin hebben allebei donker haar, maar hun zoon Stefan heeft rood haar. 

Dit betekent dat:

Hans en Karin heterozygoot zijn.

Donker haar dominant is

Rood haar recessief is

Schrijf nu eerst op wat je weet

Donker haar is dominant

Rood  haar is recessief

AA  donker haar, homozygoot

Aa  donker haar, heterozygoot

aa  rood haar, homozygoot

Tip 2:  Je kunt nu de recessieve eigenschap invullen 

Daar is het genotype aa van

Hans en Karin hebben allebei donker haar, maar hun zoon Stefan heeft rood haar. 

Dit betekent dat:

Hans en Karin heterozygoot zijn.

Donker haar dominant is

Rood haar recessief is

Tip 3:  Nu kan je stap voor stap de andere genotypes invullen. Soms weet je gewoon niet zeker welk genotype een persoon heeft!!

aa rood haar

aa rood haar

aa rood haar

aa rood haar

aa rood haar

Donker haar

Heeft 1 ouder die rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Donker haar

Heeft 1 ouder die rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Donker haar

Heeft 1 kind dat rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Donker haar

Heeft 1 kind dat rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Donker haar

Heeft 1 kind dat rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Donker haar

Je hebt te weinig gegevens om te bepalen of het AA is of Aa

Donker haar

Je hebt te weinig gegevens om te bepalen of het AA is of Aa

Donker haar

Heeft 1 ouder die rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Donker haar

Heeft 1 ouder die rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Donker haar

Heeft 1 ouder die rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Donker haar

Heeft 1 ouder die rood haar heeft (aa)

Dus heeft deze persoon a

Maar donker haar dus Aa

Evolutie

Examentraining

Wat is evolutie

Evolutie is ontwikkeling van leven op aarde waarbij soorten ontstaan, veranderen en verdwijnen.

Ook wel evolutietheorie genoemd.

Argumenten voor evolutietheorie zijn verschillende feiten.

 

Belangrijk: Je mag denken dat de evolutie niet waar is, zorg er wel voor dat je de evolutie kunt uitleggen op je eindexamen!

Evolutie en geslachtelijke voortplanting

Populatie: groep van individuen van 1 soort die samenleven in een bepaald gebied, die zich onderling voorplanten

Onderling voortplanten = geslachtelijke voortplanting

Geslachtelijke voortplanting = mixen van genotype vader en moeder

Evolutie en mutatie

Mutatie = plotselinge verandering 

Mutatie komt vaak door invloed van stoffen uit het milieu

Mutatie kan ervoor zorgen dat er nieuwe eigenschap ontstaat.

Mutatie is altijd toeval. 

Kan positief, maar ook negatief uitwerken

Zie je nu ook gebeuren bij covid-19. Engelse, Zuid-Afrikaanse en Braziliaanse variant.

Evolutie en natuurlijke selectie

Meeste individuen krijgen meerdere nakomelingen.

Individuen die meer opvallen, hebben grotere kans om op te vallen.

Leeuw met albinisme (geen pigment), valt op 

savanne eerder op. Prooidieren zien hem snel, 

minder kans om eten te vangen.

Wat denk je dat natuurlijke selectie dan betekent?

Ontstaan van nieuwe soorten

1.  Milieu veranderd, de toevallige mutatie wordt fenotype met meeste overlevingskans. Soort veranderd/evolueert.
2. Gebied wordt in tweeën gesplitst, waardoor 2 groepen individuen ontstaan.

Argumenten evolutie

1. Fossielen = versteende resten van organismen
2. Overeenkomst in bouw
3. Rudimentaire organen = resten van organen die soort eerst wel had, maar weg geëvolueerd zijn.
4. Overeenkomsten van organen en celbouw

Hoeveel groepen olifantachtigen kwamen er voor in het begin van het Plioceen volgens de stamboom?

Volgens de gegevens in de stamboom hebben de hondachtigen en de katachtigen een gemeenschappelijke voorouder. Uit deze voorouder hebben zij zich ontwikkeld als aparte groepen.

Hoeveel miljoen jaar geleden is deze ontwikkeling begonnen?

(antwoord invullen op wisbordje)