6.3 Horigen en ridders

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

6.3 Horigen en Ridders

Karel de Grote was koning van een enorm rijk en besturen was lastig. Noem de oplossing (en dus het begrip)

De paus is van de ..

1. 1e stand
2. 2e stand
3. 3e stand

Karel de Grote was van de..

1. 1e stand
2. 2e stand
3. 3e stand

Ander woord voor leenman is..

1. Vazal
2. Leenheer
3. Horige
4. Graaf

Een leenheer of leenman is nooit van de ...

1. 1e stand
2. 2e stand
3. 3e stand

Noem een plicht van de leenman aan de leenheer

Tijd van monniken en ridders (500 - 1000)

In het wit zie je een helm, zoals ridders die droegen. Op de achtergrond zie je een deel van een klooster. Ridderschap en de christelijke kerk horen bij de Tijd van monniken en ridders.

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo, Saga

Leerdoel

Aan het eind van deze les kun je herkennen en uitleggen hoe edelen hun grondgebied organiseerden en bestuurden, en hoe het leven van de boeren er uit zag.

Domein

Vroonhof

Hier woonde de heer van het dorp. Vaak het grooste en sterkste huis/boerderij (Hoeve genoemd) met bescherming (muur) erom heen. Vaak zat er een smid bij en een brouwerij. 

Kerk

In de kerk werden diensten gehouden door de plaatselijke geestelijke (mensen van de kerk)

Braak veld

Het veld dat niet beplant wordt om plantenziektes tegen te gaan en vruchtbaarheid van het grond hoog te houden. 

Akker

Veld dat bewerkt wordt voor de landbouw. Je had een akker voor de heer en akkers voor de horigen. Alle akkers werden door de horigen bewerkt.

Beplant veld

Landbouwmethode uit de vroege Middeleeuwen heet het drieslagstelsel: 

Akkers werden in drie stukken verdeeld, waarvan twee gebruikt werden en één braak ligt (niks op verbouwt wordt). Dat deden ze om de grond vruchtbaar te houden en plantenziektes tegen te gaan. 

Watermolen

In de middeleeuwen gebruikte ze de kracht van water en wind om bijvoorbeeld graan te vermalen. 

Huizen van horigen

Hier woonde de horige boeren van het dorp

Hofstelsel (Domeinstelsel)

• Een dorp met landbouwgrond heette een domein

• De heer, bijvoorbeeld een ridder, was de baas van een domein: alle grond was van hem.

• Hij woonde soms in een donjon, een soort kasteel en soms in een vroonhof, de grote boerderij van de heer in het dorp

Een donjon, of mottekasteel, was een versterkte wachttoren. Hier woonde de heer als er gevaar was.

Het gebied buiten het domein bestond uit de grond van de vrije boeren en de woeste gronden, onontgonnen gebied en bossen.

De vrije boeren moesten tijdens een oorlog wél meevechten met de heer. De wapenuitrusting moesten ze zelf betalen.

De akkers van de heer werden bewerkt door horigen. Er waren akkers waarbij de volledige opbrengst naar de heer ging, en er waren akkers waarbij een deel van de opbrengst voor de horige boeren was. Overigens moesten ze hun pacht ook weer van deze opbrengst betalen.

Het vroonhof was de boerderij (hoeve) van de heer. Hier woonde de heer als er geen gevaar was. De opbrengsten van zijn akkers werd in schuren opgeslagen. In woningen naast een vroonhof woonden de horige boeren in geval van gevaar, zoals oorlog.

Bij het vroonhof waren stallen voor de dieren en boomgaarden.

Horigen woonden in vredestijd buiten het vroonhof

Met het hofstelsel bedoelen we het hele systeem (stelsel) van heren en horigen, inclusief de pacht en de herendiensten.

Alles zelf doen

In de vroege middeleeuwen was er bijna geen handel.

Mensen moesten alles zelf maken.

Dit noemen we autarkie.

Wie wonen er op een domein?

- De landheer

- Horige boeren

- Vrije boeren

Het Domein

Op het Domein wonen Horige boeren & Vrije boeren

Domein: een dorp met landbouwgrond dat bewerkt word volgens het hofstelsel.

Hofstelsel: Het economisch systeem uit de middeleeuwen van een dorp waarin horige boeren op het land werkte en edelen bescherming boden. 

Domein = Zelvoorziendend/Autarkisch

Waar of niet waar?

'Zelfvoorzienend zijn betekent dat je voor jezelf kan zorgen zonder anderen nodig te hebben.'

1. Niet waar
2. waar

Om in het domein te mogen wonen moeten horigen.....

1. Pacht betalen (belasting)              Deel van de oogst afstaan aan de heer. 
2. Herendiensten (klusjes)              Vast aantal dagen werken voor de heer. Bijv. Werken op de akkers van de heer, hekken maken,  repareren van gebouwen of wegen.
3. Vechten in tijd van oorlog

In ruil daarvoor krijgen horigen van de heer ....

