HC 2 Overheid: openbare financiën

• economie
• HBO
• Studiejaar 2

Overheid

HC2: openbare financiën

Agenda

1. Terugblik HC1
2. Lesdoelen
3. Theorie + casussen
4. Transfer naar het werkveld

Terugblik: transfer naar 't werkveld

Terugblik: mindmap

Mindmap (KLIK)

Waar denk jij aan bij het begrip 'openbare financiën'?

OWE/EVL Overheid

• Onderwijs Online → ook zelfstudie mogelijk (DT oude leerroute met kennistentamen)
• We gaan op onderdelen door op Micro-1 & Macro-1
• Géén kennistentamen → Leertaak
• LT waarin je begeleid wordt in het doen van onderzoek naar de transfer van de economische- doelen en inhouden, naar de analyse van een (lokaal) vraagstuk → docu/desk(DT)
  

Hoofdthema's HC's

1. Functies collectieve sector (LKB → Economische politiek)
2. Openbare financiën (LKB → Begrotingsbeleid & financiering + economische politiek)
3. Sociale zekerheid (LKB → Verzorgingsstaat & sociale zekerheidsstelsel)
4. Duurzame economie (LKB → Circulaire economie & energietransitie)
   

Lesdoelen HC2: openbare financiën (begrotingsbeleid & financiering + economische politiek) 

1. Werking van de inkomstenbelasting. 
2. Conjunctureel- of structureel beleid. 
3. Kunnen beoordelen of er sprake is van ontmoedigend of stimulerend beleid. 
4. Beoordelen tot welk soort inkomsten de inkomsten van de overheid hoort. 
5.  Beoordelen tot welk soort uitgaven de uitgaven van de collectieve sector hoort. 
6. Sociale zekerheidsquote en collectieve uitgavenquote kunnen berekenen en interpreteren. 
7. Beoordelen met behulp van de collectieve uitgavenquote in welke mate de overheid invloed heeft. 
8. Uitleggen welke maatregelen de overheid heeft genomen om de kosten van de collectieve sector te beheersen. 
9. Van diverse begrotingsnormen de voor- en nadelen kunnen benoemen en vergelijken.   
10. Uitleggen waarom het reduceren van het financieringstekort wenselijk is. 
11. Beoordelen of een land voldoet aan de gestelde begrotingsnorm. 
12. Berekeningen maken over de overheidsfinanciën (staatsschuld, begrotingstekort, financieringstekort). 
    

Overheidsbeleid t.a.v. conjunctuurcyclus

Artikel (KLIK)

"Begrotingsadvies en regeerakkoord versterken 

conjunctuurcyclus" - Wimar Bolhuis (2018)

Wat zou je kunnen doen om deze versterking te elimineren?

Was er sprake van procyclisch- of anticyclischbeleid? 

En waar baseer je dat op?

Overheidsbeleid & de voorspellende factor van het CBS

Artikel (KLIK)

"Onderschatting conjunctuur is van alle tijden"- DNB (aug 2018)

In hoeverre vind jij dat het kabinet de cijfers kan gebruiken voor hun eigen beleid?

Overheidsbeleid: stimulerend of ontmoedigend? 

Casus: MKB in Nederland. Artikel (KLIK)

"De economie groeit, maar ondernemers durven niet te investeren door o.a. zwalkend overheidsbeleid" - Jacco Vonhof (voorman MKB Nederland), 01-11-19

Thema's: vennootschapsbelasting, Klimaatakkoord, stikstof, wet Arbeidsmarkt in balans (WAB)

• Wat valt je op als je de opgebouwde buffers en de investeringsquote bekijkt?
• Wat zou de overheid, volgens MKB Nederland kunnen doen, om de investeringen weer op te laten schroeven?
• Waarom zou jij als MKB'er juist niet de investeringen verhogen?

Overheidsbeleid: stimulerend of ontmoedigend? Nudging

Artikel (KLIK)

"Ook u laat zich door de overheid manipuleren" - FD, 07-11-2018

Opdracht:

Bedenk zelf een manier van nudgen die de overheid kan toepassen, die niet in het artikel genoemd is.

