Cicero - een biografie

• Latijn
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Marcus Tullius Cicero

Geboren:
Arpinum, 3 januari 106 v. Chr.

Overleden:
Formia, 7 december 43 v. Chr. 

Door de tijd heen

• Cicero wordt geboren een jaar na Marius' eerste consulaat
• Als 20'er: burgeroorlog tussen Marius en Sulla
• Als 30'er: opkomst Pompeius en Crassus
• 63 v Chr.: consul (suo anno & homo novus,  1e sinds Marius)

Aanleiding

In de oorlog tegen de Afrikaanse koning Jugurtha van 112 v. Chr tot 106 v. Chr. had Gaius Marius als generaal de leiding en was Lucius Cornelius Sulla een officier. Koning Jugurtha werd gevangen genomen. In plaats dat Marius hier voor geprezen werd, kreeg Sulla alle eer. Later werd Sulla alsnog officier. Sulla behoorde tot de Volkspartij, of de populares. Terwijl Marius behoorde tot de Senaatspratij, ook wel de optimaten. De eeuwige strijd tussen deze twee partijen en de jaloersheid uitte zich tussen de generaals.

De Eerste Burgeroorlog

Voor een oorlog tegen een bondgenoot besloot de Senaat dat Sulla het opperbevel moest hebben. De Volksvertegenwoordiging vond echter dat Marius het opperbevel moest hebben. Na de dreiging van Marius om Sulla te doden, vluchtte hij weg uit Rome om vervolgens met een heel leger terug te trekken naar de stad om dit in te nemen van Marius. Deze gebeurtenis was uitzonderlijk, Sulla was namelijk de eerste generaal ooit die de stadsgrenzen schond. Daarnaast beloofde Marius aan iedere slaaf de vrijheid als diegene met hem meevocht tegen Sulla. Sulla won dit gevecht van Marius, die wegvluchtte uit Rome.

Wat betekent de term 'suo anno'?

Wat is een 'homo novus'?

1. een man die het huishouden doet
2. de eerste uit de familie die aan politiek doet
3. een man die op andere mannen valt
4. de eerste uit de familie die trouwt

Door de tijd heen

• Opkomst triumviraat - Caesar, Pompeius, Crassus
  
• Kiest kant van Pompeius in strijd tegen Caesar

Burgeroorlog tussen Pompeius en Caesar

Pompeius, Caesar en Crassus vormden in 60 v. Chr. met z’n drieën een bondgenootschap genaamd het eerste triumviraat (driemanschap). Hun politieke carrières werden tegengewerkt door de Senaat. Met dit geheime bondgenootschap spraken zij af om de macht te delen tijdens het consulaat van Caesar. Dankzij de steun van Crassus en Pompeius werd Caesar in 59 v. Chr. benoemd tot consul. Om de band tussen de mannen nog sterker te maken, trouwde Pompeius datzelfde jaar met de dochter van Caesar, Julia.

De dood van Crassus en Julia in 53 v.Chr. bracht een einde aan het bondgenootschap tussen de drie mannen. De spanningen tussen Pompeius en Caesar namen toe. Pompeius wachtte tot de politieke situatie in Rome uit de hand zou lopen en hij de macht kon grijpen. Hij kreeg deze kans in 52 v.Chr.

Dat jaar werd Rome geteisterd door geweld en anarchie leek onvermijdelijk. Rome had een leider nodig en aangezien Caesar op veldtocht was greep Pompeius de kans om de enige consul van Rome te worden.

In 49 v.Chr., na het einde van de Gallische Oorlog, wilde Caesar zich opnieuw kandidaat stellen voor het consulaat maar hij werd tegengewerkt door de Senaat die aan de kant van Pompeius stond.

Daarop trok Caesar met zijn leger de rivier de Rubicon over om Italië binnen te dringen. Hij sprak hierbij de woorden ‘Alea iacta est’ (de teerling is geworpen). De burgeroorlog was een feit.

Dood van Pompeius

Pompeius had de leiding over het leger van de Senaat. De senatoren verlieten Rome en ook Pompeius werd met zijn troepen weg gedreven door de komst van Caesar. In 48 v.Chr. vond in Griekenland de slag bij Pharsalus plaats tussen Pompeius en zijn aanhangers en Caesar met zijn legioenen.

