5.3 Genen en allelen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

5.3 Genen en allelen 

Open je boek op pagina 117

Planning

Uitleg genvariant of allel 

Uitleg mutaties

Maken opdrachten

Bespreken opdrachten?

Leerdoelen

Je kunt omschrijven wat genen en allelen zijn

Je kunt omschrijven wat een mutatie is

Je kunt omschrijven wat kanker is

Even terugkijken..

Chromosomen bestaan voor een groot deel uit DNA

DNA is opgebouwd uit basen (A, C, T en G) en vormen samen een paar

A vorm altijd samen met T een paar

En C vorm altijd samen met G een paar

Even terugkijken..

Doordat de basen in paren liggen op het DNA ontstaat een code met informatie, door verschillende combinaties ontstaat andere informatie

Uitleg genvariant of allel

Deze afbeelding kennen we nog van vorige week..

Op een chromosomenpaar liggen verschillende genen voor dezelfde erfelijke eigenschap 

(bijvoorbeeld oogkleur of haarkleur)

Uitleg genvariant of allel

Gen A en B bestaan elk uit duizenden basenparen (die A C T en G'tjes)

Bij gen B zijn alle basenparen gelijk aan elkaar op beide chromosomen 

(ze hebben dezelfde kleur) 

Uitleg genvariant of allel

Als op chromosoom 1 dus basenpaar A-T ligt, weet je dat op chromosoom 2 ook A-T ligt

De informatie in het gen is voor beide chromosomen hetzelfde

Uitleg genvariant of allel

Gen A is verschillend op beide chromosomen en zal dus verschillende informatie geven

Waar chromosoom 1 het basenpaar C-G kan hebben, kan chromosoom 2 A-T hebben

Uitleg genvariant of allel

De informatie die een gen geeft noem je genvariant of allel 

In de afbeelding heeft gen A 2 verschillende allelen

Gen B bestaan uit dezelfde allelen 

Uitleg genvariant of allel

De 2 allelen van een gen noem je een allelenpaar 

(deze hoeven niet hetzelfde te zijn)

Welke oogkleur iemand krijgt hangt af van hoe sterk het allel is

Het allel voor bruine ogen is sterker dan dat voor blauwe ogen

Uitleg mutaties

Chromosomen kunnen ook beschadigd raken 

Hierdoor kan de informatie voor 1 of meerdere erfelijke eigenschappen veranderen

Zo'n verandering in het genotype wordt een mutatie genoemd

mutatie staat voor verandering

Uitleg mutaties

Een mutatie kan in alle cellen plaatsvinden

Een mutatie hoeft niet altijd schadelijke gevolgen te hebben

Er zijn altijd nog cellen in je lichaam die onveranderd zijn

Uitleg mutaties

Als een gemuteerde cel voorkomt in een geslachtscel kan dit zichtbaar zijn bij de nakomelingen

Uitleg mutaties

Maar hoe komt zo'n mutatie nou tot stand?

• DNA kan beschadigd raken door allerlei dingen als straling (uv of radioactief) en chemische stoffen (asbest of rook). Dit zijn mutagene invloeden

Uitleg mutaties

Radioactieve straling is misschien wel de bekendste mutagene invloed

Toen in 1945 2 atoombommen in Japan ontplofte kan daar veel straling bij vrij. Dit heeft invloed gehad op de cellen van de mensen en heeft mutaties meegebracht naar volgende generaties via de geslachtscellen

Zelfs nu hebben kinderen in Japan over het algemeen meer lichamelijke en geestelijke afwijkingen dan in andere landen

Mutatie voorbeeld

Een organisme waarbij een mutatie zichtbaar is wordt een mutant genoemd

Een bekende mutant is een albino, hierbij is het lichaam niet in staat om pigment aan te maken voor de haren, huid en ogen

Uitleg mutaties

Het DNA controleert hoe snel onze cellen delen, als dit te snel gaat of er gaat iets fout zet de cel een soort stop in

Door mutaties kan het gebeuren dat een cel zich ongeremd gaat delen

Als dit gebeurd ontstaat een gezwel of tumor

Uitleg mutaties

Niet elke tumor heeft invloed of is schadelijk, sommige groeien langzaam en verstoren de bouw van weefsels niet, dit wordt ook wel een goedaardige tumor genoemd

Ook dit soort tumoren kunnen als ze groot genoeg zijn verwijdert worden in het ziekenhuis

Uitleg mutaties

Dan zijn er nog tumoren die snel groeien en wel de bouw van weefsels verstoren, dit soort tumoren worden kwaadaardig genoemd of ook wel kanker

Uitleg mutaties

Als de kwaadaardige tumor groot genoeg is kan het in het bloed of lymfe komen, hier geeft het zijn gemuteerde cellen af die op andere plekken in het lichaam ook ongeremd gaan delen

Maken opdrachten p. 120

Maak opdracht 1, 2, 3, 6, 7, 8 en 9

nakijken opdrachten p. 120

Nakijken opdrachten 1, 2, 3, 6, 7, 8 en 9

Afsluiting