Nudging: voorbeelden

Bron

Pinterest

Bron (Londen, 2015)

Trendhunter

Rijksbegroting: schematisch

Miljoenennota 2020

Miljoenennota 2019 en 2020: verdieping

2019

2020

Denken, delen, uitwisselen

1. Welke verschillen/verschuivingen zie je? 
2. Laat zien dat Nederland wel/niet aan de begrotingsnormen van de EU voldoet. 
3. Benoem de voor- en nadelen van deze normen en vergelijk ze met elkaar. 
4. Ga nu in tweetallen elkaars analyse vergelijken en bespreken.                                  Is er concencus? Welke verschillen zijn er?
   

Belastingen: beleidsinstrument(§11.3)

Politici moeten een keuze maken:

1. Kleinere inkomenverschillen (via nivellerende maatregelen) = mogelijk lagere groei van de economie (efficiëntieverlies = excess burden).
2. Belang van een 'fair' geachte inkomensverdeling.
   

Doelen:

1. bevorderen van de economische groei
2. Zichtbaar maken van maatschappelijke kosten en baten
3. Samenstelling van de bestedingen wijzigen
4. Verkleining van welvaartsverschillen
5. Conjuctuurbeleid
   

Belastingen: belastingstelsel

Belastingen: welvaartsverschillen (§11.3.4)

Gemiddelde belastingdruk + Nivelleren & denivelleren 

Belastingen: welvaartsverschillen (§11.3.4)

Laffercurve

Bij welk toptarief zijn de opbrengsten in NL maximaal?

Schattingen: circa 50% → 8% moet dit betalen

vaak senioren en hoog ingeschaalde ambtenaren → is gedrag voor hen makkelijk aan te passen?

wat zou daarom nog extra opleveren?

toptarief naar 70%

Feitje: tot 1990 kende NL een toptarief van 72%

Belastingen: economische gevolgen (§11.4)

Legaal ontwijken van belastingen:

1. Aanpassing van consumptie & besparingen 
2. Aanpassing van het arbeidsaanbod
3. Afwenteling van collectieve lasten
4. Belastingbesparende constructies (pensioen- en lijfrenteverzekeringen + keuze ondernemingsvorm)
5. Belastingvlucht (Nederland belastingparadijs?)

Ilegale belastingontduiking (afhankelijk van 1. te behalen voordeel, 2 pakkans, 3 sanctie):

1. Deel omzet verzwijgen
2. Zwart werken
   

Directe belasting: Inkomstenbelasting  (§10.4)

Welke veranderingen in inkomsten zijn er te verwachten?

Welke gedragseffecten denk je dat dit bij de burgers teweeg brengt?

Welke  economische effecten verwacht je op KT/LT?

Box 1: schijven

Box 3

Box 1: heffingskorting

Box 3: verdieping

Artikel Business Insider, 06-09-19 (KLIK)

Artikel Business Insider, 09-09-19 (KLIK)

Quote berekenen (§2.1.1)

• Quote = altijd in procenten van het bbp 

(loonquote, winstquote, OIQ, AIQ, exportquote …) 

 

• Omvang van de collectieve sector wordt bepaald door de collectieve 

uitgavenquote→collectieve uitgavenquote =(collectieve uitgaven/bbp) * 100

Wat zegt de collectieve uitgavenquote ons? Hoe kun je die interpreteren?

Arbeidsinkomensquote in NL (§2.1.1)

https://eenvandaag.avrotros.nl/item/groeiende-vermogensongelijkheid-versterkt-door-coronacrisis-bal-ligt-bij-politiek/ 

Collectieve uitgavenquote in NL (§2.1.1)

Geleidelijke stijging door de jaren heen. 

 

Na een crisis zakt het weer, maar altijd hoger dan het vóór de crisis was: Plateautheorie. 

 

Denk ook aan het teller- en noemereffect. 

Dynamiek van de collectieve uitgaven (§2.2)

Wet van Wagner 

• Bevolking ‘slimmer’? →  hogere collectieve uitgaven 

Plateautheorie  (zie vorige dia)

Baumol-effect

In veel sectoren stijgt de arbeidsproductiviteit , maar de dienstensector (zorg, onderwijs, …) blijft vaak achter. De arbeidskosten per product stijgen, want werknemers in deze sectoren verlangen dezelfde eventuele loonstijging. 