1. Een stukje grond om op te wonen.
   
2. Een stuk land om te bewerken.
3. Bescherming tegen rovers of oorlog. 

Edelman

Horigen

Horigen

Horige boeren 

Een horige boer hoort bij het domein en is gebonden aan de grond van de heer. Verkoopt de heer de grond of geeft hij dit weg dan horen de horigen daar ook bij. 

Een horige mag niet:

• Zonder toestemming het domein verlaten.
  
• Trouwen zonder toestemming van de heer.

Vrije boeren 

Vrije boeren hadden een eigen stuk grond.  Zij hoefden geen herendiensten te verrichten, maar kregen ook geen bescherming van een edelman als ze aangevallen werden door rovers. 

Daarom kozen veel kleine boeren ervoor om horige te worden.

Hoe werd je horige?

• Afstammelingen van slaven uit de Romeinse tijd die een eigen lapje grond hadden gekregen om te bewerken.

• Afstammelingen van vrije boeren die hun grond aan een klooster of edelman hadden gegeven in ruil voor voedsel na mislukte oogsten of in ruil voor bescherming.

Het hofstelsel

Hofstelsel

Honger

Armoede

Onveilig

Rijke boer
(de heer)

De heer geeft 

• Bescherming
• Landbouwgrond

In ruil geeft de boer:

• Deel van oogst
• Herendiensten

Horigen

Het drieslagstelsel (ca. 750NC)

• Als landbouwgrond elk jaar wordt gebruikt, dan wordt de grond onvruchtbaar, waardoor de oogst steeds minder werd.
• Met het drieslagstelsel werd de grond verdeeld in drie stukken, 
• waarbij elk jaar één stuk grond niet gebruikt werd (braak). 

• Hierdoor kon de grond herstellen en werd de opbrengst hoger.
  

Braak

🐄

Zomergraan

🏖

Hoe werkt het drieslagstelsel?

Jaar 1 

Jaar 2 

Jaar 3 

Wintergraan

☃️

Zomergraan

🏖

Braak

🐄

Wintergraan

☃️

Braak

🐄

Wintergraan

☃️

Zomergraan

🏖

Wat hoort niet bij het hofstelsel ?

1. Heer
2. Horige
3. Domein
4. Geestelijke

Wat hoort niet bij het hofstelsel?

1. Herendiensten uitvoeren
2. Pacht betalen voor het land
3. Lange reizen maken voor handel
4. Standensamenleving

Wat hoort niet bij het hofstelsel?

1. geeft de heer bescherming aan de horige
2. moesten horigen herendiensten verrichten
3. geeft de horige een deel van de opbrengst van het land aan de heer
4. helpt de heer de horige op het land tijdens de oogsttijd

Akkers van de landheer

Het hof

Pacht

Akkers van de horigen

Bescherming

Herendiensten

Vijf uitspraken over het drieslagstelsel. Kies per uitspraak voor 'goed' of 'fout'. 

Het drieslagstelsel is een manier van landbouw waarbij om de drie jaar een akker braak ligt.

Dankzij het drieslagstelsel werd de landbouwgrond vruchtbaarder.

Door het drieslagstelsel werden de oogsten kleiner, omdat er minder landbouwgrond beschikbaar was.

Het drieslagstelsel is ongeveer hetzelfde als het hofstelsel.

Het drieslagstelsel werd gebruikt vanaf ongeveer het jaar 600.

Goed

Goed

Fout

Fout

Fout

Geestelijkheid

Adel

Boeren

abt

horige

monnik

vechten

werken

bidden

herendienst

hofmeester

belasting

ridder

Aan de slag

Lezen 6.3

Maken opdracht 1 t/m 6

De Middeleeuwen

6.3 Horigen en ridders

Veel plichten,

weinig rechten

• Iedereen op het domein van de heer hoorde bij het domein
• De boeren waren horigen van de heer: ze moesten gehoorzaam zijn
• Om op de grond van de heer te kunnen wonen, moest je pacht betalen.
• De horigen waren ook verplicht om herendiensten, klusjes, te doen.
• Een horige moest overal toestemming voor vragen, ook om te trouwen
• Een gevluchte horige was na een jaar en een dag een vrije boer.

Ridders en kastelen

• Ridders waren strijders te paard die vochten voor een heer
• In ruil daarvoor kreeg hij een paard, de wapenuitrusting en een kasteel
• In naam van de heer sprak hij soms ook recht in zijn gebied.
• Ridders woonden in kastelen, maar dat waren in het begin vaak houten boerderijen, die pas later van steen werden.
• De meeste kastelen die er nu nog staan zijn van na het jaar 1000