Het geluk was Caesar goed gezind. Caesars troepen bestonden namelijk uit beduidend minder soldaten dan die van Pompeius. Toch won Caesar de veldslag maar het lukte Pompeius en veel anderen om in de nacht te ontsnappen.

Pompeius vluchtte naar Egypte waar hij in opdracht van de Egyptische koning Ptolemaeus XIII werd vermoord. De laatste aanhangers van Pompeius werden in 45 v.Chr. tijdens de slag bij Munda (Hispania) verslagen. Caesar werd na deze burgeroorlog dictator van Rome.

Door de tijd heen

• Tweede triumviraat - Octavianus, Antonius, Lepidus
• Cicero probeert Antonius tot staatsvijand te verklaren
• Tegenstander van Antonius, daarom vermoord

Caesars luitenant Marcus Antonius liet direct na de moord een wraakactie op touw zetten om de moordenaars te straffen. Hij kreeg het voor elkaar het volk van Rome voor zijn eigen zaak te winnen. De politieke situatie was met de opkomst van Caesar als machthebber immers zo veranderd dat het niet meer mogelijk was volledig terug te keren naar een systeem waarbij enkel de senaat het voor het zeggen had.

Caesar had echter ook een geadopteerde zoon, Octavianus. Octavianus wilde ook kraag de heerschappij over het Romeinse Rijk verkrijgen en hoewel hij nog maar 19 jaar was, wist hij in datzelfde jaar al veel mensen aan zich te binden.

Tweede driemanschap

Aanvankelijk vochten Marcus Antonius en Octavianus tegen elkaar om de macht, maar op het moment dat de samenzweerders Junius Brutus en Gaius Cassius met een eigen leger steeds verder naar Rome op wisten te schuiven, besloten zij hun krachten te bundelen. Als eerst moesten deze mannen uitgeschakeld worden. In een vijfjarig pact werd daarom afgesproken dat Marcus Antonius, Octavianus en Lepidus gezamenlijk het Romeinse Rijk mochten besturen. Tegelijkertijd werd een lijst opgesteld met meer dan 200 personen die volgens de autocraten als staatsgevaarlijk konden worden aangemerkt.

In oktober van het jaar 42 v.Chr. wist de driemanschap de samenzweerders te verslaan tijdens de Slag van Philippi. In 37 v.Chr. werd de driemanschap voor nog eens vijf jaar verlengd. Het boterde toen echter al niet echt tussen Marcus Antonius en Octavianus. In 40 v.Chr. waren de heren daarom al overeen gekomen om het rijk in gebieden op te delen waarin een enkele triumvir – een van de leden van de driemanschap – feitelijk volledig alleen de baas kon spelen. Octavianus kreeg het westen, Marcus Antonius het oosten en Lepidus kreeg Africa. Dat laatste was enkel een formaliteit, Lepidus zou hier uiteindelijk maar weinig politieke macht uitvoeren.

Oorlog tegen Egypte

In hetzelfde jaar als de opdeling trouwde Marcus Antonius met de zus van Octavianus, Octavia, om het verbond tussen beide mannen kracht bij te zetten. Marcus Antonius ging daarnaast ook een relatie aan met de Egyptische koningin Cleopatra. Dergelijke verstandhoudingen waren toen niet vreemd, bij machtspolitiek was immers veel geoorloofd. Op het moment dat Octavianus van Marcus Antonius af wilde, kon hij van dit gegeven wel makkelijk gebruik maken. Zo kwam hij er niet geheel toevallig achter dat Marcus Antonius in zijn testament zou hebben geschreven bij overlijden gebied af te staan aan Cleopatra en niet begraven wilde worden in Rome. Je ergens anders dan in Rome laten begraven was een grove belediging tegen de stad.