Politieke economie (Public-choice-theorie) 

Politieke partijen willen de stemmers te vriend houden. (belastingillusie) Daardoor beloftes, waardoor de uitgaven stijgen. 

'Vliegwiel' van Kessler 

• Door de hogere arbeidskosten, daalt de vraag naar arbeid, werkloosheid stijgt, uitkeringsuitgaven nemen toe. 
• Omgekeerd geldt dit ook. Dus verruiming van de werkgelegenheid kan dit doen omdraaien, waardoor in de jaren 80 de collectieve uitgaven daalden. 

Kosten collectieve sector vs houdbare overheidsfinanciën (§3.4)

Maatregelen kabinetten Rutte-I en II

1. AOW-leeftijd gaat omhoog ↑
2. Hypotheekrenteaftrek ↓
3. Fiscale ruimte voor aanvullend pensioen ↓
   
4. Bezuinigingen langdurige zorg
5. Bezuinigingen op het openbaar bestuur (= minder ambtenaren)
   

Overheidssaldo & overheidsschuld (§3.1)

Waarom is het reduceren van 

het financieringstekort wenselijk?

Bedenk minimaal 2 redenen

EMU-saldo & EMU schuld  (§3.1 + §14.4)

De eisen van het Stabiliteits- en Groeipact zijn*: 

1. Het begrotingstekort mag niet boven de 3 procent van het BBP komen. 
2. De staatsschuld mag niet meer dan 60 procent van het BBP bedragen.

*Buitensporig tekort? Toch flexibel indien.....

- Het overmatige tekort tijdelijk is

-  Het een resultaat is van uitzonderlijke omstandigheden, bijvoorbeeld een economische crisis.

P.S. Bij Europese Integratie ook aan bod gekomen

EMU-saldo & EMU-schuld: test

1. Nederland 

2. Duitsland 

3. Italië 

4. Spanje 

5. Griekenland 

6. Frankrijk 

7. EU-gemiddelde 

EMU-saldo & EMU-schuld: uitkomst

1. Wie voldoen er niet volgens de normen van het Stabiliteits- en Groeipact?
2. Op basis van welk criterium?

Bron

http://www.rijksbegroting.nl/2017/voorbereiding/miljoenennota,kst226057_21.html

EMU-saldo & EMU-schuld: NL

EMU-saldo

EMU-schuld

Transfer van HBO naar werkveld

Transfer van HBO naar werkveld: Rijksbegroting (3 mavo)

Transfer van HBO naar werkveld: Rijksbegroting (4 mavo)

Opdracht: betekenisvolle werkvorm

1. Tweetallen
2. Pak een deelonderwerp van slide 35 of 36:                                          miljoenennota (35), begrotingstekort (35), staatsschuld (35+ 36), directe belastingen (35), indirecte belastingen (35), niet-belastingontvangsten (35) of stimuleringsmaatregelen (36)
3. Hoe zou je dit deelonderwerp betekenisvol kunnen uitleggen?          Bedenk hier een verwerkingsvorm bij en werk deze in conceptvorm uit.

Transfer van HBO naar werkveld: conclusie

Welke uitdagingen zie je bij het aanleren van dit onderdeel aan jouw leerlingen?

1. Schrijf drie mogelijke problemen op die leerlingen zouden kunnen ervaren

2. Bespreek deze in tweetallen

3. Kies per tweetal één probleem uit en bespreek deze klassikaal

Belastingen binnen het vmbo

Lesmateriaal Prinsjesdag

Miljoenennotaposter in kleur (KLIK)

Miljoenennotaposter in zwart-wit (KLIK)

Toelichting miljoenennota & koppeling doelen VO (KLIK)

Website lesmateriaal Prinsjesdag (KLIK)

NOS: Wat als de overheid maar 1000 euro te verdelen had? (KLIK)

Huiswerk

• Bekijk de kennisclips van hoorcollege 3 
  
• Werk verder aan de leertaak

Extra uitleg

Procyclisch- en anticyclisch begrotingsbeleid

https://www.economielokaal.nl/anticyclisch-begrotingsbeleid/

Extra oefening