Carrière (80-64)

• Geboren in provinciestad, uit ridderstand of equites
• Opleiding in retorica, filosofie, rechtsgeleerdheid
• 80: eerste rechtszaak: Pro Sexto Roscio Amerino
• 79(?): Huwelijk met Terentia (aristocraat)
• Tot 77: studiereis naar Griekenland & Asia Minor
• 75: quaestor - financieel bestuurder; senator
• Daarna: assistent-gouverneur op Sicilië 

Carrière (80-64)

• 70: In Verrem; rechtszaak tegen (ex-)gouverneur Sicilië
• 66: praetor - juridisch bestuurder
• steunt Gnaeus Pompeius Magnus die volmachten eist in de strijd tegen Mithridates

Cicero Consul (63)

• 63: verkozen tot consul suo anno (43 jaar oud)
• Eerste homo novus sinds Marius (107)
• Krijgt steun van optimates vanwege Catilina
• Lucius Sergius Catilina zou een staatsgreep willen plegen
• De Catilina: redevoeringen tegen Catilina met "bewijs"
• Catilina ontvlucht Rome, organiseert militair verzet
• December: contact met Allobrogen voor bondgenootschap
• Cicero verijdelt dit, samenzweerders zonder proces geëxecuteerd
• Zomer 62: Catilina sneuvelt in Etrurië

Bona Dea-schandaal

• Cicero noemt zichzelf Redder des vaderlands
• 62: feest van Bona Dea in huis van Pontifex Maximus Caesar
• Verboden voor mannen, maar patriciër Publius Claudius wordt betrapt
• Cicero getuigt tegen Claudius, maar vrijspraak wegens omkoping
• Cicero weigert plaats in het Triumviraat (Crassus, Pompeius, Caesar)
• Claudius wordt plebejer door adoptie => Clodius
• 58: Clodius wordt volkstribuun; nieuwe wet:
• Executeren van Romeinse burgers zonder proces is strafbaar

Waarom heeft de nieuwe wet die Clodius invoert een ingrijpend gevolg voor Cicero?

Ballingschap en terugkeer

• Cicero ontvlucht Rome, huis geplunderd en verwoest
• Wet tegen Cicero: officieel verbannen; knokploegen in Rome
• 57: terugkeer en rehabilitatie door steun van Pompeius
• Politieke rol lijkt uitgespeeld; filosofische geschriften
• 53: dood van Crassus; spanning tussen Caesar en Pompeius
• 51: Cicero gouverneur in Klein-Azië voor 1 jaar
• Terugkeer in 50 voor Christus

Burgeroorlog

• 49: Caesar trekt over de Rubicon
• Cicero kiest na lang aarzelen de zijde van Pompeius
• 48: Pompeius verslagen en later gedood
• 47: Cicero krijgt toestemming om terug te keren naar Rome
• 46: scheiding van Terentia; 45: dood van Tullia
• 44: dood van Caesar; Cicero keert zich tegen Antonius
• 43: nieuw Triumviraat en conscriptie

Einde

• Cicero probeert te vluchten, maar mislukt
• Gedood door soldaten van Antonius
• Hoofd en handen tentoongesteld op het Rostrum in Rome

Werken van Cicero: redevoeringen

Cicero wordt beschouwd als de grootste redenaar van Rome. Van hem zijn 58 redevoeringen bewaard, waaronder:

• In Verres (tegen de ex-gouverneur van Sicilië
• Philippicae (14 redevoeringen tegen Marcus Antonius)
• In Catilina (tegen de vermeende samenzwering)

Theorie van de retorica

Meerdere werken over de theorie van de welsprekendheid.

Belangrijkste werk: de oratore.

Redenaar moet naast technische vaardigheden ook kennis hebben van de filosofie en de geschiedenis.

Filosofische werken

Cicero wilde de filosofie van de Grieken toegankelijk maken voor de Romeinen. 

Belangrijkste filosofieën: Plato, Stoa, Epicurus.

Schrijft deze werken vooral als hij politiek buitenspel staat.

Neemt net als Plato de dialoog als medium, maar lange betogen i.p.v. korte vragen en antwoorden. 

Brieven

Bijna 900 brieven van Cicero zijn bewaard. 

Belangrijkste verzameling: Ad Familiares (deels met antwoorden).

Ook: Epistulae ad Atticum, naar zijn vriend Atticus.

Daarnaast brieven aan broer Quintus en aan en van Brutus.